Презентация по казахскому языку на тему "Т?сіндірмелі салалас ??рмалас"

Т ҮСІНДІРМЕЛІ САЛАЛАС

Құрмалас сөйлем

(кемінде 2 жай сөйлем, күрделі ой)

ұласпалы интонация

жалғаулық шылау

тиянақсыз

салалас

сабақтас

Білім арзан, Өзің білгенмен, Білу қымбат. өзгеден білім сұра. Ашу келсе – ақыл кетер, ашудан ақыл көп болса, ашу не етер?

аралас

САЛАЛАС ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ

Құрамындағы жай сөйлемдердің Компоненттері өзара тең

баяндауыштары тиянақты дәрежеде байланысқа

түскен

Байланысу түріне қарай

Жалғаулықты Жалғаулықсыз

Саластың түрлері

Жалғаулық шылаулары

Ыңғайлас

Тыныс белгісі

да, де, та, те, және, әрі

Себеп-салдар

,

сондықтан, себебі, өйткені, неге десеңіз, т.б.

Қарсылықты

Түсіндірмелі

бірақ, алайда, дегенмен, әйтсе де, т.б.

, :

, -

ұласпалы дауыс ырғағы

Талғаулы

: -

болмаса, әйтпесе, не

Кезектес

,

біресе, бірде, кейде

,

Құрамындағы жай сөйлемдердің алдыңғысы

соңғысына нұсқап, ал соңғысы алдыңғы-

сының мазмұнын ашатындай,

талдап түсіндіріп тұ-

ратын құрмалас.

Жалғаулық шылаусыз Сілтеу мәнді сөздер

байланысады. Түсіндірмелі с. арқылы.

Тыныс белгісі: тиянақты , Тыныс белгісі:

: тең . -

Ешқандай жалғаулық шылау

болмайды, сілтеу есімдіктері,

сілтеу мәнді сөздер арқылы

байланысады.

Салаластың

түрі

Мысалдар

Ыңғай-лас

1. 1997 жылы Н.Назарбаевтың “Қазақстан-2030” бағдарламасы жарияланды, халқы қызу қолдады.

• Білмеген нәрсеңді сұрап алуды ар көрме: адам сұрап білмесе, ештеңе үйренбейді.
• Бас болмақ оңай, - бастамақ қиын.
• Еңбек қылмай тапқан мал дәулет болмас: қардың суы секілді тез суалар.

Себеп-салдар

Қарсы-лықты

Түсін-дірмелі

Салаластың

түрі

Мысалдар

Ыңғай-лас

1. 1997 жылы Н.Назарбаевтың “Қазақстан-2030” бағдарламасы жарияланды, халқы қызу қолдады.

• Білмеген нәрсеңді сұрап алуды ар көрме: адам сұрап білмесе, ештеңе үйренбейді.
• Бас болмақ оңай, - бастамақ қиын.
• Еңбек қылмай тапқан мал дәулет болмас: қардың суы секілді тез суалар.

+

Себеп-салдар

Қарсы-лықты

+

Түсін-дірмелі

+

+

1. нәлі бар да, бақыры шықты.

2. терезелерге жаңа әйнек салынды, қабырғалары әктелді, ауласына дейін сыпырылды.

3. кемсеңдеп кемпір-шал жылады, қанын тартып сұрланып сең соққан балықтай мең-зең болып жастар тұрды.

4. кейбіреулері суға шаншыла құлаған шоп-шолақ көк сәукеле сияқты да, енді біреулері жүнін сілкіп тірілткен үлкен сеңсең бөріктерге ұқсайды.

5. сирағын қияққа тілдірмеу үшін олар аяғына жас қоғажайдан етік өріп алады, қолына қоғажайдан қолғап өріп киеді.

• Күн бесіндікке келген кезде Көркемтайдың ауылы астан-кестен болды:

• Көкөзек Ушаковты алдап ұрды:

• Олардың төбесі төмен төңкерілген судағы көлеңке түрлі-түрлі:

• Балалар ол ұяға барудың да әдісін табады:

5. Қазір Оспанның үйі үйтіп-бүйтіп ретке келтірілді:

1. Ұлбикенің асыққаны сонша –

2. Жұрттың бәріне өлең сөздерінің қазіргі жағдайға үйлесімді көрінгені соншалық –

3. Ақырында хутордың іруінің қатты етек алғаны сондай –

4. Мұндай санасыз қондырыла салатын тәртіптен тартқан азабым соншама –

5. Оның үстіне киген қытайдың қызыл шайысынан тігілген оқалы көйлегінің ұзындығы сонша –

1. оның етегін бірнеше қыздар саусақтарының ұшымен ұстап көтеріп келеді.

2. жалаң аяқ, сымбатты,білімді балаларға хутор қыздарының сызылған назы да әсер етпеді.

3. Өлеңді олар сақ-сақ күліп қарсы алды.

4. даяр тұрған тамаққа да қарамады.

5. ақыры тіпті Россияға қайта қашып кетпек болдым.

ереже

мысал

Түсіндірмелі салалас

жалғаулықсыз

сілтеу мәнді сөздер

: -