Саба?ты? та?ырыбы: С?бит М??анов «Каронмен к?рес» («Балуан Шола?» повесінен ?зінді)
Саба?ты? ма?саты: ?аза? хал?ыны? жазушысы С.М??ановты? ?мірі мен шы?армашылы?ы туралы ?ыс?аша м?лімет беру. «Каронмен к?рес» повесінен алын?ан ?зінді мазм?нымен таныстыру ар?ылы Балуан Шола? туралы т?сінік беру; м?тінмен ж?мыс да?дысын, д?неиетанымын, ойлау ?абілеттерін,тіл байлы?тарын дамыту; танымал жазушы?а, ?аза?ты? белгілі ?лдарына деген ??рмет сезімін т?рбиелеуге,спортпен ш??ылдану?а ы?пал ету.
Саба?ты? барысы: I. ?йымдастыру кезе?і
II. ?й тапсырмасын тексеру.
III. Саба?ты? ма?сат – міндеттерімен таныстыру.
IV. Жа?а саба?:
1. Жазушы туралы берілген о?улы? м?тінімен ж?мыс «?зара о?ыту» техникасы ар?ылы ?ткізіледі. ?рбір о?ушы берілген м?тінді ?зі пысы?тап, басты ??ымдарды б?ліп алып, тірек конспект жасайды. Дайындал?ан о?ушы жаса?ан конспектісін пайдалана отырып, серігіне т?сінгенін айтып береді, кейін ж?птар ауысады.Мазм?ндауды? тірек сызбасын да жасату?а болады.
2. «Каронмен к?рес» ?зіндісімен танысу:
а) М??алімні? кіріспе с?зі Балуан Шола? туралы болады.
Балуан Шола? Баймырза?лы – ?аза? хал?ыны? белгілі сазгері, ат ойыныны? т?рлі т?сілін ме?герген ?нерпазы, к?ш ?неріні? атасы, жауырыны жерге тимеген балуаны. Азан ша?ырып ?ойыл?ан шын аты – Н?рма?анбет. Жас к?нінде сауса?ын от?а к?йдіріп алуына байланысты ж?не ?неріне с?йсінген халы? оны «Балуан Шола?» деп атап кеткен. Балуан Шола?ты? бар ?мірі с?лу К?кше ??ірінде ?теді.
Балуан Шола? бала кезінен балуанды?пен аты шы?ып, ел ішіндегі ойын – тойлардан ?алмайды. Ат ойынына ерекше ден ?ойып, ?алы? к?пшілікті? к??ілінен шы?ып ж?реді. Ат ?стінде т?регеп т?рып ?нер к?рсеткен. Те?ге алу, сайыс, к?кпар ойындарында алдына жан салма?ан. Сонымен ?атар ?нерге деген ??штарлы?ы ерте оянып, Біржан салды?, А?ан серіні? ?ндерін на?ышына келтіріп орындайтындарды? бірі бол?ан. Ел аралап, халы? ішінен шы??ан ?нерпаздармен танысады, ?зі де ?н шы?арады.
Балуан Шола? ?зіні? ?нерімен, а?ынды?ымен, ?ншілігімен ел арасында сыйлы да ?адірлі болды. Ар?ада ?ншілік ?нерді? дамуына елеулі ?лес ?ос?ан ?ншілерді? бірі.
Балуан Шола? ?зіні? шы?армаларында халы? м??ын м??дап, ?аза?ты? би-болыстары мен байларыны? ?ділетсіздіктеріне, сондай-а? патша ?кіметіні? озбырлы?ына, зорлы?-зомбылы?ына ?арсы ?зіні? ?н-жырымен к?реседі.
Белгілі музыка зерттеушісі А.Затаевич ел арасынан Балуан Шола?ты? бірнеше ?ндерін жазып алып, оны «?аза? хал?ыны? 1000 ?ні» ж?не «?аза?ты? 500 ?ні мен к?йі» жина?тарына енгізді.
