Ф?нни тикшерен? эше.(кыскача)
Сыйныф : 3Г
Секция : ”Татар теле”
Тема: Балалар ?ырларында сыйфатларны? бирелеше.
?ит?кче: Закирова Индира Газинур кызы
Укучылар : Городецкая Диана Григорий кызы,
Гайнутдинова Камил? Альберт кызы
2015 ел
Эчт?лек.
I.Кереш...............................................................................................3
II.Т?п ?леш.........................................................................................5
2.1. ?ыр турында т?шенч?..................................................................5
2.2. ?ырларны? т?рл?ре турында м?гъл?мат (тарихи, лирик, йола
??м уен, лирик ?ырлар.......................................................................6
2.3. С?з т?ркеме буларак сыйфатлар турында кыскача м?гъл?мат. .8
III. Балалар ?ырларында сыйфатларны? бирелеше, аларны? т?р-
л?ре....................................................................................................9
IV. Йомгаклау….................................................................................19
V. Кулланылган ?д?бият....................................................................20
Кереш.
Тикшерен? эшебезне? темасы – “Балалар ?ырларында сыйфатларны? бирелеше”.
?ырларны? туу тарихы ерак ?тк?нг? барып тоташса да, х?зерге вакытта да бик к?п кулланыла. Зурысы да, кечесе д? ?ырлап ?зл?рене? хис- кичерешл?рен к?рс?т?л?р. Шатлыклы вакытта да, кайгылы вакытта да ??рберебез мо?га тартылабыз.
Тикшерен? эшбезне? максаты – балалар ?ырларыннанан сыйфатларны табу ??м аларны? т?рл?рен билгел??.
?леге максатка иреш? ?чен, т?б?нд?ге бурычлар куелды:
– ?ыр т?шенч?сен ачыклау;
–?ырлардагы сыйфатларны? билгел?ре ягыннан т?ркемл??;
– язучыларны? ?ырларыннан сыйфатларны табу ??м т?ркемл??
Ф?нни эзл?н? эшене? объекты булып балалар язучыларыны? ?ырлары тора, ? ?йр?н? предметы – шул язучыларны? ?ырларындагы сыйфатлар.
?ырлар 4 т?ркемг? б?лен?:
Йола ?ыры - аерым бер йоланы башкарганда ?ырлана торган ?ыр.(“Корт теле”,”Коданы хурлау”). Уен-бию ?ыры - уен яки бию вакытында ?ырлана торган махсус ?ыр. .(“Й?зек салыш”, “С?ю хаты”,”Дусларым”). Тарихи ?ырлар – тарихи вакыйгалар бел?н б?йле ?ырлар.(“?тил суы ака торур”,”Вакыт ?итте”). Лирик ?ырлар - кешене? хис-кичерешл?ре бел?н б?йле ?ырлар. (“?й егетл?р”,”М?дин?к?й”,”Зифа буй”).
? сыйфат предметны? билгесен белдер? ??м Нинди? Кайсы? Кайдагы? сорауларына ?авап бир?. Предметларны сыйфатлап аларны, т?рле яктан ачыклый, шул р?вешле, затларны, предметларны ки?р?к к?ззалларга ярд?м ит?. Билгене белдер? м?гън?се сыйфатларны башка с?з торкемн?ренн?н аерып тора. А?а кеше ??м хайван, кош-кортларга хас булган тышкы(карт, яшь, йонлач) ??м эчке билгел?рне белдер? торган с?зл?р(усал,юаш, юмарт), урын-араны(биек,т?б?н?к), к?л?м ??м форманы(тар,озын,ки?,т?г?р?к), т?с ??м т?мне(яшел,ак,ачы,баллы),урынга ??м вакытка м?н?с?б?тт?н килеп чыккан билгене (?ст?лд?ге,урамдагы,ирт?нге) ?.б. билгел?рне белдерг?н с?зл?р кер?.
“И? якын кешем син, ?нием” ( М.Мин?а?ев к?е, З. Мин?а?ева с?зл?рен карыйк):
1.Д?ньяда и? г?з?л ,
И? матур, нурлы зат
Ул минем ?нием,
Ул минем ?нием.
2.И? якты кояшым,
И? назлы г?лк?ем,
И? якын кешем син,
?нием – ?аным син.( и? г?з?л,и? матур, и? якты, и? назлы, и? якын – артыклык д?р???сенд?; характер-холкын белдер?; нурлы – гади д?р???д?)
