?ор?ыт ?мірі мен шы?армашылы?ы

А.С.Пушкин атындағы мектеп-гимназия Қазақ әдебиеті Ашық сабақ

Тақырыбы : Мәңгілік өмірді аңсаған Қорқыт

Сыныбы: 6 “а”

Күні: 8.04.2011ж

Пән мұғалімі: Асилова Алима Туймехановна

Сабақтың мақсаты: а) білімділік : Оқушыларға сегшізінші ғасырда өмір сүрген түркі халықтарының атақты ақыны, күйші Қорқыт туралы білім беру.

ә)дамытушылық: Оқушылардың тілдеріні дамыту, Қорқыт баба туралы аңыздарды, дерктерді өз бетінше оқып, танысу арқылы зерттеушілік, шығармашылық дағдыларын арттыру.

б)тәрбиелік: Өз елінің тарихына деген сүйіспеншілігін арттыру.

Сабақ әдісі: ой қозғау, сұрақ-жауап, интербелсенді әдістер т.б.

Сабақ түрі: таным сабағы

Сабақтың көрнекілігі : Қорқыт ата портреті, Қорқыт атаның кесенесі жайлы бейнефильм, интерактивті тақта, буклет, кітаптар,сөзжұмбақ т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих, география

Сабақтың жоспары:

І. Ұйымдастыру кезеңі : а) сәлемдесу

ә) оқушылардың зейінін сабаққа аудару

II . Үй тапсырмасын тексеру.

ІІІ . Жаңа сабақ.

І V . Сабақты бекіту

V. Қорытынды.

• Оқушыларды бағалау

V ІІ. Үйге тапсырма беру

Үй тапсырмасын тексеру

Ежелгі дәуір әдебиетінің басты-басты әдеби мұраларын есімізге түсіріп өтейік.

• Орхон-Енисей ескерткіштері ( VII ғ)”Күлтегін “жыры (Моңғолиядағы Орхон және Енисей өзендерінің бойынан табылған.

К ү лтегiнге арнал ғ ан ескерткiш пирамида т әр iздi. Б иiктiгi 3,15 метр, енi 1,24 метр, қ алы ң ды ғ ы 0,41 метр. Ескерткiштi ң жо ғ ар ғ ы жа ғ ы бес б ұ рышт ы, қ ырларында айда һ арды ң с у реттерi мен қ а ғ ан та ң балары бе й неленген. Екiншi жа ғ ында ескерткiштi ң орнатыл ғ ан к ү нi – бiрiншi тамыз, 732 жыл деп жазыл ғ ан.

Ескерткіштің негізгі бетінде 40 жол жазу бар, ол ескерткіштің сол жақ бетіндегі 13 жол жазудың жалғасы. Түркологиялық әдебиеттерде ескерткіштегі 40 жол «Үлкен жазу» /КТБ/, ал 13 жол жазу кіші жазу /КТМ/ деп аталады.

Енисей ескерткіштері Мәлімет қорында Хакасия, Тува, Таулы Алтай, Красноярск, Лена өңірі, Енисей, Абакан, Кемчік, Кем, Оя, Элегест және т.б. өзен бойында, қорғандарда табылған 106 жазба ескерткіштер бар.

Орхон ескерткіші Моңғолияның Бұлғын, Арханғай, Өвөрханғай, Төв аталатын жерлерде табылған ескерткіштерде жазылған мәтіндер, ескерткіштердің суреттері, жаңғыртпалары бар. Барлығы 54 ескерткіш.

Ежелгі дәуір әдебиеті 3 кезеңнен тұрады:

1. ҮІ-ІХ ғ. көне түркі әдебиеті ескерткіштері. Бұған орхон жазба ескерткіштері яғни «Күлтегін», «Білге қаған», «Тоныкөк» туралы құлыптастарға қашап жазылған жырлар, сондай-ақ, «Оғыз-наме» дастаны мен «Қорқыт ата кітабы», Әбу-Насыр Әл-Фарабидің әдебиет саласындағы еңбектері енеді.

2. Х-ХІІ ғ. әдебиет. Бұл қараханид түріктерінің тілінде жазылған әдеби ескерткіштер. Ж.Баласағұнның «Құтты білік», М.Қашғаридің «Түркі тілінің сөздігі», А.Яссауидің «Даналық кітабы», А.Иүгінекидің «Ақиқат сыйы», С.Бақырғанидың «Хакім ата», «Жұбан ана», «Әулие Мария» туындылары Х-ХІІ ғ. өмірге келген әдебиет нұсқалары.

3. ХІІІ-ХІҮ ғ. әдебиеті. Бұл кезең Алтын Орда не Хорезм дәуірі деп аталады. Бұл дәуірдегі туындылар түркі әдеби тілінің шағатай, қыпшақ диалектісі негізінде жазылған. Олар: «Кодекс куманикус», Хорезмидің «Мұхаббат наме», Н.Рабғузидің «Қисса сул Әнбия», Дүрбектің «Жүсіп-Зылиха», С.Сарайдың «Гүлстан бит түрк», Құтыбтың «Хұсрау-Шырын дастандары . Сонымен қатар Х.Дулатидің «Тарихи Рашиди», Қ.Жалайыридың «Жамиғ ат тауарих», З.Бабырдың «Бабыр наме» шығармалары осы кезеңнің үлгілері.

