Дидактикалы? материал "Синоним, антоним, омоним. Ауыспалы ж?не т?ра ма?ына "

Ережелер

1. Ма?ыналары жа?ынан бір-біріне жуы?, дыбысталуы ?р т?рлі с?здерді синонимдер деп атайды.
Синонимдерді? негізгі белгілері
1. С?здерді? дыбысталуы ?р алуан болуы тиіс.
2. С?здер бір ма?ына т??ірегінде болуы шарт.
3. Бір с?з табына ?ана ?атысты болуы керек.
4. С?йлемде с?зді синонимдес с?зімен ауыстыр?ан жа?дайда бір ?ана с?йлем м?шесіні? ?ызметін ат?аруы тиіс (ел, халы?, халайы?, ж?рт, к?пшілік, ?ауым, ?леумет): Жиыл?ан ел (ж?рт, ?ауым, ?леумет, к?пшілік, халы?, халайы?) т?ра?а с?зін ?йып ты?дады. Осында?ы ел, ж?рт, ?ауым, ?леумет, к?пшілік, халы?, халайы?- с?з табында зат есім, кім? деген с?ра??а жауап береді, с?йлемде бастауышты? ?ызметін ат?арып т?р.
Тілдегі синонимдес с?здер лексиканы? белгілі бір арнасына ?арай ?олданылады.
Синонимдер кем дегенде екі с?зден болады. Одан да к?п с?зден болуы да м?мкін.
Синонимдер негізінен ?ш с?з табынан жасалады. Мысалы:

Зат есім Сын есім Етістік
кескін ?ай?ылы айту
пішін уайымды жеткізу
бейне м??ды с?йлеу
м?сін ?асіретті капалы хабарлау

2. Тілдегі ма?ыналары бір-біріне ?арама-?арсы с?здерді антоним деп аталады.

Мысалы: жа?сы-жаман, ескі-жа?а, бар-жо?.

С?здерді? барлы?ына бірдей антоним с?з табыла бермейді. Мысалы: д?птер, ?алам, бала с?здеріні? антонимдері жо?. Антоним болатын с?здер к?біне сапалы? белгіні білдіретін сын есімдер мен ?имыл-?рекетті аны?тайтын етістіктерден болады.

Антонимдес с?здер бір с?з табына ?атысты. Мысалы: ?тірік-шын( зат есім),

жо?ары-т?мен(?стеу), а?-?ара(сын есім).

Антоним ж?не ж?рна? ар?ылы немесе негізгі с?з ж?не к?мекші с?з тіркесі ар?ылы жасал?ан болымды-болымсызды? ма?ынаны те?естіруге болмайды.

Тілде бір-бірімен ж?птасып, ?немі ?андай м?нде ?олданылса да, антонимдес ж?п ??райтын с?здер болады. Мысалы: д?рыс-б?рыс, ?лкен-кіші, пайда-зиян т.б. Сонымен бірге бір с?з ?р ма?ынасында ?р т?рлі с?здермен антонимдес болуы м?мкін. Мысалы: ашы?-жабы?. Б?л ?атарда?ы ашы?

с?зі жасырын, т?йы? с?здерімен де (ашы? дауыс-жасырын дауыс, ашы? адам-т?йы? адам) антоним бола алады.

Антонимдер –ойды ?сірелеп, бейнелеп, с?зге зат, ??былыс, сапа, белгі, ?имылды білдіретін с?зді ?арама-?арсы жарастыра, ?атар ?ою ар?ылы д?л, на?ты ашуды? ??ралы. К?ркем ?дебиетте, ?сіресе поэзияда, халы?ты? ма?ал-м?телдерінде к?п кездеседі.Мысалы : ?лкенге-ізет, кішіге-??рмет. 3. Айтылуы, дыбысталуы бірдей, ма?ынасы ?р т?рлі с?здер - омоним с?здер деп аталады.
Сырт?ы дыбысталуы жа?ынан омонимдер к?п ма?ыналы с?здерге ??сас келеді. Омонимдер мен к?п ма?ыналы с?здерді? айырмашылы?ы: к?п ма?ыналы с?здер бір ма?ынадан тара?анды?тан, т?пкі ма?ынаны? бірлігі са?талады, бір с?з табына ?атысты болады, омоним с?здер ма?ыналары жа?ынан бір-бірінен алша? болады ?рі бір с?з табына жататын с?здер ?ана кірмейді, олар ?р с?з табынан ??рала береді.
Мысалы: ж?з.
1) Ж?з кітап - затты? санын білдіретін соз.
2) Ж?з жар?ын - бет-?лпетті, т?рді білдіретін зат есім.
3) Пыша?ты? ж?зі - пыша?ты? ?айрал?ан, ?ткір жа?ы.
4) Суда ж?зу - ?имыл ма?ынасында?ы с?з.
Омонимдерді? жасалу жолдары
1. Т?бір с?зге ж?рна? жал?ану ар?ылы: кір+іс.
а) Ж?мыс?а кіріс - ж?мысты баста, істе ма?ынасында?ы етістік.
?) Кіріс - табыс деген ма?ынада?ы зат есім.
2. С?здерді? фонетикалы? ?згеріске ?шырауынан пайда болады: бігіз.
а) Біз - тігін к?ралыны? к?не дыбысталуы ы?шамдалып, біз формасына айнал?ан.
?) Біз - жіктеу есімдігі: Біз аула?а кірдік.
3. Бас?а тілден енген с?здер мен ?азіргі ?аза? тіліндегі с?здерді? омоним болуы: мата.

