Pedagogik mahorat

ЎТИЛГАН МАВЗУЛАР БЎЙИЧА ТЕСТ ТОПШИРИҚЛАРИ

1. Дидактика деб нимага айтилади?

А) Дидактика бу шахснинг ривожлантирилиши;

B) Дидактика бу ўқитиш назарияси;

С) Дидактика бу бола шахсини шакллантириш;

D) Дидактика тарбияловчи ўқитиш.

2. Таълим назарияси?

А) Таълим жараёнининг моҳиятини ўз ичига олади;

B) Таълим жараёнини таълим мазмунини, таълим методлари, шакллари ва воситаларини ўз ичига олади;

С) Таълим методлари, шакллари ва воситаларини ўз ичига олади;

D) Таълим қонуниятлари ва тамойилларини ўз ичига олади.

3. Дидактиканинг асосий тушунчалари (категориялари) қайси жавобда тўғри кўрсатилган?

А) Тарбия, маълумот, таълим;

B) Ирсият, муҳит, тарбия;

С) Маълумот, таълим (ўқитиш) жараёни, таълим принциплари, таълим мазмуни, методлари;

D) Идрок қилиш, фаҳмлаб (англаB) олиш, мустаҳкамлаш, кўникма ва малакалар.

4. “Буюк дидактика” асарининг муаллифи?

А) Ушинский;

B) Сухомлинский;

С) Коменский;

D) Макаренко.

MA ВЗУ : P е d а g о gik fikr t а rixi v а m а kt а b а m а liyotid а o`qituvchi m а h о r а ti m а s а l а l а ri. Pedagogik mahoratning asosiy komponentlari.

1. Eng qadimgi davrlardan eramizning VII asrlarigacha bo’lgan davrlarda o’qituvchi (murabbiy), shogird va ularning jamiyatdagi o’rni to’g’risidagi qarashlar.

2. Sharq mutafakkirlari ijodiy meroslarida mudarrislarni tanlash, ularga qo’yiladigan talablar.

3. Yunon va Rim faylasuflarining pedagoglar hamda ularning notiqlik san’ati to’g’risidagi g’oyalari.

4. Y.A.Komenskiy, A.Disterveg, K.D.Ushinskiy va boshqalarning o’qituvchi, uning kasbiy tayyorgarligi to’g’risidagi qarashlari.

5. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” asosida o’qituvchi faoliyati mazmuniga qo’yiladigan talablar.

6. Pedagogik mahoratning tarkibiy qismlari va ularning mohiyati.

Yurtboshimiz Shavkat Miromonovich Mirziyoyev nutq larida ustoz degan ulug` kasbning mas`uliyatli tomonlari, xalqimiz ustoz va murabbiylarimizga bo`lgan faxr tuyg`usi o`z aksini topgan.   “…. Biz ajdodlarimizning yorqin xotirasini asrab-avaylab, qalbimizda, yuragimizda abadiy saqlaymiz. Bukilmas iroda, fidoyilik, va jasorat namunasini amalda namoyon etib, o`z hayotini aziz Vatanimizning har tomonlama ravnaq topishiga bag`ishlagan ustoz va murabbiylarimiz, zamondoshlarimiz bilan cheksiz faxrlanamiz”.

          Shuningdek, yurtboshimizning asarlarida barkamol avlod tarbiyasi hamda yurt kelajagi uchun juda muhim soha hisoblangan maorif tizimini takomillashtirishni ustuvor vazifalardan biri sifatida o`qituvchilarimiz tajribasini oshirish hamda yetuk pedagoglar faoliyati masalasiga qaratgan e`tibori orqali zamirida ustoz va murabbiylarmizga yordam berish masalasiga e`tabor qaratilgandir.  “… pedagoglar va professor-o`qituvchilar tarkibining professional darajasi, ularning maxsus bilimlaridir. Bu borada ta`lim olish, ma`naviy-ma`rifiy kamolot masalalari va haqiqiy qadriyatlarni shakllantirish jarayonlariga ko`mak beradigan muhitni yaratish zarur”.