Қобызым

Қарағайдың түбінен қайырып алған қобызым. Үйеңкінің түбінен үйіріп алған, қобызым.

Ақ қайыңның безінен қағып алған, қобызым. Өзегінен кара емен ойып алған, қобызым.

Қыл құйрығын тұлпардың ішек қылған, қобызым. Тау текенің мүйізін тиек қылған, қобызым.

Ақ ырғайын қиянның құлақ қылған, қобызым. Ортекенің терісін сауыт қылған, қобызым.

Ақ түйенің сүтімен — сылап алған, қобызым Сырыңды ашып, үніңді сынап алған қобызым.

Қорқыт- ақын, күйші, мәңгілік өмірді іздеуші.

Қорқыт Ата кітабы

«Қорқыт ата кітабының» 2 қолжазба нұсқасы бүгінгі күнге дейін сақталған екен. Оның біріншісі - Дрезден (Германия) қалалық кітапханасының сирек қолжазбалар қорында . Екінші нұсқа - Италиядағы Ватиканның Аристолика кітапханасында. Алғашқы нұсқа

12 жыр, яғни 12 оғыз-намеден

екіншісі бар болғаны 6 жырдан

құралған.

"Қорқыт ата кітабы" — кейіннен

түркі халқының құрамына қосылған

оғыз тайпасының эпикалық жазба

ескерткіші. Кітап оғыздардың

өмірі жайында баяндайды. Оғыз

— қыпшақ тайпаларына ортақ

тілде жазылған.

Қорқыт ата кітабы мынадай жырлардан тұрады:

-Дерсеханұлы Бұқашжан туралы жыр

• Қазан бектің ауылын жау шапқаны туралы жыр
• Оғыз қаған жыры

Қорқыттың күйлері: Ұлардың ұлуы, Әупбай т.б.

Сөздікпен жұмыс

• Мәңгі -вечный
• өмір -жизнь
• аңсау – мечтать
• іздеу -искать
• ажал- смерть
• өлім -смерть
• желмая -верблюдица
• әуен- музыка, мелодия
• музыкальный инструмент- музыкалық аспап
• күй -музыкальное произведение (куй)
• жылан -змея
• шағу -укусить

Мәтінмен жұмыс

Мәтінді екі бөлікке бөліп, жұптық жұмыс жүргізу.

3-минут оқуға

2-минут бір-біріне түсіндіруге

Топтық жұмыс: Оқушылар бір-біріне сұрақтар қойып, жауап алуы тиіс.

Қорқыт ата ескерткіші

Қорқыт атаға арналып 1980 жылы

Қызылорда облысының Жосалы

стансасынан 18 км жерде,

Қорқыт разъезінің түбінде

архитектуралық ескерткіш

орнатылды. Авторлары —

архитектор Б.А.Ыбыраев,

физик С.И.Исатаев. Ескерткіш

темір бетоннан жасалған

4 тік көктастан (стеладан)

тұрады, биіктігі 8м. Жоғарғы

жағында аузы кең түтіктер

орнатылған. Аузы кең

орталық тесікке түйісетін

40 металл түтік жел соққан

кезде қобыз сарынымен

үндес дыбыс шағарады.

Қорқыттың нақыл сөздері

• - Алла, Алла демейінше, іс түзілмес, Тәңірі бермейінше ер байымас.
• Тәкаппарлықты Тәңірі сүймес.
• Көңілі пасық ерде дәулет болмас.
• Ана үшін бала-екі көздің сыңары .
• Сөзіне берік, шыншыл адамға бұл дүниеде отыз жылды үшке көбейтіп өмір сүрген де аз.
• Өтірік сөз өрге баспайды.
• Қыз анадан көрмейінше, өнеге алмас. Ұл атадан көрмейінше, сапар шекпес.
• Өнегелі бала көрікті.

Қорқыт атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті

Қызылордадағы Қорқыт ата әуежайы

ҚОРҚЫТ ЖӘНЕ ҰЛЫ ДАЛА САЗЫ

ақын

күйші

жыршы

мәңгілік өмірді іздеуші

композитор

философ

Оқушыларды бағалау.

Үй тапсырмасы: Қорқыт ата кітабы туралы оқу, Қорқыттың нақыл сөздерін жаттау.

Қорқыт жырының қорытындысы:

“ Өмір барда өлім бар, өзгеру бар, өлмес өмір жоқ,  сынбас темір жоқ, бәрі де өледі, өзгереді, ұмыт болады, тек мәңгі-бақи өлмейтін, ұмтылмайтын нәрсе адамның өмірінде істеген игілікті ісінің нәтижесі” дегенді аңғартады.

Сау болыңыздар!!!

Рахмет!!!