Жалпы білім беретін орта мектепті? 6-сыныбыны? ?аза? тілі п?ні бойынша ?ткізген "Еліктеу с?здер " та?ырыбында?ы ашы? саба?.
1.Еліктеу с?здер – айналада?ы ?р т?рлі ??былыстарды? дыбыстарына, ?имыл ?рекеттеріне еліктеумен немесе оларды? бейнелерімен байланысты ту?ан с?здер.
Мысалы: тырс етті, былш етті, шорт сынды, д??к етті, ?олп ете ?алды т.б
Еліктеу с?здерді? бас?а с?з таптарынан ?зіндік ерекшеліктері бар. Біріншіден, б?л с?здер айналада?ы ??былыстарды? ?р т?рлі дыбыстарынан есту ар?ылы ж?не т?рлі ?имылдарына еліктеуден ту?ан. Мысалы олар: ?а???р - к??гір, тасыр – т?сыр б?гже? – б?гже?, дала? – д?ла? т.б. ?р т?рлі ?имыл, іс - ?рекетке, ??былыс?а еліктеуді білдіреді. Сонды?тан да олар еліктеу с?здер деп аталады.
Еліктеу с?здер ма?ынасына ?арай, айналада?ы ?р т?рлі дыбыс?а, жеке ?имыл?а, іс - ?рекетке еліктеуді білдіруіне байланысты еліктеуіш с?здер ж?не бейнелеуіш с?здер болып екіге б?лінеді
Таби?атта?ы заттарды? ?оз?алуы, бір – бірімен ?а?ты?ысуы, со?ылуы сия?ты алуан т?рлі ?имыл, ?рекеттерді? н?тижесінде ?р т?рлі дыбыстар пайда болады. Сол дыбыстар?а еліктеу ар?ылы пайда бол?ан с?здер еліктеуіш с?здер деп аталады.
Еліктеуіш с?здер ?айталанып та, ?осарланып та ж?мсалады. Ондайдак?мекші етістікпен тіркесіп, онымен бір ?ызметте немесе жеке т?рып ?имылды? амалын білдіреді. Мысалы: Тырс - тырс етті, сарт етті, арс – арс етеді, пыр – пыр етті т.б.
Мысалы: ?теді ауызды?ын ?арш – ?арш шайнап. (Жамбыл) Ыр?алып ?ар?а ?ар? етті, ірмішік жерге салп етті. (Абай)
Еліктеуіш с?здер к?бінесе к?мекші етістікпен ( к?бінесе ет к?мекші етістігімен) тіркесіп ж?мсалады. Мысалы: сарт етті, ?ы?? етпеді, са?? етті, топ етті т.б.
2. Бейнелеуіш с?здер
Таби?атта?ы заттарды? ?оз?алысын, к?йін к?ру ар?ылы сипаттайтын, бейнелейтін с?здер.
Мысалы: Кенеттен шы??ан дауыс?а Ботаг?з «?» деуге ?лгермей, ж?рісін кілт то?татып, жалт ?арады. (С?бит М??анов)
Берілген мысалдарда?ы кілт с?зі бірден, тез то?тауды, жалт с?зі шапша? б?рылып ?арауды білдіріп т?р.
Бейнелеуіш с?здер к?мекші етістікпен (к?бінесе ет к?мекші етістігімен) тіркесіп ж?мсалады. Мысалы: жалп ете т?сті, жалт ?арады, ?алт етті, ербе? етті ?ай?а? етті, сыла? етіп шы?а келді, тыржы? етті т.б. ейнелеуіш с?здер ?айталанып, ?осарланып, к?мекші етістікпен тіркесіп ж?мсалады. Мысалы: жалт – ж?лт, ма? – ма?, Б?гже? – б?гже? ж?рді, ?и?а? – ?и?а? етті т.б.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Құмкешу жалпы білім беретін орта мектебінің Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі Отарбаева Камшат
Жүмекенқызы
Еліктеу сөздер
6-сынып
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға еліктеу сөздер , олардың жасалуы туралы түсіндіріп, жаттығу жұмыстарын орындату.