Sh. M Mirziyoyev “Erkin va farovon, demokratik O`zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz” asari, Toshkent “O`zbekiston” 2016-yil, 5-bet

Sh. M Mirziyoyev “Tanqidiy tahlil, qat`iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak” asari, Toshkent “O`zbekiston” 2017-yil, 45-bet

Shuningdek, Prezidentimiz Shavkat Miromonovich Mirziyoyev tomonidan Oliy ta`lim tizimini rivojlantirsh orqali Vatanimiz kelajagi, yoshlarning ilmiy salohiyatini yanada rvojlantirish maqsadida 2017-yil 20-aprelda qabul qilingan “Oliy ta`lim tizimini yanada rivojlantirish chora tadbirlari to`g`risida”gi  PQ-2909 sonli Qarorida ham ustuvor vazifalardan birinchisi sifatida e`tibor qaratilgani diqqatga sazovordir. Jumladan,  “Har bir oliy ta`lim muassasi jahonning yetakchi ilmiy-ta`lim muassalari bilan yaqin hamkorlik aloqalarini o`rnatish, oquv jarayoniga xalqaro ta`lim standartlariga asoslangan ilg`or pedagogik texnologiyalar, o`quv dasturlari va o`quv uslubiy materiallarini keng joriy qilish, o`quv pedagogik faoliyatiga, master-klasslar o`tkazishga, malaka oshirish kurslariga xorijiy hamkor ta`lim muassasalaridan yuqori malakali o`qituvchilar va olimlarni faol jalb qilish, ularning bazasida tizimli asosda respublikamiz oliy ta`lim muassasalari magistrant, yosh o`qituvchi va ilmiy xodimlarning stajirovka o`tashlarini, professor-o`qituvchilarni qayta tayyorlash va malakasini oshirishni tashkil qilish”   . 

Konfutsiy (er.avv.551-479 y.y.)

O’qituvchi to’rt narsadan – quruq foydasiz fikrlashdan, o’z mulohazasida qat'iy turib olishdan, qaysarlik qilishdan, faqat o’z haqida o’ylashdan zinhor saqlanishi kerak. Bu g’oyalarning birinchisi sof ko’ngil bilan munosabatda bo’lish, ikkinchisi shaxsiyatga berilmaslik va qaysarlik qilmaslikdir.

Abu Nasr Forobiy va’z aytganda to‘g‘ri so‘zlash, to‘g‘ri mantiqiy xulosalar chiqarish, mazmundor va go‘zal nutq matnini tuzishda leksikologiya, grammatika va mantiqning roliga nazariy va amaliy jihatdan katta e’tibor beradi. Forobiy voizlik talablari haqida gapirib: «Voizning so‘zlari aniq bo‘lsin, fikrini va aytmoqchi bo‘lgan mulohazalarini ravon va ravshan bayon eta olsin», - deydi.

«O’qituvchi, - deydi Forobiy, - aql-farosatga, chiroyli nutqqa ega bo'lishi va o’quvchilarga aytmoqchi bo'lgan fikrlarni to’la va aniq ifodalay olish ni bilmog’i zarur. Shu bilan birga o'z or-nomusini qadrlashi, adolatli bo'lishi lozim. Ana shundagina u insoniylikning yuksak darajasiga ega bo'ladi va baxt cho'qqisiga erishadi», -deb ta'kidlaydi. Mutafakkir o'qituvchi shaxsiga xos qator fazilatlarga xolisona, odilona, oqilona sharh berish imkoniyatiga erishgan buyuk zotdir. Shuning uchun mazkur sharhlar, ilmiy ilovalar, teran fikrlar, ibratli mulohazalar ham o'z dolzarbligini yo'qotmagan.

Abu Nosr Forobiy ustoz - o`qituvchiga shunday talab qo`yadi: "Ustoz-shogirdlariga qattiq zulm ham, haddan tashqari ko`ngilchanlik ham qilmasligi lozim. Chunki ortiqcha zulm shogirda ustozga nisbatan nafrat uyg`otadi, bordiyu ustoz juda ham yumshoq bo`lsa, shogird uni mensimay qo`yadi va u beradigan bilimdan sovib ham qoladi. U o`qituvchiga bolalarning fe'l atvoriga qarab tarbiya jarayonida "qattiq" yoki "yumshoq" usullardan foydalanishni maslahat beradi:

1. Tarbiyalanuvchilar o`qish o`rganishga moyil bo`lsa, ta'lim tarbiya, jarayonida yumshoq usul qo`llaniladi.

2. Tarbiyalanuvchilar o`zboshimcha, itoatsiz bo`lsa, qattiq usul (majburlov) qo`llaniladi.

Buyuk alloma Abu Ibn Sino (980-1037) talabaga bilim berish o`qituvchining mas'uliyatli burchi ekanligini ta'kidlaydi.