3. Кадерл?п ?стерде?,
?аны?ны биреп син,
Тонн?рен йокламый,
Б?хетле бул син, дип.
4.?сеп ?итте?, диеп,
Мо?айма, ?нием,
?аман да мин сине?
Шул н?ни б?бие?.(б?хетле – гади д?р???д?, н?ни – гади д?р???д?, формасын белдер?).
“Яз ?ит?” (?.Ф?йзи к?е, Ф. К?рим с?зл?ренд?):
1.Яз,яз, яз ?ит?,
Т?р?з?не ачтылар,
Тып, тып, тып ит?
Эре-эре тамчылар.(эре-эре – гади д?р???д?, формасын белдер?)
2.Агачка кунып чыпчыклар
Чыелдашалар,
Яшькелт-кара сыерчыклар
?й ?ырлашалар.( яшькелт –кимлек д?р???сенд?, т?сне белдер?; кара - гади д?р???д?, т?сне белдер?).
3.Тизд?н шаулап яфрак ярыр
Озын ак каен,
Ал ч?ч?кл?р алып килер
Безг? май ае. (озын – гади д?р???д?, формасын белдер?; ал – гади д?р???д?, т?сен белдер?).
“Куяннар” (Ф.Ш?ймарданова музыкасы, татар халык с?зл?ре):
Ап-ак куян утыра,
Колакларын селкет?.
Мен? шулай, мен? шулай
Колакларын селкет?.(ап-ак – артыклык д?р???сенд?,т?сне белдер?).
?лли-б?лли ит?р бу,
Олы булып ?с?р бу...(олы – гади д?р???д?, форманы белдер?)
...Зир?к бала булыр бу...(зир?к -гади д?р???д?)
Укуда ??м язуда
И? алдынгы булыр бу.(и? алдынгы- артыклык д?р???сенд?).
5. Кызым,кызым,сач?гем,
Алдадыр кил?ч?ге?.
Йокла кайгы? юк вакытта
Самый р?х?тле чагы?.(самый р?х?тле -артыклык д?р???сенд?)
6.Елама, бала, елама,бала,
?ылы катык сорама....(?ылы- гади д?р???д?,т?мен белдер?)
7. Песи-матур , нечк?бил,
Бала тирб?терг? кил.
Эшл?с??, буш калдырмам,
Куллары?ны талдырмам-
Майлы коймак бирермен,
?ылы с?т эчертермен.(матур,буш,майлы,?ылы- гади д?р???д?; матур,буш-билгене белдер?, майлы, ?ылы т?мне белдер?).
Елама, бала, елама,бала,
?ылы катык сорама....(?ылы- гади д?р???д?,т?мен белдер?)
7. Песи-матур ,нечк?бил,
Бала тирб?терг? кил.
Эшл?с??, буш калдырмам,
Куллары?ны талдырмам-
Майлы коймак бирермен,
?ылы с?т эчертермен.(матур,буш,майлы,?ылы- гади д?р???д?; матур,буш-билгене белдер?, майлы, ?ылы т?мне белдер?).
8. Песи,песи, нечк?бил,
Бала тирб?терг? кил.
?ылы ?ирд? торырсы?,
Ап-ак к?м?ч ашарсы?.(ап-ак –артыклык д?р???сенд?, т?сне белдер?).
9. ?лли-б?лли б?бк?се,
Бигр?к ялкау апасы,
Су китерми ?нк?се,
Тик утыра апасы.(Бигр?к ялкау-артыклык д?р???сенд?, характерны белдер?).
Тикшер? н?ти??л?ре к?рс?тк?нч?, балалар ?ырларында т?рл?ре ягыннан гади д?р???д?ге( н?ни, эре-эре,озын,б?л?к?ч,олы) ??м артыклык д?р???сенд?ге сыйфатлар (и? г?з?л, и? матур, и? якты, и? матур, и? якты, и? назлы, и? якын) чагыштырмача к?п кулланылган. Кимлек(алсу, яшькелт) ??м чагыштыру д?р???сенд?ге сыйфатлар аеруча азрак кулланылган. Билгел?ре ягыннан т?сне ( яшькелт-кара,ал,алсу,ап-ак), форманы (н?ни, эре-эре,озын,б?л?к?ч,олы), характерны (ш?п,т?ти,шаян,шук, ялкау) табигать к?ренешл?рен (кояшлы, аяз, якын, сандугачлы, и? г?з?л,и? матур, и? якты, и? назлы, и? якын )белдер? торган сыйфатларны к?рерг? була.
