Баяндама "Орыс мектебінде ?аза? ?дебиетін о?ыту ?дістері"
Баяндама "Орыс мектебінде ?аза? ?дебиетін о?ыту ?дістері"
Орыс мектебінде ?аза? ?дебиеті п?ні бойынша саба? ж?ргізу барысында м??алімдер жалпы ?дебиетті о?ыту ?дістерін ?станады. П?н ?ызметіне орай, о?ушы дайынды?ыны? де?гейлерін ескере отырып, та?ырып пен саба? т?ріне с?йкес м??алім оларды ?з ?алауынша ?олданады.
Белгілі ?діскер ?алымдар А.Кешімбаев, Т.А?шола?ов, ?.Бітібаева е?бектерінде ?аза? ?дебиетін о?ыту ?дістері мынадай т?рлеріне б?лінген.
Баяндау ?дісі. ?дебиет саба?тарында баяндау ?дісі деп м??алімні? монологті с?зі ар?ылы о?у материалдарыны? т?сіндірілуін айтады. Мысалы, а?ын, жазушыны? ?мірбаяны, ?тілгелі т?р?ан шы?арма жайында?ы тарихи-?дебиеттік т?сініктеме, т?сініксіз с?здер мен ??ымдарды т?сіндіру, к?ркем шы?арманы талдау, т.б. жа?дайларда баяндау ?дісі к?бірек ?олданылады.
Т?сініктеме бере отырып о?у ?дісі. Б?л ?діс к?лемі ша?ын шы?армаларды немесе ?ыс?а ?зінділерді м?тінні? мазм?н жігіне ?арай б?ліп о?и отырып, жол-женекей талдау жасап отыру ма?сатымен ?олданылады. М?нда м?нерлі ?уез екінші орын?а шы?ады да, бірінші кезекте к?зделген ма?сатты ашу ?шін ?ажетті т?сіндіру ат?арылады.
Шы?арманы? та?ырыбын, жоспарын, кейіпкерлеріні?, образдарыны? ??рамын, сюжетін ай?ындау?а арнал?ан с?ра?тар - бір ж?йе.
Б?ларды багдарлау с?ра?тары деп атайды. Шы?арманы? жалпы идеялы? ма?ынасын, образ-характерлерін, оларды? ?зара байланысы мен ?арым-?атынасын, композициялы? ??рылысын, тіл ерекшеліктерін ай?ындау?а, талдау?а арнал?ан с?ра?тар - бір ж?йе. Б?лар - шы?арманы талдауда?ы аса ма?ызды орын алатын с?ра?тар. Сонды?тан олар талдау сипатындагы с?ра?тар делінеді. Ал та?ы бір ж?йе шы?арманы? ?о?амды?, ?дебиеттік
ма?ызын а?ын, жазушыны? стилі мен к?ркемдік шеберлігіні? ерекшеліктерін, жалпы шыгарманы талдау ж?мысын жина?тап, ?орытындылау?а арнал?ан с?ра?тардан ??ралады. Сонды?тан б?лар жина?тау с?ра?тары деп аталады. ?дебиет п?нін о?ытуды? осы ?ш
ж?йесіне арнал?ан с?ра?тар тарихи-?дебиеттік курсты? ма?сат-міндеттері мен талаптарына сай болуы шарт.
Тарихи-?деби шолулар, а?ын-жазушыны? ?мірі мен шы?армашылы? ?ызметіне сипаттама, ?дебиетті? тарихи мен теориясына байланысты м?селелерді жина?тап ?орыту к?ркем шы?арманы т?тастай т?сіндіру, т.б. т?рлерде о?ушыларды? дайынды? де?гейіне ?арай
та?далынып алынады.
Лекциялы? саба?тарды? бір т?рінде м??алім лекциялы? материалды? к?рделі жоспарын тізеді жоспар не?ізгі б?ліктер мен тарма?-тарма?шалар?а б?лінеді. Жоспарда баяндалатын м?селелер айтылу рет т?ртібіне ?арай ж?йеленіп тізіледі, ?ажетті даталар мен цитаттар, т.б. жоспарды? тиісті жерлерінде к?рсетіледі.
Енді бір т?рінде м??алім лекциялы? материалды? ?ыс?аша тезисін жазады. М?нда да, жо?арыда?ы сия?ты - айтыл?ан ой мен пікірді д?лелдеуге, т?жырымдау?а ?ажетті фактілер мен даталар, цитаттар мен к?ркем шы?армалардан келтірілетін ?зінділер, т.б. тезисті? тиісті жерлеріне енгізіліп отырады.