Ауыспалы ма?ына

С?зді? ма?ынасын ауысып, ?зге ма?ынада ?олданылуы.

Ауыспалы ма?ына к?біне екінші с?збен тіркескенде пайда болады.

Мысалы: «к?з» с?зі –дене м?шесі атауы. Ал ж?мысты? к?зі, к?нні? к?зі, б?ла?ты? к?зі деген тіркестердегі «к?з» с?зіні? білдіретін ма?ынасы оны? ауыспалы (туынды) ма?ынасы болады.

Тере? ой, ашы? мінез, ана тілі, кона? к?ту.

а т?р?ан с?зді табы?дар .

1.?айсысы ?ай ма?ынада? 1. Т?тті ?й?ы, т?тті ?иял, т?тті алма.
2. Ашы? аспан, ашы? ??гіме, ашы? мінез.
3. Инені? к?зі, байлы?ты? к?зі, адамны? к?зі.
4. ?ткір ой, ?ткір мінез, ?ткір пыша?.

2. Мынама?ал-м?телдерден ауыспалы ма?ыналы с?здерді табы?дар.

1.Анамны? тілі – аяулы ?ні.
2.Ата – ас?ар тау,
Ана – бауырында?ы б?ла?,
Бала – жа?асында?ы ??ра?.
3.Тіл – к??ілді? кілті.
4.Е?бекті? наны т?тті,
Жал?ауды? жаны т?тті.

3.Мына с?йлемдегі ауыспалы ма?ынада т?р?ан с?зді табы?ыз.

Елбасы «?аза?стан-2030» ба?дарламасында болаша? ?ркениетті ?аза?станны? барыстары білімді, ?нерлі, сауатты болу керек дегенді айтады. 4.С?здерді ?атыстырып тура, ауыспалы ма?ынадас?йлем ??ра?дар.

Ас, адам, ж?рек, к?сіп, ??с, тері, май, маса, а?аш, темір, са?ырау, алыс, ойыншы?, б?ла?, ?ол, жал.

5.Мына ма?ал-м?телдерден ауыспалы ма?ыналы с?здерді табы?дар.

• Анамны? тілі – аяулы ?ні.

• Ата – ас?ар тау,

Ана – бауырында?ы б?ла?,

Бала – жа?асында?ы ??ра?.

• Тіл – к??ілді? кілті.

• Е?бекті? наны т?тті,

Жал?ауды? жаны т?тті.

Т?ра ма?ына

С?зді? белгілі бір ??ымды білдіретін бастап?ы ма?ынасы, я?ни ?рбір затты? ??ымны? ?зіне ?ана т?н ма?ынасы. Мысылы: «кітап» с?зі затты? ??ымды, «екі» с?зі санды? ??ымды, «бер» с?зі ?имылды? ??ымды, «кеше» с?зі мезгілдік ??ымды атайды.

Тере? к?л, ашы? терезе, адамны? тілі, далада к?ту. 1.Т?р?ан с?зді? ?айсысы тура ма?ынада т?р?анды?ын тауып жазы?ыз.

К?зді? жасы-тура ма?ына
Жас адам-ауыспалы ма?ына
Жасы ?лкен-ауыспалы ма?ына

2.Берілген тіркестер ??рамында?ы с?здерді тура ж?не ауыспалы ма?ынаны білдіруіне ?арай б?ліп жазы?ыз. 1) Жа?сы с?з, жа?сы адам, жа?сы ой, жа?сы к?н, жа?сы бала, жа?сы ?мір.
2) Тере? сай, тере? білім, тере? адам, тере? ??ды?, тере? су, тере? сезім.
3) Долы дауыл, долы к?ш, долы жел, долы адам, долы те?із.

3.Жа?ылтпаш ішінен тура ма?ынада?ы с?здерді табы?ыз.

1. А?аныбалаа?алама?аны, 2. Жасылк?ктем,

Балаа?аныба?алама?аны. Жасылжіппен

А?аны бала ба?алама?аны, Жа?сытіккен.

?депті бала бола алма?аны. Жібекк?рпежамылдырды.

Жасыл??гемалындырды. «Омоним» та?ырыбына байланысты жатты?улар

1. Мына с?здерді омоним етіп ?олданып, бірнеше с?йлем ??ра?дар

Жаз, т?с, ер, тер, аш, жас, ай.