Просмотр содержимого документа
«"Балалар ?ырларында сыйфатларны? бирелеше" темасына ф?нни эш конспекты. »
МББУ ”22 нче гимназия”
Фәнни тикшеренү конференциясе
Сыйныф : 3Г
Секция : ”Татар теле”
Тема: Балалар җырларында сыйфатларның бирелеше.
Җитәкче: Закирова Индира Газинур кызы
Укучылар : Городецкая Диана Григорий кызы,
Гайнутдинова Камилә Альберт кызы
2015 ел
Эчтәлек.
I.Кереш...................................................................................................3
II.Төп өлеш.............................................................................................5
2.1. Җыр турында төшенчә...................................................................5
2.2. Җырларның төрләре турында мәгълүмат (тарихи, лирик, йола
һәм уен, лирик җырлар..........................................................................6
2.3. Сүз төркеме буларак сыйфатлар турында кыскача мәгълүмат..8
III. Балалар җырларында сыйфатларның бирелеше, аларның төр-
ләре..........................................................................................................9
IV. Йомгаклау….....................................................................................19
V. Кулланылган әдәбият........................................................................20
Кереш.
Тикшеренү эшебезнең темасы – “Балалар җырларында сыйфатларның бирелеше”.
Җырларның туу тарихы ерак үткәнгә барып тоташса да, хәзерге вакытта да бик күп кулланыла. Зурысы да, кечесе дә җырлап үзләренең хис- кичерешләрен күрсәтәләр. Шатлыклы вакытта да, кайгылы вакытта да һәрберебез моңга тартылабыз.
Тикшеренү эшбезнең максаты – балалар җырларыннанан сыйфатларны табу һәм аларның төрләрен билгеләү.
Әлеге максатка ирешү өчен, түбәндәге бурычлар куелды:
– җыр төшенчәсен ачыклау;
–җырлардагы сыйфатларның билгеләре ягыннан төркемләү;
– язучыларның җырларыннан сыйфатларны табу һәм төркемләү
Фәнни эзләнү эшенең объекты булып балалар язучыларының җырлары тора, ә өйрәнү предметы – шул язучыларның җырларындагы сыйфатлар.
Җырлар 4 төркемгә бүленә:
Йола җыры - аерым бер йоланы башкарганда җырлана торган җыр.(“Корт теле”,”Коданы хурлау”). Уен-бию җыры - уен яки бию вакытында җырлана торган махсус җыр. .(“Йөзек салыш”, “Сөю хаты”,”Дусларым”). Тарихи җырлар – тарихи вакыйгалар белән бәйле җырлар.(“Әтил суы ака торур”,”Вакыт җитте”). Лирик җырлар - кешенең хис-кичерешләре белән бәйле җырлар. (“Әй егетләр”,”Мәдинәкәй”,”Зифа буй”).
Ә сыйфат предметның билгесен белдерә һәм Нинди? Кайсы? Кайдагы? сорауларына җавап бирә. Предметларны сыйфатлап аларны, төрле яктан ачыклый, шул рәвешле, затларны, предметларны киңрәк күззалларга ярдәм итә. Билгене белдерү мәгънәсе сыйфатларны башка сүз торкемнәреннән аерып тора. Аңа кеше һәм хайван, кош-кортларга хас булган тышкы(карт, яшь, йонлач) һәм эчке билгеләрне белдерә торган сүзләр(усал,юаш, юмарт), урын-араны(биек,тәбәнәк), күләм һәм форманы(тар,озын,киң,түгәрәк), төс һәм тәмне(яшел,ак,ачы,баллы),урынга һәм вакытка мөнәсәбәттән килеп чыккан билгене (өстәлдәге,урамдагы,иртәнге) һ.б. билгеләрне белдергән сүзләр керә.
“Иң якын кешем син, әнием” ( М.Минһаҗев көе, З. Минһаҗева сүзләрен карыйк):
1.Дөньяда иң гүзәл ,
Иң матур, нурлы зат
Ул минем әнием,
Ул минем әнием.
2.Иң якты кояшым,
Иң назлы гөлкәем,
Иң якын кешем син,
Әнием – җаным син.( иң гүзәл,иң матур, иң якты, иң назлы, иң якын – артыклык дәрәҗәсендә; характер-холкын белдерә; нурлы – гади дәрәҗәдә)
3. Кадерләп үстердең,
Җаныңны биреп син,
Тоннәрен йокламый,
Бәхетле бул син, дип.