• -bolalar bilan muomalada bosiq va jiddiy bo`lish;
• -berilayoggan bilimning talabalar qanday o`zlashtirib olayotganiga e'tibor berish;
• -ta'limda turli metod va shakllardan foydalanish;
• -talabaning xotirasi, bilimlarni egallash qobiliyati, shaxsiy xususiyatlarni bilishi;
• -berilayotgan bilimlarning eng muhimini ajrata bera olish;
• -bilimlarni talabalarga tushunarli, uning yoshi, aqliy darajasiga mos ravishda berilishi;
• -har bir so`zning bolalar hissiyotini uygotish darajasida bo`lishiga erishishi lozim.

Abu Ali ibn Sino voizlikning amaliy va nazariy masalalarini quyidagicha talqin etadi:

• nutq qo‘pol ohangda bo‘lmasligi kerak;
• tinglovchilarning ilm darajasini hisobga olish zarur;
• va’zxonlikka ko‘p berilmaslik kerak;
• nutqni muloyim ohangda olib borish kerak;
• agar (nutqingda) biror kishini tanqid qilmoqchi bo‘lsang, boshqalarning kamchiliklari bilan qiyoslab tanqid qil;
• agar haqiqatni aytmoqchi bo‘lisang, faqat bir faktga tayanma, balki ko‘p masalalar bilan isbotla, shu narsa haqida o‘ylashga va haqiqatni izlashga ishontir;
• agar tinglovchilar sening nutqingni e’tibor bilan quloq solib tinglayotgan bo‘lsa, nutqingni davom ettir va hech nimani sir saqlama, lekin tinglovchilarning e’tiborsizligini sezsang, gapni boshqa mavzuga burganing ma’qul.

Ibn Sino o’qitish jarayoniga katta ahamiyat bergan va uni tubandagi tarzda tashkil qilishni zarur, deb hisoblaydi:

• O’quvchini birdan kitobga jalb qilib qo’ymaslik kerak.
• O’qitish asta-sekin, osondan qiyinga o’tish yo’li bilan olib borilishi lozim.
• O’quvchilar bilan amalga oshiriladigan tarbiya ularning yoshiga mos bo’lishi shart.
• O’qitish jamoa tarzida uyushtirilishi darkor.
• O’qitish o’quvchining mayli va qobiliyatini hisobga olgan holda olib borilishi zarur.
• O’qitish jismoniy mashqlar bilan qo’shilib olib borilishi shart.

Zamonaviy o`qituvchi qiyofasida qo`yidagi fazilatlar namayon bo`la olishi kerak.

1. O`qituvchi jamiyat ijtimoiy haetda ruy beraetgan o`zgarishla olib borilaetgan ijtimoiy islohatlar mohiyatini chuqur anglab etishi hamda bu borada o`quvchilarga to`g`ri, asosli ma`lumotlarni berib borishi lozim.

2. Zamonaviy o`qituvchi ilm-fan, texnika va texnologiya yangiliklari va yutuqlaridan xabardor bo`lishi talab etiladi.

3. O`qituvchi o`z mutaxassisligi buyicha chuqur, puxta bilimga ega bo`lishi, o`z o`stida tinimsiz izlanishi lozim.

4. O`qituvchi pedagogika va psixologiya fanlari asoslarini puxta bilish, ta`lim-t arbiya jarayonida o`quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda faoliyat tashkil etishi kerak.

5. O`qituvchi ta`lim-tarbiya jarayonida eng samarali shakl, metod va vositalardan unumli foydalana olish imkoniyatiga ega bo`lmog`i lozim.

6. O`qituvchi ijodkor tashabbuskor va tashkilotchil ik qobiliyatiga ega bo`lishi shart.

7. O`qituvchi yuksak darajadagi pedagogik mahoratga, chunonchi kommunikativlik laeqatiga, ega bo`lishi pedagogik texnika (nutq, yuz, qo`l-oyoq, va gavda harakatlari mimika, jism, patolimika) qonuniyatlarini chuqur o`zlashtirib olishga erishishi lozim.