2.Т?мендегі с?здерге омонимдес с?здерді тауып, с?йлем ??ра?дар.

Ж?з, жасты?, сыр, жары?, ас, ?ас, тама?.

3.Ж?мба?ты? шешуін тауып, ?ара жазыл?ан с?зді? омонимін табы?дар.

Жары? т?нде – жалдасы?,

?ара??ыда ?ор?ады.

(к?ле?ке)

4.Омоним с?здерді? ма?ынасын ашы?дар.

?лгі: Кір к?йлегі?ді киме – таза емес к?йлегінді киме

а) Кір к?йлегі?ді киме.

?) ?йге ая?ы?ды тазалап кір.

б) Ат — адамны? ?анаты.

в) ?ызыны? аты Ме?с?лу екен.

г) Д?лдеп атса?, о?ы? теріс кетпейді.

5. Берілген с?здерден омоним с?здерді аны?та?дар.

1. Алмас алма жеді.
2. Жаз – демалыс кезі.
3. Жайлауда ат ж?р.
4. А?аштан т?с. 5.?зірше еште?е алма.
6.?демі жаз. 7.Допты к?здеп ат.
8.Т?с кезінде егіншілер дем алады.

6. Омоним с?здерді теріп жаз. Ма?ынасын т?сіндір.
Т?йені? ?сті жайлы, ж?рісі де ма? ж?ріс ?ой. Ж?зге жуы? ??лын байланды. Дене?ді шыны?тырамын десе?, спортпен айналыс, к?й су?а ж?з. Сен аттан т?с. А? т?с кіршіл болады.

«Синоним» та?ырыбына байланысты жатты?улар

1.Синоним с?здерді теріп жазы?ыз.

Зат, кіші, н?рсе, к?ш, б?йым, а?, с?лу, биік, ?демі.

2. С?йлем ма?ынасына к??іл аудары?дар.
?лгі: Б?ркіт алыс?а ?шты, за??ар биікке к?терілді, о?ша зымырап, к?зге к?рінбестей сам?ады.

а) ?шты, к?терілді, зымырады, сам?ады;

?) б?рыннан, ертеден, атам заманнан;

б) ?адірлеу, сыйлау, ??рметтеу;

в) ?ажап, керемет, с?мды?.

3. Синоним с?здерді тап.

Ел, халы?, м??алім, ш?кірт, ?демі «Антоним» та?ырыбына байланысты жатты?улар.

1.К?рсетілген антонимдерге ?атыстырып ма?ал – м?тел ??растыры?дар.

К?шті – ?лсіз,

дос – д?шпан

Жаман – жа?сы,

білімді – надан

Ащы – т?тті,

?зын – ?ыс?а.

Просмотр содержимого документа
«Дидактикалы? материал "Синоним, антоним, омоним. Ауыспалы ж?не т?ра ма?ына "»

Ережелер

1. Мағыналары жағынан бір-біріне жуық, дыбысталуы әр түрлі сөздерді синонимдер деп атайды.
Синонимдердің негізгі белгілері
1. Сөздердің дыбысталуы әр алуан болуы тиіс.
2. Сөздер бір мағына төңірегінде болуы шарт.
3. Бір сөз табына ғана қатысты болуы керек.
4. Сөйлемде сөзді синонимдес сөзімен ауыстырған жағдайда бір ғана сөйлем мүшесінің қызметін атқаруы тиіс (ел, халық, халайық, жұрт, көпшілік, қауым, әлеумет): Жиылған ел (жұрт, қауым, әлеумет, көпшілік, халық, халайық) төраға сөзін ұйып тыңдады. Осындағы ел, жұрт, қауым, әлеумет, көпшілік, халық, халайық- сөз табында зат есім, кім? деген сұраққа жауап береді, сөйлемде бастауыштың қызметін атқарып тұр.
Тілдегі синонимдес сөздер лексиканың белгілі бір арнасына қарай қолданылады.
Синонимдер кем дегенде екі сөзден болады. Одан да көп сөзден болуы да мүмкін.
Синонимдер негізінен үш сөз табынан жасалады. Мысалы:

Зат есім Сын есім Етістік
кескін қайғылы айту
пішін уайымды жеткізу
бейне мұңды сөйлеу
мүсін қасіретті капалы хабарлау

2. Тілдегі мағыналары бір-біріне қарама-қарсы сөздерді антоним деп аталады.

Мысалы: жақсы-жаман, ескі-жаңа, бар-жоқ.

Сөздердің барлығына бірдей антоним сөз табыла бермейді. Мысалы: дәптер, қалам, бала сөздерінің антонимдері жоқ. Антоним болатын сөздер көбіне сапалық белгіні білдіретін сын есімдер мен қимыл-әрекетті анықтайтын етістіктерден болады.

Антонимдес сөздер бір сөз табына қатысты. Мысалы: өтірік-шын( зат есім),

жоғары-төмен(үстеу), ақ-қара(сын есім).