4.Үсеп җиттең, диеп,
Моңайма, әнием,
Һаман да мин синең
Шул нәни бәбиең.(бәхетле – гади дәрәҗәдә, нәни – гади дәрәҗәдә, формасын белдерә).
“Яз җитә” (Җ.Фәйзи көе, Ф. Кәрим сүзләрендә):
1.Яз,яз, яз җитә,
Тәрәзәне ачтылар,
Тып, тып, тып итә
Эре-эре тамчылар.(эре-эре – гади дәрәҗәдә, формасын белдерә)
2.Агачка кунып чыпчыклар
Чыелдашалар,
Яшькелт-кара сыерчыклар
Әй җырлашалар.( яшькелт –кимлек дәрәҗәсендә, төсне белдерә; кара - гади дәрәҗәдә, төсне белдерә).
3.Тиздән шаулап яфрак ярыр
Озын ак каен,
Ал чәчәкләр алып килер
Безгә май ае. (озын – гади дәрәҗәдә, формасын белдерә; ал – гади дәрәҗәдә, төсен белдерә).
“Куяннар” (Ф.Шәймарданова музыкасы, татар халык сүзләре):
Ап-ак куян утыра,
Колакларын селкетә.
Менә шулай, менә шулай
Колакларын селкетә.(ап-ак – артыклык дәрәҗәсендә,төсне белдерә).
Әлли-бәлли итәр бу,
Олы булып үсәр бу...(олы – гади дәрәҗәдә, форманы белдерә)
...Зирәк бала булыр бу...(зирәк -гади дәрәҗәдә)
Укуда һәм язуда
Иң алдынгы булыр бу.(иң алдынгы- артыклык дәрәҗәсендә).
5. Кызым,кызым,сачәгем,
Алдадыр киләчәгең.
Йокла кайгың юк вакытта
Самый рәхәтле чагың.(самый рәхәтле -артыклык дәрәҗәсендә)
6.Елама, бала, елама,бала,
Җылы катык сорама....(җылы- гади дәрәҗәдә,тәмен белдерә)
7. Песи-матур , нечкәбил,
Бала тирбәтергә кил.
Эшләсәң, буш калдырмам,
Кулларыңны талдырмам-
Майлы коймак бирермен,
Җылы сөт эчертермен.(матур,буш,майлы,җылы- гади дәрәҗәдә; матур,буш-билгене белдерә, майлы, җылы тәмне белдерә).
Елама, бала, елама,бала,
Җылы катык сорама....(җылы- гади дәрәҗәдә,тәмен белдерә)
7. Песи-матур ,нечкәбил,
Бала тирбәтергә кил.
Эшләсәң, буш калдырмам,
Кулларыңны талдырмам-
Майлы коймак бирермен,
Җылы сөт эчертермен.(матур,буш,майлы,җылы- гади дәрәҗәдә; матур,буш-билгене белдерә, майлы, җылы тәмне белдерә).
8. Песи,песи, нечкәбил,
Бала тирбәтергә кил.
Җылы җирдә торырсың,
Ап-ак күмәч ашарсың.(ап-ак –артыклык дәрәҗәсендә, төсне белдерә).
9. Әлли-бәлли бәбкәсе,
Бигрәк ялкау апасы,
Су китерми әнкәсе,
Тик утыра апасы.(Бигрәк ялкау-артыклык дәрәҗәсендә, характерны белдерә).
Тикшерү нәтиҗәләре күрсәткәнчә, балалар җырларында төрләре ягыннан гади дәрәҗәдәге( нәни, эре-эре,озын,бәләкәч,олы) һәм артыклык дәрәҗәсендәге сыйфатлар (иң гүзәл, иң матур, иң якты, иң матур, иң якты, иң назлы, иң якын) чагыштырмача күп кулланылган. Кимлек(алсу, яшькелт) һәм чагыштыру дәрәҗәсендәге сыйфатлар аеруча азрак кулланылган. Билгеләре ягыннан төсне ( яшькелт-кара,ал,алсу,ап-ак), форманы (нәни, эре-эре,озын,бәләкәч,олы), характерны (шәп,тәти,шаян,шук, ялкау) табигать күренешләрен (кояшлы, аяз, якын, сандугачлы, иң гүзәл,иң матур, иң якты, иң назлы, иң якын )белдерә торган сыйфатларны күрергә була.
