2.Негізгі түбір сан есімге көптік және барыс, жатыс
жалғауы жалғанады. Мысалы:алты-лар-да
3. Жинақтық сан есімдерширек, жарты, жарым
сөздерімен тіркесіп жасалады.
4.Үш бүтін бес ондықболжалдық сан есім.
“Құпия сөздің құлпын аш”
полиглот ойыны
1. ... атасын білмеген жетесіз.
2. Қызды... үйден тию.
3. ... ала болса, ауыздағы кетеді.
... түгел болса, төбедегі келеді.
4. Ат баспаймын деген жерін … басады.
5. … тістен шыққан сөз, … рулы елге тарайды.6. ... өлшеп,... рет кес.
Жауабы
1. Жеті атасын білмеген жетесіз.
(жеті - семь - seven)2. Қызды қырық үйден тию.
(қырық – сорок - forty)3. Алтау ала болса, ауыздағы кетеді.төртеу түгел болса, төбедегі келеді.
(алтау, төртеу - шесть, четыри - six, four)4. Ат баспаймын деген жерін үш басады.
(үш – три – three)
5. Отыз тістен шыққан сөз, отыз рулы елге тарайды.
( отыз – трицать – thirty)6.... өлшеп, ... рет кес.
(жеті, бір – семь, один – seven, one)
ЕМЛЕ ДЕГЕНІМІЗ НЕ?
Емле - дегеніміз белгілі бір әдеби тілде сөйлейтін және сол тіл арқылы қарым-қатынас жасайтын адамдардың дұрыс жазуын қамтамасыз ететін, олардың жазуда ортақ бойсұнатын ережелер жиынтығы.
Сан есімнің емлесі. Сан есімдерді қайталау.
Р/с
Сан есімнің емлесі
1
Мысалдары
Күрделі сан есімнің әр сыңары бөлек жазылады.
2
Жиырма бес, бір миллион жеті жүз алпыс бес мың
Цифрмен берілген сан есімдерге жалғанатын жалғаулар дефис арқылы
3
жазылады.
Атам 70-ке толды. Інімнің жасы 10-нан 11-ге қарады.
Реттік сан есімдер араб цифрымен таңбаланғанда, -ыншы, -інші, -ншы, -нші жұрнағының орнына дефис қойылады.
4
5
Ал рим санымен берілгенде дефис қойылмайды.
6-сынып, 5-қатар, 20-есеп, 123-мектеп, т.б.
V сынып, ІІІ ғасыр, V қатар, т.б.
Жыл, ай, ғасыр, күннің ретін білдіретін сан есімдер араб цифрымен берілсе де, дефис қойылмайды.
6
1986 жыл, 16 желтоқсан,
Екі, алты, жеті есептік сан есімдеріне жинақтық сан есім жасайтын –ау, -еу жұрнақтары жалғанғанда, түбір соңындағы (ы, і) дыбыстары түсіп қалады.
7
8 наурыз
Ек(і)еу, алт(ы)ау, жет(і)еу
Болжалдық сан есімдер цифрмен жазылғанда, олардан кейін келетін қосымшалар дефис арқылы жазылады.
10-даған, 20-дай, 1000-дап, 50-55-тердегі
8
Топтау сан есімдер қосарланып айтылғанда цифрмен берілсе де, сөзбен берілсе де дефис арқылы жазылады.
Он-оннан, 10-15-тен, т.б.
“ОҚУЛЫҚПЕН ЖҰМЫС”
128- жаттығу (ауызша)
“Жеті” тобы. Екі-екіден, бес-бестен,
он-жиырмадан
“Үш” тобы. Отызға жуық, 1, 1,5
2
“Қырық” тобы. Оныншы, жетеу, елу-алпыс
Мына сан есімдерді мағынасына қарай ажыратып, жасалу жолын түсіндіріңдер.
СЕРГІТУ СӘТІ
1- ұяшық.
Аспанда үш түйеқұс ұшып келе жатты.
Аңшы олардың бірін атып алды.
Аспанда қанша түйеқұс қалды?
2- ұяшық.
Бір жүз екі құлақ неше адамның құлағы?
Суретке қарап мәтін құра.
“Үш” тобы
“Жеті” тобы
“Қырық” тобы
Оқулықпен жұмыс
133 – жаттығу
Берілгені бойынша мәтіндегі сан есімдерді цифрмен жазу және мағынасын ажыру.
“Үш” тобына мәтіндегі бірінші, екінші сөйлем беріледі.
“Жеті” тобына мәтіндегі үшінші, төртінші сөйлем беріледі.
“Қырық” тобына мәтіндегі алтыншы сөйлем және бір
сөзге фонетикалық талдау жасау.
Үйге тапсырма
Қырық, Үш, Жеті сандарына байланысты киелі ұғым атаулары.
136-жаттығу. Сан есімнің мағыналық түрлерін ажыратыңдар.