Антоним және жұрнақ арқылы немесе негізгі сөз және көмекші сөз тіркесі арқылы жасалған болымды-болымсыздық мағынаны теңестіруге болмайды.

Тілде бір-бірімен жұптасып, үнемі қандай мәнде қолданылса да, антонимдес жұп құрайтын сөздер болады. Мысалы: дұрыс-бұрыс, үлкен-кіші, пайда-зиян т.б. Сонымен бірге бір сөз әр мағынасында әр түрлі сөздермен антонимдес болуы мүмкін. Мысалы: ашық-жабық. Бұл қатардағы ашық

сөзі жасырын, тұйық сөздерімен де (ашық дауыс-жасырын дауыс, ашық адам-тұйық адам) антоним бола алады.

Антонимдер –ойды әсірелеп, бейнелеп, сөзге зат, құбылыс, сапа, белгі, қимылды білдіретін сөзді қарама-қарсы жарастыра, қатар қою арқылы дәл, нақты ашудың құралы. Көркем әдебиетте, әсіресе поэзияда, халықтың мақал-мәтелдерінде көп кездеседі.Мысалы : Үлкенге-ізет, кішіге-құрмет.

3. Айтылуы, дыбысталуы бірдей, мағынасы әр түрлі сөздер - омоним сөздер деп аталады.
Сыртқы дыбысталуы жағынан омонимдер көп мағыналы сөздерге ұқсас келеді. Омонимдер мен көп мағыналы сөздердің айырмашылығы: көп мағыналы сөздер бір мағынадан тарағандықтан, түпкі мағынаның бірлігі сақталады, бір сөз табына қатысты болады, омоним сөздер мағыналары жағынан бір-бірінен алшақ болады әрі бір сөз табына жататын сөздер ғана кірмейді, олар әр сөз табынан құрала береді.
Мысалы: жүз.
1) Жүз кітап - заттың санын білдіретін соз.
2) Жүз жарқын - бет-әлпетті, түрді білдіретін зат есім.
3) Пышақтың жүзі - пышақтың қайралған, өткір жағы.
4) Суда жүзу - қимыл мағынасындағы сөз.
Омонимдердің жасалу жолдары
1. Түбір сөзге жұрнақ жалғану арқылы: кір+іс.
а) Жұмысқа кіріс - жұмысты баста, істе мағынасындағы етістік.
ә) Кіріс - табыс деген мағынадағы зат есім.
2. Сөздердің фонетикалық өзгеріске ұшырауынан пайда болады: бігіз.
а) Біз - тігін кұралының көне дыбысталуы ықшамдалып, біз формасына айналған.
ә) Біз - жіктеу есімдігі: Біз аулаға кірдік.
3. Басқа тілден енген сөздер мен қазіргі қазақ тіліндегі сөздердің омоним болуы: мата.

Ауыспалы мағына

Сөздің мағынасын ауысып, өзге мағынада қолданылуы.

Ауыспалы мағына көбіне екінші сөзбен тіркескенде пайда болады.

Мысалы: «көз» сөзі –дене мүшесі атауы. Ал жұмыстың көзі, күннің көзі , бұлақтың көзі деген тіркестердегі «көз» сөзінің білдіретін мағынасы оның ауыспалы (туынды) мағынасы болады.

Терең ой, ашық мінез, ана тілі, конақ күту.

а тұрған сөзді табыңдар .

1.Қайсысы қай мағынада?

1. Тәтті ұйқы, тәтті қиял, тәтті алма.
2. Ашық аспан, ашық әңгіме, ашық мінез.
3. Иненің көзі, байлықтың көзі, адамның көзі.
4. Өткір ой, өткір мінез, өткір пышақ.

2. Мынамақал-мәтелдерден ауыспалы мағыналы сөздерді табыңдар.

1.Анамның тілі – аяулы үні.
2.Ата – асқар тау,
Ана – бауырындағы бұлақ,
Бала – жағасындағы құрақ.
3.Тіл – көңілдің кілті.
4.Еңбектің наны тәтті,
Жалқаудың жаны тәтті.

3.Мына сөйлемдегі ауыспалы мағынада тұрған сөзді табыңыз.

Елбасы «Қазақстан-2030» бағдарламасында болашақ өркениетті Қазақстанның барыстары білімді, өнерлі, сауатты болу керек дегенді айтады.

4.Сөздерді қатыстырып тура, ауыспалы мағынадасөйлем құраңдар.

Ас, адам, жүрек, кәсіп, құс, тері, май, маса, ағаш, темір, саңырау, алыс, ойыншық, бұлақ, қол, жал.

5.Мына мақал-мәтелдерден ауыспалы мағыналы сөздерді табыңдар.

• Анамның тілі – аяулы үні.

• Ата – асқар тау,

Ана – бауырындағы бұлақ,

Бала – жағасындағы құрақ.

• Тіл – көңілдің кілті.

