Теміржол к?лігінде станциялар мен аралы?тарда поездар ?оз?алысын бас?ару ?шін диспетчерлік орталы?тандыру ж?йесі ке? таралым?а ие. Диспетчерлік орталы?тандыру – блоктал?ан телімдерде поездарды? ?оз?алыс ба?ытын, блок-телімдер мен аралы? станцияларда?ы басты ж?не ?абылдау – ж?нелту жолдарыны? бос немесе бос емес екендігін, кіру ж?не шы?у ба?даршамдарыны? к?рсеткішін поезд диспетчеріне жеткізу ар?ылы диспетчерлік телімде (200-300 км дейінгі ара?ашы?ты?) поездар ?оз?алысын поезд диспетчеріне бас?ару?а м?мкіндік береді.
?азір бізді? елімізде диспетчерлік орталы?тандыру ж?йесімен теміржол желісіні? 70% жабды?тал?ан. Біра? оларды? к?птеген б?лігінде базалары ескірген ?лгілік ж?йелер (ЧДЦ, «Нева», «Луч») ?ондырыл?ан, сонды?тан да олар диспетчерлік орталы?тандыруды? заманауй талаптарына жауап бере алмайды. Осы ма?сатта елімізде а?паратты жіберуді? жо?ар?ы жылдамды?тарында арналарды сенімді ?ор?ай алатын ж?не функциялы? жина?ы шектелмейтін микропроцессорлы? ДО ж?йесі ?арастырылуда. Диспетчерлік орталы?тандыруды? микропроцессорлы? ж?йесі негізінде кішігірім станцияларда телебас?аруды? микропроцессорлы? ж?йесі енгізілуде. Б?л ж?йе ба?ыттамалар мен ба?даршамдарды электрлік орталы?тандыру ар?ылы станция кезекшісіне ?оз?алысты бір станциядан екінші станция арасында ба?ылау?а м?мкіндік береді. Б?л ж?йелерде бас?ару станциясында жалпы желілік тізбек бойынша берілген а?параттарды код?а айналдыратын аппарат ?ондырыл?ан. Та?дал?ан желілік ?осында б?л кодтар арнайы ??рыл?ылармен ?абылданады да шифр ашылады, сосын жергілікті тізбектер ар?ылы бас?арылатын нысандар?а ?сер етеді. Берілген б?йры? орындал?аннан кейін желілік ?осынны? арнайы ??рыл?ысы ба?ылау нысаныны? жа?дайы ?згеретіндігі ж?нінде бас?ару станциясына хабарлай отырып желілік тізбекке код жібереді.
Кішігірім станцияларда телебас?аруды? микропроцессорлы? ж?йесін ?олдануды? негізгі ма?саты – релелік орталы?тандыру ??рыл?ыларын ?айта жа??ырту?а арнал?ан к?рделі шы?ындары мен оны ?олдану?а арнал?ан ?ажетті ?й-жайды? к?лемін ?ыс?артуда?ы пайдаланым шы?ындарын, кабельдерді? ?немділігін азаюы, техникалы? жабды?тарды? ж?мысыны? тиімділі мен сенімділігі, ??рыл?ыларды? техникалы? жа?дайыны? диагностикасы болып табылады.
Телебас?аруды? микропроцессорлы? ж?йесін ?олдану т?мендегідей сипаттамаларды ?амтамасыз етеді:
- ж?йені? аппараттары стнацияны? м?лшеріне ж?не жолды? дамуыны? ?йлесіміне, тартым т?рлеріне, поездар ?оз?алысыны? жылдамды?ы мен ?ар?ындылы?ына ж?не оларды? санатына т?уелді емес;
- ж?йені? икемділігі, е? кіші аппаратты? шы?ындарымен функцияларды ?згерту ж?не ?зарту м?мкіндігі;
- кез-келген де?гейдегі (станцияны? ДО, АСОУП, АСУ, МАЛС) а?паратты? ж?не бас?ару ж?йелерімен тікелей байланысты;
- ??растырыл?ан диагностиканы? жабды?тарыны? техникалы? жа?дайы есебінен аны?талатын еден ?сті жабды?тарына ?ызмет к?рсету сапасы мен сенімділігін арттыру;
- а?параттарды шы?ару ж?не тіркеуге заманауй жабды?тар ?олданылады.
Поездар ?оз?алысын бас?аруды? шетелдік ж?не отанды? ж?йелерді пайдалануды талдау ж?мыстары т?мендегідей сипаттамалар береді:
- к?птеген ж?йелерге к?п процессорлы ж?не к?п машиналы кешендерді ?олдану тиімді. Б??ан орталы? ЭВМ-мен ?осыл?ан, жеке терминал ретіндегі орталы?тандырыл?ан ж?йені ?олдану жатады.
- ?иын жа?даяттарда диспетчерге ?сыныс беретін сарапшы ж?йені дамыту;
- формула бойынша бас?аруды? орталы?тандырылма?ан функцияларымен тарату ж?йелерін ??ру: «интелектуальды орталы?» - «интелектуальды терминал» - «интелектуальды поездар».
- жер серікті ж?не талшы?ты – оптикалы? байланыс ж?йесін ?олдану.
- ДО ж?йесіні? функциясын ке?ейту ж?не оны а?паратты?-бас?ару ж?йесіне айналдыру.
- орталы? ЭВМ базасында ??растырыл?ан орталы?тандырыл?ан ж?йені ?олдану