8. O`qituvchi nutq madaniyatiga ega bo`lishi uning nutqi qo`yidagi hususiyatlarni o`zida aks ettira olishi kerak.

9. O`qituvchi kiyinishi madaniyatiga (sodda, ozoda, bejirim, kiyinishi), ta`lim tarbiya jarayonida o`qituvchining turli hil diqqatni tez jalb etuvchi bezaklar (oltin, kumush taqinchoqlardan foydalanmasligi, fasl, esh, gavda tuzilishi, yuz qiyofasi, hatto soch rangi va turmagiga muvofiq ravishda kiyinishi o`zlashtirishg a erishish) ega bo`lishi.

10. O`qituvchi shaxsiy hayotda pok, atrofdagilarga o`rnak bo`la olishi lozim. O`qituvchi shaxsining mazkur talablarini o`zida aks ettira olgan qiyofasi uning o`quvchilar, hamkasblar hamda ota-onalar o`rtasida obro` e`tabor qozonishini ta`minlaydi.

Jamiyatning o'qituvchi oldiga qo'yadigan asosiy talablari quyidagilardir:

1. shaxsni ma'naviy va ma'rifiy tomondan tarbiyalashning, milliy uyg’onish mafkurasining hamda umuminsoniy boyliklarning mohiyatini bilish;

2 . bolalarni mustaqillik g’oyalariga sodiqlik ruhida tarbiyalashi, o'z Vatani tabiatiga va oilasiga bo'lgan muhabbati

3. keng bilimga ega bo'lishi, turli bilimlardan xabardor bo'lishi

4. yosh va pedagogik-psixologiya, pedagogika, psixologiya, yoshlar fiziologiyasi, maktab gigienasidan chuqur bilimlarga ega bo'lishi

5. o'zi dars beradigan fan bo'yicha mustaqil bilimga ega bo'lib, o'z kasbi sohasi bo'yicha jahon fanida erishilgan yangi yutuq va kamchiliklardan xabardor bo'lishi;

Pedagogik mahorat - bu o’qituvchi – tarbiyachining shunday shaxsiy (bolajonligi, xayrixohligi, insonparvarligi, mehribonligi va h.k.) va kasbiy (bilimdonligi, zukkoligi, fidoyiligi, ijodkorligi, eruditsiyasi va h.k.) fazilatlarini belgilaydigan hususiyatki, u o’z o’quv fanini chuqur va atroflicha bilishida, pedagogik – psihologik va metodik tayyorgarligida, talaba – yoshlarni o’qitish, tarbiyalash va rivojlantirishning optimal yo’llarini izlab topib, amaliy faoliyatga qo’llashida namoyon bo’ladi.

Pedagogik tehnika – o’qitish, ta’sir ko’rsatish, ta’lim tarbiya oluvchilarga o’z his-tuyg’ulari, bilimlari, ahloqiy fazilatlarini uzatish tehnologiyasini ifodalasa, p edagogik muomala – o’qituvchi kasbiy faolligining bir ko’rinishi bo’lib, ta’lim - tarbiyada shu jarayon ishtirokchilarining o’zaro ta’sir va hamkorligini aks ettiradi.

Pedagogik ijod – o’qituvchining mahorat pilapoyalaridan ko’tarilishida yaratuvchanlikni, tashabbuskorlikni, pedagogik uddaburonlikni va tadbirkorlikka eltuvchi yo’lni, bu yo’ldagi qiyinchiliklardan qo’rqmaslikni anglatadi. O’z navbatida bu sohada o’qituvchining pedagogik qobiliyati ham muhim ahamiyat kasb etadi. C h unki u pedagogik jarayonda o’qituvchining aqliy, emotsional – irodaviy jihatlarini, tashkilotchiligini, bilimdonligini va ularning bir-biriga bog’liqligini hamda yahlit bir butunlik kasb etishini ifodalaydi.

Pedagogik madaniyat o’qituvchi-tarbiyachilik burchi, mas’uliyati, qadr-qimmati, vijdoni, ahloqiy e’tiqodini nazarda tutib, o’qituvchining talabchanligi, adolati, komilligi, rostgo’yligi, to’g’riligini anglatadi. Pedagogik mahorat tizimida pedagogik nazokat ( takt ) – o’qituvchining pedagogik maqsadga muvofiq, foydali, qimmatli harakatlarining o’lchovi, me’yori va ta’sir vositasining chegarasi sifatida harakterlanadi. Pedagogik mahoratning qayd qilingan tarkibiy qismlari o’qituvchining kasbiy hususiyatlarini boyitadi va uni mohirlik sari etaklaydi va o’qituvchi - tarbiyachida pedagogik mahorat malakalarining tarkib topishiga yordam beradi.