• Еңбектің наны тәтті,

Жалқаудың жаны тәтті.

Тұра мағына

Сөздің белгілі бір ұғымды білдіретін бастапқы мағынасы, яғни әрбір заттың ұғымның өзіне ғана тән маңынасы. Мысылы: «кітап» сөзі заттық ұғымды, «екі» сөзі сандық ұғымды, «бер» сөзі қимылдық ұғымды, «кеше» сөзі мезгілдік ұғымды атайды.

Терең көл, ашық терезе, адамның тілі, далада күту. 1.Тұрған сөздің қайсысы тура мағынада тұрғандығын тауып жазыңыз.

Көздің жасы-тура мағына
Жас адам-ауыспалы мағына
Жасы үлкен-ауыспалы мағына

2.Берілген тіркестер құрамындағы сөздерді тура және ауыспалы мағынаны білдіруіне қарай бөліп жазыңыз.

1) Жақсы сөз, жақсы адам, жақсы ой, жақсы күн, жақсы бала, жақсы өмір.
2) Терең сай, терең білім, терең адам, терең құдық, терең су, терең сезім.
3) Долы дауыл, долы күш, долы жел, долы адам, долы теңіз.

3.Жаңылтпаш ішінен тура мағынадағы сөздерді табыңыз.

1. Ағаныбалаағаламағаны, 2. Жасылкөктем,

Балаағаныбағаламағаны. Жасылжіппен

Ағаны бала бағаламағаны, Жақсытіккен.

Әдепті бала бола алмағаны. Жібеккөрпежамылдырды.

Жасылөңгемалындырды.

«Омоним» тақырыбына байланысты жаттығулар

1. Мына сөздерді омоним етіп қолданып, бірнеше сөйлем құраңдар

Жаз, түс, ер, тер, аш, жас, ай.

2.Төмендегі сөздерге омонимдес сөздерді тауып, сөйлем құраңдар.

Жүз, жастық, сыр, жарық, ас, қас, тамақ.

3.Жұмбақтың шешуін тауып, қара жазылған сөздің омонимін табыңдар.

Жарық түнде – жалдасың,

Қараңғыда қорқады.

(көлеңке)

4.Омоним сөздердің мағынасын ашыңдар.

Үлгі: Кір көйлегіңді киме – таза емес көйлегінді киме

а) Кір көйлегіңді киме.

ә) Үйге аяғыңды тазалап кір.

б) Ат — адамның қанаты.

в) Қызының аты Меңсұлу екен.

г) Дәлдеп атсаң, оғың теріс кетпейді.

5. Берілген сөздерден омоним сөздерді анықтаңдар.

1. Алмас алма жеді.
2. Жаз – демалыс кезі.
3. Жайлауда ат жүр.
4. Ағаштан түс. 5.Әзірше ештеңе алма.
6.Әдемі жаз. 7.Допты көздеп ат.
8.Түс кезінде егіншілер дем алады.

6. Омоним сөздерді теріп жаз. Мағынасын түсіндір.
Түйенің үсті жайлы, жүрісі де маң жүріс қой. Жүзге жуық құлын байланды. Денеңді шынықтырамын десең, спортпен айналыс, күй суға жүз. Сен аттан түс. Ақ түс кіршіл болады.

«Синоним» тақырыбына байланысты жаттығулар

1.Синоним сөздерді теріп жазыңыз.

Зат, кіші, нәрсе, күш, бұйым, ақ, сұлу, биік, әдемі.

2. Сөйлем мағынасына көңіл аударыңдар.
Үлгі: Бүркіт алысқа ұшты, заңғар биікке көтерілді, оқша зымырап, көзге көрінбестей самғады.

а) ұшты, көтерілді, зымырады, самғады;

ә) бұрыннан, ертеден, атам заманнан;

б) қадірлеу, сыйлау, құрметтеу;

в) ғажап, керемет, сұмдық.

3. Синоним сөздерді тап.

Ел, халық, мұғалім, шәкірт, әдемі

«Антоним» тақырыбына байланысты жаттығулар.

1.Көрсетілген антонимдерге қатыстырып мақал – мәтел құрастырыңдар.

Күшті – әлсіз,

дос – дұшпан

Жаман – жақсы,

білімді – надан

Ащы – тәтті,

ұзын – қысқа.

Күштімен алысқан әлсіз өз қолын сындырады.
Дұшпанға тастай қатты бол, досыңа балдай тәтті бол,
Дос жылатып айтады, дұшпан күлдіріп айтады.
Жаман сөз жылатады, жақсы сөз жұбатады.
Білімді – алтын көзі ашылатын, надан жан – қара бақыр шашылатын.
Ең тәтті де тіл, ең ащы да тіл.
Жіптің ұзыны, сөздің қысқасы жақсы.

2.Көп нүктенің орнына тиісті сөзді тауып қойып, оның орысша баламасын жазыңыз.