Дамытушылық: – оқушылардың топтық қызметтерін дамытушылық тапсырмалар арқылы байқау,логикалық тапсырмалар арқылы жұмыстану, практикалық тапсырмалар арқылы оқушы қызметінің әрекетін арттыру,топпен жұмыс жасауға қалыптастыру, сыни ойлауға , еркін атмосферада жұмыс жасауға қалыптастыру.
Тәрбиелік: – лексикалық тапсырмалар арқылы оқушының сезіміне әсер ету,жан дүниелерін байыту,ұйымшылдыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі:
Жаңа тақырыпты меңгерту.
Сабақтың әдісі:
Түсіндіру, баяндау, анализ,синтез, диалогтік оқыту, сыни тұрғыдан ойлау, СТО элементтері,топтық жұмыс
Оқушылармен амандасу, түгелдеу,оқу құралдарын тексеру. Сыныптың тазалығына назар аудару,сынып оқушыларын алдын ала дайындалған жетондармен екі топқа бөліп, топ басшыларын сайлап алу.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Екі топ оқушылары үйге берілген 216-беттегі “Кім жылдам” айдарындағы сұрақтарды кезектесіп бір-біріне қояды. Нәтижесінде Үстеу тақырыбынан алған білімдері байқалады және оқушылар осы тақырыпты толықтай пысықтап шығады.
Үй тапсырмасын тексеру
Екі топ оқушылары үйге берілген 216-беттегі “Кім жылдам” айдарындағы сұрақтарды кезектесіп бір-біріне қояды. Нәтижесінде Үстеу тақырыбынан алған білімдері байқалады және оқушылар осы тақырыпты толықтай пысықтап шығады.
Жаңа сабақты
түсіндіру:
Жобалап оқыту әдісімен сабақтың тақырыбын жарияламаймын.
Балық су бетін шолп еткізді
Артымызға қарасақ қорбаң-қорбаң етіп аю да жетіп қалыпты
Бұғы маған рақмет айтқандай басын бұлғаң-бұлғаң еткізді.
Есік ашылғанда от жалп етіп сөніп қалды.
Еліктеу сөз
Түрлері
1.Тұлғасына қарай
Мысалдар
Негізгі
2.Мағынасына қарай
Арс,гүрс,былқ,баж,жалт,
Туынды
Еліктеуіш
Алшаң,арбаң, елпең, дікең, қылтың,сылтың
гу, зу, дыр, шолп
Сарт-сарт, бұрқ-сарқ,сырт, дүңк,тық-тық
Бейнелеуіш
3.Құрамына қарай
Лап,қылт,жалт-жұлт,қалт-құлт,талтаң-талтаң,сылқ
Дара
Қиқаң,бұралаң,шұбалаң, шошаң,ирелең
Күрделі
Күмп-күмп, ербең-ербең, жарқ-жұрқ,селк-селк
Тақтамен жұмыс
322-жаттығу.
1-топ оқушылары дара еліктеу сөздерді, 2-топ оқушылары күрделі еліктеу сөздерді теріп жазады. Біз құмды жерде орналасқандықтан оқушылар әсерлерін одан әрі толықтырады.
Үлгі:
Жалт-жұлт сыңғыр
Ой толғау“Өзен” тақырыбына
325-жаттығу
Кестені толтырып, суреттелген оқиғаға байланысты еліктеу сөздерді қалай қабылдағандарың жөніндегі өзіндік түсініктеріңді жазыңдар
Елең
Шыр-шыр
Кенет те шапшаң адам қимылы. Дыбыс естілмейді
Бейнелеу
Жанұшырған, жанталасқан үн
Үнге еліктеу
Дыбыс естіледі
Ойнайық та,ойлайық!
Екі топ басшылары шығып кеспе қағаздағы жасырылған сөздердің рөлін сомдайды. Ал қалған жанкүйерлер басшыларының әрбір қимылын сөзбен жазып, шыққан сөздерден мәтін құрайды.
Ұқсас-тығы
Сабақты бекіту:
Бейнелеуіш сөздер
Еліктеуіш сөздер
Үйге тапсырма:
324-жаттығу. “Гүл тере барғанда” тақырыбына шағын әңгіме жазып келеміз.Ішінде еліктеу сөздер болуы шарт.
Бағалау: Қ.Бітібаеваның “Өзін-өзі бағалау” әдісімен әр топ оқушылары өздерін бағалайды.