Лекциялы? материалды баяндау барысында т?рлі цитаттар, ша?ын шы?армалар, ?зінділер ?олдан?анда, б?ларды? ?ай-?айсысы да о?у материалыны? мазм?нын байытады ж?не м??алімні? пікірлеуі мен с?зіне ажар, к?рік береді.
Кейде о?ушырарды олар?а таныс емес шы?арманы? идеялы? та?ырыпты? мазм?нымен жол-ж?некей таныстырып кетуі ?ажет болып ?алады. Б?л ретте де м??алім ондай шы?арманы? мазм?нын к?ркемдеп ??гімелеу т?рімен ?ыс?аша айтып беруге тиіс.
Кейбір а?ын, жазушыларды? ?мірі мен ?дебиеттік ?ызметін етуде оларды? лирикалы? ?ле?-жырлары айры?ша орын алады. ?йткені, б?л сала?а жататын лирикалы? шы?армалар суреткерді? д?ние тану к?з?арасты?, стилін, творчествосыны? ?о?амды? ж?не тарихи-?дебиеттік ба?асын таныту?а кемектеседі. Демек, о?у материалын баяндауды? барысында б?л сия?ты лирикалы? ?ле?-жырларды немесе оларды? ?зінділерін м?нерлеп
о?ып беру ете орынды ж?не ?ажетті деп саналады. Кейде м?ндай шы?армаларды к?ні б?рын дайындап ?ой?ан о?ушылар?а да келістіріп о?ыту?а болады.
Мектепте ?дебиетті о?ытуда ?діс-амалдарды? б?лардан бас?а да т?рлері бар. Мысалы, с?з жарысы, пікірталас баяндама жасау, теріп мазм?ндау проблемалы баяндау-??гімелеу жазба ж?мыстар, т.б. Кернекілікті?, дидактикалы? ж?не техникалы? ??ралдарды? ?р алуан т?рлерін пайдалану, ?ажетті н?рселерді та?та?а жазып, сызып, суретін салып керсету, с?здік, кино-теле саба?тар ?йымдастыру, ?дебиеттік сипаты бар т?рлі серуен, экскурсиялар жасау, сыныптан тыс о?у, ?деби-шы?армашылы? драмалы? м?нерлеп о?у сия?ты ?йірмелер, т.б. о?ытуды? ?діс-т?сілдерні? кешенін ??райды.
Ба?дарламалы? са?аттарды? ша?талып, шектеулі берілуіне байланысты орыс мектептеріндегі ?аза? ?дебиеті саба?тары, негізінен, аралас саба? т?рін ?ажетсінеді. Солай бол?ан к?нде де, м??алімдерді? ?азіргі саба?ты? алуан т?рлілігін пайдалануына болады. Оны шы?армашылы? ізденісіне шек ?ойылмайды. Осы орайда, ?діскер-?стаз ?.Бітібаева ж?йесі бойынша, ?аза? ?дебиеті п?нін о?ытуда ?азіргі т?жірибеде д?ст?рлі саба?тармен ?оса, мынадай саба? т?рлері жиі пайдаланылуда:
Д?ріс саба?
Семинар саба? (бірнеше тњрі бар).
П?наралы? байланыста о?ыту?а негізделген интеграциялы? саба?тар
Конференция саба?ы.
Сот саба?тары (не билер тартысы саба?ы).
Ж?рме?ке саба?ы.
Пресс- конференция саба?ы (баспасез саба?ы).
Концерт саба?ы.
Пікірталас саба?ы.
Айтыс саба?тары.
Композициялы? саба?.
?деби монтаж саба?ы.
К?з?арас саба?ы.
Брифинг саба?тары.
Практикалы? саба?та
Емтихан, есеп- сына? саба?тары.
Реферат ?ор?ау саба?тары.
Пікір ?ор?ау саба?тары.
Жарыс саба?ы
Ойын саба?тары
Кино, теле саба?тар, т.б.
Сыныптан тыс уа?ытта ж?ргізілетін ж?мыстар ?р алуан. Олар: т?рлі ?йірмелер, ?дебиет газеті мен ?олжазба журналдар, ?деби-к?ркем кештер, спектакльдер, ?деби к?рмелер, серуен, экскурсиялар, театр?а бару, кино, м?ражайлар?а бару, сыныптан тыс к?ркем шы?армаларды о?у, ?дебиеттік музыкалы? клубтар, о?ырмандар конференциялары т.б. с?з
?неріне тарту, к?ркем шы?армалар?а деген ?ызы?ушылы?ын арттыру,эстетикалы?