Ақылдан жақын … (дос, друг, ) жоқ

Ашудан жаман … (қас, враг, ) жоқ

Туған … (жердей, земля, ) жер болмас,

Туған … (елдей, страна,) ел болмас.

… (Оқу, учение, ) – білім бұлағы,

… (Білім, знание, образование, ) – өмір шырағы.

… (Достан, друг, ) сырыңды жасырма,

… (Дұшпанды, враг, ) басыңнан асырма.

Көз – …(қорқақ, трус, ) , қол – … (батыр, богатырь, герой, )

3.Төмендегі сөздерге мағынасы қарама-қарсы сөздер тауып жазыңдар.

Жарық бөлме,биік үй,кең бөлме, суық жел, жақын жер,қас адам, қалың шаш, ілгері жүру, ерте тұру, сұйық тамақ, жұқа кітап, ақ мата, жаңа киім.

4. Антонимдерді теріп жазыңдар.

а) Кең сауырлы, тар мықын, қолбағайлы.

Алды- арты бірдей келсе

Өрге жайлы.

ә) Айнадай төңкерілген үстіне аспан,

төменде көк толқындар көбік шашқан.

2. Сөйлем мағынасына көңіл аударыңдар.
Үлгі: Бүркіт алысқа ұшты, заңғар биікке көтерілді, оқша зымырап, көзге көрінбестей самғады.

а) ұшты, көтерілді, зымырады, самғады;

ә) бұрыннан, ертеден, атам заманнан;

б) қадірлеу, сыйлау, құрметтеу;

в) ғажап, керемет, сұмдық.

«Омоним» тақырыбына байланысты жаттығулар

1. Сабақ, қой, түс, қап сөздері омоним болатындай тіркестер құрып жазыңдар.

2.Омонимдерді тауып, олардың астын сызыңыз.

Кеше туған бөлемді

Анасы бесікке бөледі.

Менің атым – қой,

Атымды таңдап қой.

Бағушыны таңдап қоймасаң,

Қой жинауыңды қой.

Мақталарды мақтаймыз,

Мақтаны көп қаптаймыз.

Мақта терген адам жайлы

Мәлімет еш таппаймыз.

3. Шешуі омоним сөз болатын жұмбақты шеш.

Түспін көзі жеткенге, өсемін қар кеткенде. (Көк)

Бірде мен етік тігемін, бірде есімдік бола білемін. (Біз)

4.Омоним сөздерді табыңыз.

1.Алма маған алма берді,

Жалғыз өзің алма деді.

2.Салма жесең аздап же деді,

Ыдысқа көп салма деді.

3. Шығарма жазып бітірдім,

Бұл сөзді естен

Тест

І-нұсқа

1.«Мереке» сөзінің синонимдік қатарын табыңыз.

А. Науқас, сырқат.

В. Айна, әйнек.

С. Медбике, дәрігер.

Д.Мейрам, той.

Е.Дауа, шипа.

2. «Қуаныш» сөзінің антонимін табыңыз.

А. Мереке

В. Шаттық

С. Қуат

Д. Қайғы

Е. Ұят

3. Омоним болатын сөз қайсы?

А. Ауыз

В. Құлақ

С. От

Д. Балшық

Е. Сау

4.Ауыспалы мағынада қолданылып тұрған сөз: Ниетің қисық болса, ағайынға өкпелеме.

А ниетің

В. қисық

С.болса

Д. ағайынға

Е. өкпелеме

5.Тура мағынада берілген сөз тіркесін көрсетіңіз.

А. Қара шаңырақ

В. Ашық мінез

С. Өткір көз

Д. Жақсы сөз

Е. Жұмсақ мінез

6. Синонимді табыңыз.

А.Отан-отаншыл.

В. Әке-шеше.

С. Сыйлау-құрметтеу.

Д. Ақ-қара.

Е. Өлім-өмір

7. Антоним сөздерді белгілеңіз.

А. Қиын, оңай

В. Қарт, қария

С. Ұлы, ақылды

Д. Әдемі, көрікті

Е. Қызыл, жасыл

8.Омоним сөзді белгіле

А. Орман

В. Арман

С. Тілек

Д. Қара

Е. Екі күн

9.Ауыспалы мағыналы сөз тіркесін анықтаңыз.

А. Жасыл кілем

В Ақ көйлек

С. Ақ жүрек

Д. Қалың қар

Е. Суық жел

10. Тура мағыналы сөзді табыңыз.

А .Суық сөз

В. Ыстық ықылас

С. Ақ ниет

Д. Жақсы адам

Е. Терең ой

11. Мағыналары бір-біріне жақын сөздердің атауын табыңыз

А. Омоним.

В. Антоним.

С.Мақал-мәтелдер.

Д.Қанатты сөздер

Е.Синоним.

12. Омоним бола алмайтын сөзді белгіле

А. бастық

В. көр

С.сал

Д. ынтымақ

Е сары

13. «Қуаныш» сөзінің антонимін табыңыз.

