"Даланы? алып ?о?ырауы" Ыбырай Алтынсарин шы?армашылы?ы

Білімділік:

Дамытушылық:

Тәрбиелік:

Даланың дара ұстазы,

халқының мақтанышы,

тұңғыш

ағартушы-ғалымның

өмірі мен

шығармашылығын

талдай отырып,

мәңгілік рухани

мұра екенін түсіну;

Туындыларының

тақырыптық

жүйесін саралау,

кемеңгер тұлғаның

жан-жақты

болмысын тануға

тырысу;

Шығармаларындағы

адамгершілік

мәселесін, негізгі

түйінді ойларын

ұғына білу.

“ Бір Аллаға сыйынып,

Кел, балалар, оқылық!

Оқығанды көңілге

Ықыласпен тоқылық!” Ы.Алтынсарин

Жоспар :

• “ Үміт еткен көзімнің нұры - балам”.
• Ыбырай Алтынсарин – ағартушы- педагог.
• “ Қазақ хрестоматиясы” – алғашқы оқулық.
• Ыбырай – жазушы, ғалым, зерттеуші.
• Ұлы ұстаз аудармалары.
• Ыбырай мен Абай шығармаларындағы үндестік.
• Ыбырай шығармаларындағы көркемдегіш құралдар.

Әкесі

Анасы

Атасы

1841 жылы

20 қазан

Николаевск

уезі

Арақарағай

болысы

(қазіргі

Қостанай

облысы

Алтынсарин

ауданы)

Балғожа

Жаңбыршыұлы

Алтынсары

Айман

1864 жылы Торғай қаласы – алғашқы мектеп

1879-1883 жылдары уездік мектептер

Торғай

Ырғыз

Троицк

Ақтөбе

1887 ж. Ырғыз қаласы – қыздар мектебі

1881 ж. Омск қаласы – тұңғыш мұғалімдер мектебі

Қостанайдағы Ы.Алтынсарин тұрғыздырған мектептің көрінісі. 1884 ж.

Инспектор Алтынсарин оқушыларымен.

Қостанай қаласы

1889 ж.

1879 жылы Орынборда жарық көрген “Қазақ хрестоматиясы” кітабының мұқабасы

Өлеңдері:

• “ Кел, балалар, оқылық!”
• “ Өнер-білім бар жұрттар”
• “ Залым төреге”
• “ Береке кеткен елдерде”
• “ Әй, жігіттер”
• “ Өзен”, “Жаз”

Әңгімелері:

• “ Қыпшақ Сейітқұл!”
• “ Киіз үй мен ағаш үй”
• “ Малды пайдаға жарату”
• “ Шеше мен бала”
• “ Жан-жануарлардың дауласуы”
• “ Баланың айласы”
• “ Бай баласы мен жарлы баласы”
• “ Надандық”
• “ Таза бұлақ”
• “ Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш”

“ Оқу құралы”

Оқулық

“ Шариятул - ислам”

-1884 ж. Қазан қаласы- араб әрпі

- 1894 ж. Орынбор қаласы – орыс әрпі

Этнографиялық

мәндегі

мақалалар

“ Орынбор өлкесіндегі

қазақтардың құдалық әдеттері”

“ Қазақтағы ас беру салты”

Зейінді ойшылдың зерделі сөздері

Ұлылар байланысы

Мұхамбетжан

(Мақаш әкім) Шолтырұлы

Бекмұхамбетов

(1830-1904)

Ы.Алтынсарин

(1841-1889)

Рахымжан Отарбаев

И.И.Паульсоннан:

• “ Әдеп”
• “ Алтын шеттеуік”
• “ Дүние қалай етсең табылады?”
• “ Талаптың пайдасы”
• “ Тәкаппарлық”
• “ Аурудан аяған күшті”
• “ Бір уыс мақта”
• “ Білгеннің пайдасы”
• “ Тышқанның өсиеті”
• “ Асыл шөп”
• “ Бақша ағаштары”
• “ Мейірімді бала”
• “ Әке мен бала”
• “ Жаман жолдас”

Л.Н.Толстойдан:

• “ Силинші ханым”
• “ Мұңсыз адам”
• “ Данышпан қазы”
• “ Полкан деген ит”
• “ Жамандыққа жақсылық”
• “ Үш ұры”
• “ Айуанның естісі көп,

бірақ адамдай толық ақылы жоқ”.

К.Д.Ушинскийден:

• “ Үнді”
• “ Сауысқан мен қарға”
• “ Түлкі мен ешкі”
• “ Қарға мен құрт”

И.А.Крыловтан:

- ”Қарға мен түлкі”

• “ Ақымақ дос”
• “ Қайырымды түлкі”
• “ Егіннің бастары”

И.И.Дмитриевтен:

-”Екі шыбын”

Ыбырай

“ Жаз”

өлеңі

Абай

“ Жазғытұры”

Өлеңі

Ыбырай

“ Жаратты неше алуан

жұрт бір құдайым”

жыры

Абай

“ Ескендір”

поэмасы

Адамды құстай ұшырды...

Теңізде жүзді балықтай...

Мақтау сөзге семіріп судай тасып...

Шұбыртқан балапанын қоңыр қаздай...

Шапаққа қызыл алтын нұрын шашып...

Сонда жұмсақ шыраймен патша сұрады...

Білмегенді білуге

Есті бала тырысқан,

Есір бала ұрысқан,

Ақылсыз достан ақылды дұшпан артық-ты.

Дұшпаныңнан бір сақтан!

Сырты майлы, іші қан,

Ел ішінде жар-жора

Достарыңнан бір сақтанғанда мың сақтан!

Шендестіру

(антитеза):

Метафора:

Сен жас ағашсың, саған да күтім керек.

Мынау оңбаған құртты алып, әділдікпен

жазасын бер.

Аллегория:

Қарға батыр, әр сөзің - күміс, алтын.

Екеуі барды суға, судан ішті,

Бір кесе патша үшін жеке алысты.

Метонимия:

Мақтанба сұлумын деп ажарыңа,

Ажарсыз адамдарды ал назарыңа.

Қарға әніндей дүниеде әуез жоқ деп,

Осылайша шығарды сыртқа даңқын.

Синоним:

Қоғам қайраткері

Тұңғыш ағартушы-педагог

Фольклор, этнография зерттеушісі

Ыбырай

Тамаша тарихшы

Алғашқы қазақ әліпбиі мен хрестоматиясының авторы

Қазақтың алғашқы филологы

Ы.Алтынсариннің

Қостанай қаласындағы мұражайы

“ Көп адам дүниеге бой алдырған,

Бой алдырып, аяғын көп шалдырған.

Өлді деуге бола ма ойлаңдаршы,

Өлмейтұғын артына сөз қалдырған”.

Абай

Ы.Алтынсариннің өмірі мен шығармашылығы

“ Қазақ балалар әдебиетінің атасы” тақырыбына ойтолғау жазу.