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Баяндама "Орыс мектебінде ?аза? ?дебиетін о?ыту ?дістері"»
Баяндама
Орыс мектебінде қазақ әдебиетін оқыту әдістері
Орыс мектебінде қазақ әдебиеті пәні бойынша сабақ жүргізу барысында мұғалімдер жалпы әдебиетті оқыту әдістерін ұстанады. Пән қызметіне орай, оқушы дайындығының деңгейлерін ескере отырып, тақырып пен сабақ түріне сәйкес мұғалім оларды өз қалауынша қолданады.
Белгілі әдіскер ғалымдар А.Кешімбаев, Т.Ақшолақов, Қ.Бітібаева еңбектерінде қазақ әдебиетін оқыту әдістері мынадай түрлеріне бөлінген.
Баяндау әдісі. Әдебиет сабақтарында баяндау әдісі деп мұғалімнің монологті сөзі арқылы оқу материалдарының түсіндірілуін айтады. Мысалы, ақын, жазушының өмірбаяны, өтілгелі тұрған шығарма жайындағы тарихи-әдебиеттік түсініктеме, түсініксіз сөздер мен ұғымдарды түсіндіру, көркем шығарманы талдау, т.б. жағдайларда баяндау әдісі көбірек қолданылады.
Көркем сөз мәнін мәнерлеп оқу әдісі - көлемі шағын шығармаларды (қысқа өлең-жырлар, әңгімелер, келемді шығарманың үзінділері, мысал өлеңдер) мәнерлеп оқу (алғашқы оқу, талдау барысындағы оқу, қайталап оқу).
Түсініктеме бере отырып оқу әдісі. Бұл әдіс көлемі шағын шығармаларды немесе қысқа үзінділерді мәтіннің мазмұн жігіне қарай бөліп оқи отырып, жол-женекей талдау жасап отыру мақсатымен қолданылады. Мұнда мәнерлі әуез екінші орынға шығады да, бірінші кезекте көзделген мақсатты ашу үшін қажетті түсіндіру атқарылады.
Әңгіме әдісі. Әңгіме әдісінде қойылатын сұрақтар үш жүйеге бөлінеді.
Шығарманың тақырыбын, жоспарын, кейіпкерлерінің, образдарының құрамын, сюжетін айқындауға арналған сұрақтар - бір жүйе. Бұларды багдарлау сұрақтары деп атайды. Шығарманың жалпы идеялық мағынасын, образ-характерлерін, олардың өзара байланысы мен қарым-қатынасын, композициялық құрылысын, тіл ерекшеліктерін айқындауға, талдауға арналған сұрақтар - бір жүйе. Бұлар - шығарманы талдаудағы аса маңызды орын алатын сұрақтар. Сондықтан олар талдау сипатындагы сұрақтар делінеді. Ал тағы бір жүйе шығарманың қоғамдық, әдебиеттік маңызын ақын, жазушының стилі мен көркемдік шеберлігінің ерекшеліктерін, жалпы шыгарманы талдау жұмысын жинақтап, қорытындылауға арналған сұрақтардан құралады. Сондықтан бұлар жинақтау сұрақтары деп аталады. Әдебиет пәнін оқытудың осы үш жүйесіне арналған сұрақтар тарихи-әдебиеттік курстың мақсат-міндеттері мен талаптарына сай болуы шарт.
Тарихи-әдеби шолулар, ақын-жазушының өмірі мен шығармашылық қызметіне сипаттама, әдебиеттің тарихи мен теориясына байланысты мәселелерді жинақтап қорыту көркем шығарманы тұтастай түсіндіру, т.б. түрлерде оқушылардың дайындық деңгейіне қарай таңдалынып алынады.
Лекциялық сабақтардың бір түрінде мұғалім лекциялық материалдың күрделі жоспарын тізеді жоспар неғізгі бөліктер мен тармақ-тармақшаларға бөлінеді. Жоспарда баяндалатын мәселелер айтылу рет тәртібіне қарай жүйеленіп тізіледі, қажетті даталар мен цитаттар, т.б. жоспардың тиісті жерлерінде көрсетіледі.
Енді бір түрінде мұғалім лекциялық материалдың қысқаша тезисін жазады. Мұнда да, жоғарыдағы сияқты - айтылған ой мен пікірді дәлелдеуге, тұжырымдауға қажетті фактілер мен даталар, цитаттар мен көркем шығармалардан келтірілетін үзінділер, т.б. тезистің тиісті жерлеріне енгізіліп отырады.