А. Мереке

В. Шаттық

С. Қуат

Д. Қайғы

Е. Ұят

14. Ауыспалы мағыналы сөзді табыңыз.

А. Ол досына сағат сыйлады.

В. Кешке қызық кино басталды.

С. Күн салқындай бастады.

Д. Күзде жапырақтар сарғаяды.

Е. Айман оған жылы лебізін білдірді.

15.Тура мағыналы сөзді табыңыз.

А. Мөлдір су

В. Терең сай

С. Өткір көз

Д. Алтын уақыт

Е. өткір тіл

16. Синоним болмайтын сөздерді табыңыз.

А. Күш, қуат

В.Қас, жау

С.Ұстаз, шәкірт

Д.Еріту, балқыту

Е.Құрбы, құрдас

17. Мақалдардан антонимдік сөздерді табыңыз.

А. Елдестірмек- елшіден.

В. Отансыз адам-ормансыз бұлбұл.

С. Ер тарықпай , молықпайды.

Д. Аталы сөзге арсыз таласады.

Е. Жүк ауырып нар көтереді , қаза ауырып ер көтереді.

18. Жазылуы бiрдей, бiрақ мағынасы басқа сөздер.

А синонимдер

В. омонимдер

С. Көп мағыналы сөздер

Д. антонимдер

Е. зат есім

19.Ауыспалы мағыналы сөз тіркесін анықтаңыз.

А. Ескі дос

В. Ақ көйлек

С. Кең көше

Д. Жаңа дүкен

Е. Мөлдір су

20.Тура мағынада қолданылған сөз тіркесін табыңыз.

А. Биік арман

В. Жылы ниет

С. Биік ой

Д. Биік тау

Е. Жылы лебіз

21. «Қоян жүрек» фразеологизмінің синонимін табыңыз.

А. Жақсы

В. Жұмсақ

С. Кішкентай

Д. Қорқақ*

Е. Үлкен

22. Антонимі бар мақал-мәтелді табыңыз.

А. Еңбек етсең, емерсің

Б. Батыр туса – ел ырысы

С. Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей

Д. Мектеп – кеме, біліи – теңіз

Е. Көз – қорқақ, қол – батыр

23. Ауыспалы мағыналы сөз тіркесін анықтаңыз.

А. Ескі дос.

В. Ақ көйлек.

С. Кең көше.

Д. Жаңа дүкен.

Е. Мөлдір су.

24. Тура мағына жұмсалып тұрған сөздерді табыңыз.

А. Сөз беру

В. Сөз салу

С. Сөз жазу

Д .Сөзді бөлу

Е.Сөзге келмеу

25. «Күн» сөзімен тіркесетін ауыспалы мағынадағы сөзді көрсетіңіз.

А. Ыстық

В. Жылы

С. Алтын

Д. Салқын

Е. Сары

25.Тура мағынада қолданылған сөз тіркесін табыңыз.

А. Биік арман

В. Жылы ниет

С. Биік ой

Д. Биік тау

Е. Жылы лебіз

ІІ-нұсқа

1. Синонимнің анықтамасын табыңыз.

А. Жазылуы бірдей,мағыналары әр түрлі сөздер.

В.Мағыналары қарама-қарсы сөздер.

С. Екі буынды сөздер.

Д. Бір буынды сөздер.

Е.Жазылуы әр түрлі, мағыналары ұқсас сөздер

2.Мақал-мәтелдердің қайсысында антоним сөздер қолданылған?

А. Көз- қорқақ,қол- батыр.

В. Ел ағасыз болмас, тон жағасыз болма

С. Адассан, көппен адас.

Д. Көп адаспас, көл таусылмас.

Е. Ер барда, ел қор болмас

3.Омонимболатынсөздікөрсет

А) ою

В) секіру

С) жүгіру

Д) тұру

Е) отыру

4. Ауыспалы өткен шақты табыңыз

А. Қос жанарым тұмандатып кеткендей.

В. Асан мектепке ерте бармақ.

С. Айдын көл беті толған құс.

Д. Менің ағам – чемпион.

Е. Ол ауылға жиі баратын.

5.Тура мағынадағы сөз тіркесін көрсетіңіз.

А. Ақ жүрек

В. Суық хабар

С. Қара шаңырақ

Д. Жеңіл мінез

Е. Суық жел

6. Мағыналары бір-біріне жақын сөздердің атауын табыңыз.

А.Амоним

В.Антоним

С.Мақал-мәтелдер

Д.Қанатты сөздер

Е.Синоним

7. «Қуаныш» сөзінің антонимін табыңыз.

А. Мереке

В. Шаттық

С. Қуат

Д. Қайғы

Е. Ұят

8. «Дос» сөзінің антонимін табыңыз.

А. Қос

В. Дұшпан

С. Ағайын

Д. Бауыр

Е. Құда

9. Ауыспалы маңынада тұрған сөзді көрсетіңіз.

