Презентация "Ай?ындауыш" 7-сынып

С ӨЙЛЕМНІҢ АЙҚЫНДАУЫШ МҮШЕЛЕРІ АРҚЫЛЫ КҮРДЕЛЕНУІ

Айқындауыш дегеніміз - анықтауыштың ерекше бір түрі.Айқындауыш - өзінің айқындайтын сөзімен грамматикалық тығыз,тең байланыста тұратын сөйлемнің шартты бағыныңқы мүшесі.Олар анықталатын сөздің жетегінде,кейде қосарланып,кейде оңашаланып өзінен алдыңғы сөзді атап,я оның мазмұнын ашып,дәлдеп анықтап тұратын заттық анықтауыштар.Айқындауыштар сөйлемдегі есімдерден, не заттанған есімдерден болған мүшелердің барлығына қатысты болып,оларды түгел анықтайды.Жасалу жағынан өзінің айқындайтын сөзіне орайлас,тұлға жағынан түрлес болады.

Оңашаланған

айқындауыштар

Қосалқы

айқындауыштар

Айқындауыштың

мағыналық

топтары:

Қосарлы

айқындауыштар

Қосалқы айқындауыш дегеніміз-

анықтауыш реңктегізат

есімдердің нақты зат

атауларына тіркесіп,оны заттың

заттық сапасы ретінде айқындап

тұратын сөздер.

Айқындауыштың

мағыналық түрлері

Қосарлы айқындауыш дегеніміз

Өзара мағыналас екі жалпы есімнің

бірі зат атауы,екіншісі оның

сапасы ретінде тіркесіп

күрделі бір атау жасайтын сөздер .

Оңашаланған айқындауыш дегеніміз

айқындайтын сөзінен соң тұрып

оқшауланып айтылып тұтастың

дарасы жалпының нақтылығы

және сипаттамасы ретінде

жұмсалатын сөз тіркесі.

Айқындауыш анықтайтын

сөзінен кейін тұрып,

көбінесе

оның лексикалық

мағынасын,

мүшелік қызметін

басқа сөздермен дәлдеп

толықтырады, немесе қосымша

көлденең сапасын көрсетеді.

Анықтауыш

Айқындауыш

Анықтауыш анықтайтын

сөзінің алдында

тұрып, оның

өзіне тән, басқа

заттан ерекше

сынын, сапсын

білдіреді.

Қосалқы айқындауыштар өзара мағыналық байланыстағы екі зат есім тіркесінен жасалады.

Тіркестің бірінші сыңары кісі деген ұғымдағызат атаулары-жалқы есімдер,екінші сыңары заттың заттық сапасын білдіретін сөздер болады да,екіншісі айқындауыш сөз болады.

Мысалы: Қабанбай батыр ,

• Қосалқы айқындауыштар өзара мағыналық байланыстағы екі зат есім тіркесінен жасалады. Тіркестің бірінші сыңары кісі деген ұғымдағызат атаулары-жалқы есімдер,екінші сыңары заттың заттық сапасын білдіретін сөздер болады да,екіншісі айқындауыш сөз болады. Мысалы: Қабанбай батыр ,
• Қосалқы айқындауыштар өзара мағыналық байланыстағы екі зат есім тіркесінен жасалады. Тіркестің бірінші сыңары кісі деген ұғымдағызат атаулары-жалқы есімдер,екінші сыңары заттың заттық сапасын білдіретін сөздер болады да,екіншісі айқындауыш сөз болады. Мысалы: Қабанбай батыр ,
• Қосалқы айқындауыштар өзара мағыналық байланыстағы екі зат есім тіркесінен жасалады. Тіркестің бірінші сыңары кісі деген ұғымдағызат атаулары-жалқы есімдер,екінші сыңары заттың заттық сапасын білдіретін сөздер болады да,екіншісі айқындауыш сөз болады. Мысалы: Қабанбай батыр ,

Болат инженер.

• Болат инженер.
• Болат инженер.
• Болат инженер.
• Болат инженер.

Қосарлы айқындауыштың жасалуы:

Қосарлы айқындауыштар

жалқы есім мен заттанған

есімнен болады.

Жалқы есім мен сан

есімнен болады

Екі жалпы есім

тіркесінен болады

Қарағанды-сұрыптаушы

станциясы депосының

паравозшылары

локомотивтердің

қуатын толық

пайдалануды жақсартты.

Алматы-бірінші –

екі темір жол

түйісетін станция.

Мен телефон-

Автоматпен

сөйлестім.

Оңашаланған айқындауыштың

тыныс белгілері

• Оңашаланған айқындауыш айқындайтын сөзінің соңынан тұрып,жеке сөз не сөз тіркесінен болса,екі жағынан үтірмен қоршалып,дауыс ырғағы жағынан оқшауланып айтылады.Мыс:Биікте,көз ұшында шалқар көш болып,қиқулап... Бір топ тырна ұшты.Тобықты ішінен ең алғаш келген арба осы Зеренің,Құнанбайдың кәрі шешесінің көк арбасы десе де болады.

Тұлғалас болмай келгенде, айқындаушы мүше мен оңашаланған айқындауыштың арасына сызықша қойылады. Мыс: Екеуі ымырт жабыла бергенде Бөкенші айқындауыш өзара бірыңғай болып келсе ,үтірмен бөлініп,алды артынан сызықшамен қоршалады.

Мыс: Президиумның үш мүшесі-Әлжан, Қасен,Үшіншісі Аманның өзі-бәрі бір жақ.

Кейде баяндауыштың да оңашаланған айқындауышы болуы мүмкін.Ондай айқындауышты да сызықшамен ажырату керек.Мыс:Құрыш құю-профессия-мамандық.

АНЫҚТАУЫШ

АЙҚЫНДАУЫШ

Сұлу қыз

Оқыған қыз

Кешегі қыз

Бес қыз

Сол қыз

Бекболат ұста

Шөкен мырза

Жүсіпбек әнші

Көпей бәйбіше

Ер Төлеген

келді