Лекциялық материалды баяндау барысында түрлі цитаттар, шағын шығармалар, үзінділер қолданғанда, бұлардың қай-қайсысы да оқу материалының мазмұнын байытады және мұғалімнің пікірлеуі мен сөзіне ажар, көрік береді.
Кейде оқушырарды оларға таныс емес шығарманың идеялық тақырыптық мазмұнымен жол-жөнекей таныстырып кетуі қажет болып қалады. Бұл ретте де мұғалім ондай шығарманың мазмұнын көркемдеп әңгімелеу түрімен қысқаша айтып беруге тиіс.
Кейбір ақын, жазушылардың өмірі мен әдебиеттік қызметін етуде олардың лирикалық өлең-жырлары айрықша орын алады. Өйткені, бұл салаға жататын лирикалық шығармалар суреткердің дүние тану көзқарастың, стилін, творчествосының қоғамдық және тарихи-әдебиеттік бағасын танытуға кемектеседі. Демек, оқу материалын баяндаудың барысында бұл сияқты лирикалық өлең-жырларды немесе олардың үзінділерін мәнерлеп оқып беру ете орынды және қажетті деп саналады. Кейде мұндай шығармаларды күні бұрын дайындап қойған оқушыларға да келістіріп оқытуға болады.
Мектепте әдебиетті оқытуда әдіс-амалдардың бңлардан басқа да түрлері бар. Мысалы, сөз жарысы, пікірталас баяндама жасау, теріп мазмұндау проблемалы баяндау-әңгімелеу жазба жұмыстар, т.б. Кернекіліктің, дидактикалық және техникалық құралдардың әр алуан түрлерін пайдалану, қажетті нәрселерді тақтаға жазып, сызып, суретін салып керсету, сөздік, кино-теле сабақтар ұйымдастыру, әдебиеттік сипаты бар түрлі серуен, экскурсиялар жасау, сыныптан тыс оқу, әдеби-шығармашылық драмалық мәнерлеп оқу сияқты үйірмелер, т.б. оқытудың әдіс-тәсілдернің кешенін құрайды.
Бұлардың қайсысын қашан, қайда және қалай қолдану әдебиет мұғалімінің еркіне беріледі.
Бағдарламалық сағаттардың шақталып, шектеулі берілуіне байланысты орыс мектептеріндегі қазақ әдебиеті сабақтары, негізінен, аралас сабақ түрін қажетсінеді. Солай болған күнде де, мұғалімдердің қазіргі сабақтың алуан түрлілігін пайдалануына болады. Оны шығармашылық ізденісіне шек қойылмайды. Осы орайда, әдіскер-ұстаз Қ.Бітібаева жүйесі бойынша, қазақ әдебиеті пәнін оқытуда қазіргі тәжірибеде дәстүрлі сабақтармен қоса, мынадай сабақ түрлері жиі пайдаланылуда:
Дәріс сабақ
Семинар сабақ (бірнеше тњрі бар).
Пәнаралық байланыста оқытуға негізделген интеграциялық сабақтар
Конференция сабағы.
Сот сабақтары (не билер тартысы сабағы).
Жәрмеңке сабағы.
Пресс- конференция сабағы (баспасез сабағы).
Концерт сабағы.
Пікірталас сабағы.
Айтыс сабақтары.
Композициялық сабақ.
Әдеби монтаж сабағы.
Көзқарас сабағы.
Брифинг сабақтары. Практикалық сабақта
Емтихан, есеп- сынақ сабақтары.
Реферат қорғау сабақтары.
Пікір қорғау сабақтары.
Жарыс сабағы
Ойын сабақтары
Кино, теле сабақтар, т.б.
Сыныптан тыс уақытта жүргізілетін жұмыстар әр алуан. Олар: түрлі үйірмелер, әдебиет газеті мен қолжазба журналдар, әдеби-көркем кештер, спектакльдер, әдеби көрмелер, серуен, экскурсиялар, театрға бару, кино, мұражайларға бару, сыныптан тыс көркем шығармаларды оқу, әдебиеттік музыкалық клубтар, оқырмандар конференциялары т.б. сөз өнеріне тарту, көркем шығармаларға деген қызығушылығын арттыру,эстетикалық талғамын, сезімін дамыу сияқты білім мен тэрбие берудің басты-басты мәселері сыныптан тыс жұмыстарда одан әрі жалғасын табады.
