Дыбыс ундестігі

Сабақтың тақырыбы:

Дыбыс үндестігі.

1. Ауызша, жазбаша жаттығу

жұмыстарын жүргізе отырып,

оқушылардың теориялық білімін

бекіту, іздендіре отырып нәтижеге өз беттерінше жетуге

үйрету.

2 Дыбыстық талдау дағдысын қалыптастыру,

шығармашылыққа баулу, дұрыс сөйлеуге машықтандыру.

3. Ана тілін қадірлеуге, білімділікке, сауаттылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың

мақсаты:

Типі: Жаңа білім беру

Түрі: дәстүрлі

Әдісі: сұрақ –жауап, талдау, салыстыру, аңызбен түсіндіру, жаттығу жұмысы.

Барысы: І Ұйымдастыру. Оқушылардың сабаққа қатысымын, сынып тазалығын тексеру.

ІІ. Үй тапсырмасы. “Ой қозғау”

1. Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларды ата.

2. Перфокартоны толтыр.

Қосымшалар

Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаны тап

• Мен

+

-шы

-паз

-нікі

-лар

-дай

-қой

-дың

-ты

-тың

-кер

-хана

ІІІ. Мағынаны ашу кезеңі “Түсініп ал”.

• Жаңа сабақтың мақсатына тоқталу. Өткенді аңыз арқылы еске түсіру.

Дыбыс пен Әріп жасаған заң

Ертеде Тіл деген үлкен қария өмір сүріпті. Оның өмірлік серігі атақты Сөз атты ана екен Осы екеуінен Дыбыс деген ұл көп күттіріп өмірге келеді. Ол әке-шешесіне қуаныш әкеледі. Ұлан-асыр той жасайды. Дыбыс тез өсіп , ерте ер жетеді, алып батыр болады. Өте зерек , білімді, оқуға жаны құмар екен. Екі қария немере сүйгісі келіп, ұлдарын үйлендіреді. Келіндері ақылына көркі сай, сұлу да сырбаз. Әріп атта өз ауылдастары екен. Дыбыс пен Әріп екеуі бақытты да баянды ұзақ ғұмыр кешеді. Олардың дауысты деген қызы және дауыссыз деген ұлдары болады. Екеуі әке-шешелерінің жолдарын қуып, оқып білім алады. Елге сыйлы үлкен азамат болады. Бірі үйленіп отау құрса, бірі ата-баба жолымен ұзатылады. Осылай өмір өз жалғасын тауып, ұрпақ қамымен күндер жылжып өте береді.

Адам көбейген сайын небір бұзықтықтар да болып жатады. Сондықтан ол елге заң керек болды. Ол заңды Дауысты мен оның елі Буын және Дауыссыз бен келіншегі Тасымал аталары Тілдің көмегімен жасап шығады. Оны өздерінше «Үндестік заңы» деп атайды. Осы заң ережелерінің арқасында ел бір-бірімен ұрыспай-таласпай, әркім өз орнымен жүріп, бейбіт өмір сүріпті.

2. Дыбыс үндестігі-сөз бен қосымшаның немесе сөз бен сөздің аралығында дауыссыз дыбыстардың бірін –бірі өзіне ұқсата әсер етуі.

Мысалы. Мектебі –мектепі, қасығы-қасықы, тастан- тасдан, жазға –жазқа.

ілгерінді ықпал

3. Дыбыс үндестігі

кейінді ықпал.

а) ілгерінді ықпал- көрші дыбыстардың алғашқысы соңғысын өзіне ұқсата әсер етуі.

Мысал: бала –дан, қала +ға, әке+ге.

Ә) кейінді ықпал- сөз бен қосымшаның, сөз бен сөздің аралығында кейінгі дыбыстың алғашқы дыбысқа әсер етуі.

Мысалы: сабақ –сабағы, кітап –кітабы, есік-есігі, теп-теуіп т.б

IV. Оқулықпен жұмыс

1.324- жаттығуды берілгені бойынша ауызша орындау.

Ана, әйел, әшекей, мерген, көрме, сөз, бұрым, өнер, поляк, чех, қолғап, т.б

2. 325- жаттығуды берілгені бойынша орындау.

V. Кім жылдам?

Тапсырма : Берілген сөздердің түбірі мен қосымшасын айырып, дыбыс үндістігінің түрлеріне ажырату.

1-қатар. Бесігі, теуіп, табаққа, достан, кітабым, қолға, т.б

2- қатар. Табағы, жауып, серігі, баладан, дәптерім, далаға, т.б

3-қатар. Жазығы, тауып, кітабы, қаладан, жазба, өмірге, т.б

VI. Өзіндік жұмыс (Кеспе қағазбен жұмыс )

№ 1. Асты сызылған сөздерден ілгерінді ықпалды көрсетіңдер. Сәрсен бірнеше рет әлдекімдермен телефон арқылы сөйлесті.

№ 2. Асты сызылған сөздерден кейінді ықпалды көрсетіңдер.

Жанғазы- ән десе ішкен асын жерге қоятын жігіт.

№ 3. Мына сөздердің айтылуы мен жазылуындағы өзгешелікті атап, қай ықпал заңына жататындығын анықта.

Жазылуы Айтылуы

Жанболат Жамболат

Егінбай Егімбай

Көрікбай Көрікпай

Жақыпбек Жақыппек

VII. Талдау жұмысы. Сатылай кешенді талдау.

Жеңістер Сабаққа

VIII. Білгенге маржан. (Пысықтау сұрақтары )

• Дыбыс үндестігі дегеніміз не?
• Дыбыс үндестігінің неше түрі бар?
• Ілгерінді ықпал деген не?
• Кейінді ықпал деген не?

Үйге тапсырма. 327- жаттығу.

IX. Тест сұрақтары

• Кейінді ықпалды табыңыз.

а) ешкі

в) жұмысшы

с) өнерпаз

д) бір күні

е) баспасөз

2. Біріккен сөздегі ілгерінді ықпалды табыңыз.

а) көк базар

в) ала қой

с) көрші қолаң

д) Ырысбек

е) Күмісжан

3. Ілгерінді ықпалды табыңыз.

а) басшы

в) шекара

с) бұрынғы

д) саудагер

е) көзқарас

4. Біріккен сөздегі кейінгі ықпалды табыңыз.

а) Қазанқап

в) добымыз

с) Ырысбек

д) Аманбек

е) Жан-жағына

5.Сөз аралығындағы ілгерінді ықпалды табыңыз.

а) Рахманқұл

в) көзбе –көз

с) сәнқой

д) ала ешкі

е) ең қызық

6. Көп нүктенің орнына буын үндестігіне бағын-байтын қосымшаны қойыңыз. Бала...

а) –пан

в) –жан

е) –лар

д) –нікі

е) –қай

7. Сөз аралығындағы кейінді ықпалды табыңыз.

а) көз жұмды

в) сәнқой

с) тонған

д) айтқым келеді

е) бере салды

Кілті

• В
• Е
• Е
• А
• Е
• Д
• А