?нерімен хал?ын риза етіп, Сарыар?аны сазды ?уенімен тербеткен, ?з заманыны? айтулы сал-серісіні? бірі бол?ан Балуан Шола? Баймырза?лы 1916 жылы ?зіні? ?скен ??ірі ?зектісайда ?айтыс болады.
?) Балуан Шола?ты? ?ндерінен ?зінді ты?дату
б) «Каронмен к?рес» ?зіндісі. ?зіндіні т?сініп о?ып шы?у
в) С?здік ж?мысы:
ба? – счастье
ас - годовщина смерти
?лы думан – великое пиршество
мін - изъян
сыбыс - слух, молва
ажда?адай – гигантский
к?ндеу – завидовать
ерегіске жаны ??мар- любитель спорить, не уступать
теріскей – северная сторона
??рсауылдап айналу - окольцовывать
сусындау – утолить жажду
та?тай ?йшік – деревянный домик
делебе – возбуждение, интерес, азарт
т?л?а – фигура
сескену – опасаться, страшиться
сылтау – причина
жауырын – лопатка
б?лшы? еттер – мускулы, мышцы
мойын – шея
ал?ым – горло, глотка
т?сіл – прием
т?за? – петля
?йіру – закрутить
иы? – плечо
шал?асынан- на спину
ш?кесінен отыру – сидеть на корточках
?ауіптену – опасаться
ыс?ыру- свистеть
??ді- красивый
тыржиту – сморщиться
мертігу – получить травму
н?тиже – результат
кір к?теру – поднять гири
тізе – колено
шынта? – локоть
г) ?зіндіні бірнеше б?ліктерге б?ліп, атау беру. Б?ліктер санына байланысты о?ушылар ?здері де топтар?а б?лінеді. ?р топ м?тін б?лігін та?ы да бір рет зейін ?ойып о?ып шы??аннан кейін, б?лік мазм?нын сурет, сызба, арнайы белгілер ар?ылы берулері керек. Енді пайда бол?ан «шпаргалканы» пайдаланып, м?тін б?лігін мазм?ндап береді. Барлы? топтарды? «шпаргалкаларын» біріктіріп, ?зінді мазм?ны толы? баяндалады.
V. Саба?ты бекіту: ?зінді мазм?ны бойынша берілген с?ра?тар?а жауап беру:
• Балуан Шола?ты? ата?ы ?андай о?и?адан со? ел ішіне жайылды?
• «Сегіз ?ырлы жігіт» деген ??ымды ?алай т?сінесі?дер?
• Балуан Шола? ?андай сыбыс естіді?
• Балуан Шола? ?андай шешімге келеді?
• Балуан Шола? достарымен ?айда келеді?
• Балуан Шола? пен оны? достары ?ара масканы ?айда кездестіреді?
• Французша к?ресті? ерекшелігі ?андай екен?
• ?ара маска мен Балуан Шола? ?алай к?ресті??зіндіні о?ып бері?дер.
• К?рес ?алай ая?талды?
• Балуан Шола? ж?рт?а ?зіні? к?ш иесі екенін ?алай д?лелдеді?
VI. Саба?ты ?орытындылау, о?ушылар білімін ба?алау. Блиц-турнир с?ра?тарына жауап беру:
• С.М??анов.
• С.М??анов -.
• Жерлестері оны. атандырды.
• 1919 жылы …
• 1938 жылы.
• Жазушы. марапатталды.
• Балуан Шола? туралы шы?армасы.
• Балуан Шола?ты? шын аты.
• Балуан Шола? же?ген палуан.
VII. Рефлексия кезе?і
Саба?тан ал?ан ?серлерімен б?лісу, спортпен ш??ылдану?а к?з?арастарын білдіру.
VIII. ?й тапсырмасы: 1. Хрестоматияда берілген ?зіндіні пайдаланып, балуандар туралы т?мендегі кестені толтыру.
Балуан Шола? Т?йе балуан Карон ?андай?
2. ?аза? хал?ыны? ата?ты балуандары туралы шы?армашылы? ж?мыс орындау.