А. Жұмыстың ортасы

В. Көліктің дөңгелегі

С. Бұлақтың көзі

Д. Құстың қанаты

Е. Жануарлардың терісі

10.Тура мағыналы сөзді табыңыз

А. Күміс көмей

В. Күміс алқа

С. Күміс күлкі

Д. Күміс той

Е. Күміс су

11. «Ел күшті» сөздерінің синонимдік қатарын табыңыз.

А. Отан, қорқақ

В. Сымбатты, қараулы

С. Халық, әлсіз

Д. Туған жер, бай

Е. Халық, мықты

12.Антоним сөздерді көрсетіңіз.

А. Ұятсыз-көргенсіз

В.Шайқасу-шайнау

С. Үміт ету-күдер үзу

Д. Шалағай-жаңғалақ

Е. Хат-хабар

13.Сөйлемдерден омоним сөздерді табыңыз.

А. Аш жүру – денсаулыққа зиян. Қарныңаштыма?

В. Диктанттысауаттыжаз. Жазертешықты.

С. Жұмысістейді. Мен жұмысымдыбітірдім.

Д. Жазда Ыстықкөлге барамын. Маған жаз айы ұнайды.

Е. Қаладағы тіршілік қызық екен.

14. «Терең білім» деген сөз тіркесі қандай мағынада?

А. Тура мағына

В.Омоним

С. Ауыспалы

Д. Антоним.

Е.Синоним

15. Тура мағынада берілген сөз тіркесін көрсетіңіз.

А.Терең құдық

В. Терең сезім

С.Терең білім

Д. Терең ой

Е. Биік ой

16. Мағыналы бір-біріне жақын сөздердің атауын табыңыз.

А. Омоним

В. Антоним

С. Мақал-мәтелдер

Д. Қанатты сөздер

Е. Синоним

17. Мағыналы бір-біріне қарама-қарсы сөздердің атауын табыңыз.

А. Омоним

В. Көп мағыналы

С. Фразеологизм

Д. Синоним

Е. Антоним

18. Антоним сөзі бар мақал-мәтел

А. Ақылың аз, ашуың көп болса – қор боласың.

В. Татулық – табылмас бақыт.

С. Адалдостықалтыннан да қымбат.

Д. Тілтасжарады, тасжармаса, бас жарады.

Е. Ашуың келсе, қолың тарт.

19. Тура мағыналы сөз

А. Қара жұмыс

В. Қара қағаз

С. Қара ниет

Д. Қара көйлек

Е. Қара сөз

20. Ауыспалы мағынада тұрған сөздерді көрсетіңіз.

А. Қара бояу,қалың киім, суық су.

В. Қоңыр сиыр,көк көйлек, жасыл жапырақ.

С. Қара жүрек, күннің көзі, суық хабар.

Д. Суық жел, бет әжімі, ұлпа қар.

Е. Қалың шөп, адал ас, қара көз.

21. Артық бар синонимдік қатарды белгілеңіз.

А. Жиналыс, мәжіліс

В. Сұлу, әдемі, әсем

С. Тиімді, пайдалы, қажетті

Д. Мезгіл, уақыт, рет

Е. Күрес, арпалыс, тартыс

22. Омоним дегеніміз не?

А. Мағыналары бір-біріне қарама-қарсы сөздер.

В. Айтылуы әр түрлі, маңыналары ұқсас сөздер.

С. Дыбысталуы бір, мағыналары әр түрлі.

Д. Сөздердің белгілі бір ұғымды білдіретін мағынасы.

Е. Сөздің мағынасы ауысып, өзге мағынада қолданылуы.

23. Сөздің тура мағынасын көрсетіңіз.

А. Ол менің үлкен балам.

В. Жасың үлкен, жолың үлкен.

С. Үлкенді сыйлай білейік.

Д. Үлкен кісінің сөзін қайда қоясың?

Е. Сірә, үлкен іс қылайын деп жатқан шығар.

24.Ауыспалы мағыналы сөзді табыңыз.

А. Ол досыңа сағат сыйлады.

В. Кешке қызық кино басталды.

С. Түн салқындай бастады.

Д. Күзде жапырақтар сарғаяды.

Е. Айман оған жылы лебізін білдірді.

25. «Үлгі» сөзінің синонимдік қатарын табыңыз.

А. Амандасу, есендесу

В. Өнеге, ғибрат

С. Мысал, есеп

Д. Қайнар,бұлақ

Е. Сұрау, білу

Дұрыс жауап кілттері

	І нұсқа	ІІ нұсқа
1	Д	Е
2	Д	А
3	Е	А
4	В	А
5	Д	Е
6	С	Е
7	А	Д
8	Д	В
9	С	С
10	Д	В
11	Е	Е
12	Д	С
13	Д	В
14	Е	С
15	А	А
16	В	Е
17	С	Е
18	В	А
19	А	В
20	Д	С
21	Д	Д
22	Е	С
23	Е	Е
24	С	Е
25	Д	С