"Беріліс ?орабыны? ж?мысы" та?ырыбында презентация

Сабақтың тақырыбы: Беріліс қорабының құрылысы және жұмысы

Құрастырған: арнайы пән мұғалімі

С.К.Кубиев

Беріліс қорабының жұмысы және пайдаланылуы

Автомобильдің жетекші дөңгелектері мен қозғалтқыштың валының айналу жиілігінің айырмасының қажеттілігі,иінді білікпен жетекші дөңгелектердің тікелей қосуының мүмкін еместігінен туындайды. Іштен жанатын қозғалтқыштардың иінді білігінің айналу жиілігі – 500 ден 9000 айн/мин аралығында болғанда, ал автомобильдің жетекші дөңгелектерінің айналу жиілігі 0 ден 1800 айн/мин болады.Жетекші дөңгелектерді қажетті айналу күшімен қамтамасыз ету үшін,трансмиссиядағы құрылғыларының валдарының айналу жиілігін төмендету немесе арттыру үшін қызмет етеді.Жоғары және орташа айналуда іштен жанатын қозғалтқыштардың ең жоғары 3000 нан 7000 айн/мин аралығында айналу күшін жеткізеді.Қозғалтқыштың ең жоғары мүмкіндіктерін пайдалануға,автомобильдің қозғалысы кезінде қажетті жылдамдықты таңдаумен қамтамасыз етеді. Айналу күшінің және айналу жиілігінің өзгеруі берілістің тісті тегершіктердің жұбына қатынасы сатылы өзгеруімен жүзеге асады.Қозғалысты бастағанда жүргізуші бірінші берілісті қосады.

Беріліс қорабының жұмысы және қолданылуы

• Үлкен берілісті тісті тегершіктің қатынасы кезінде – жетекші дөңгелектер қозғалтқыштың иінді білігіне қарағанда едәуір аз жиілікпен айналады,бұл кезде орнынан қозғалу үшін,қырға шығу үшін немесе қиын жолдарда қозғалысты қамтамасыз ету үшін,бірінші берілістің айналу күші біраз жоғары болады.Жүргізуші автомобильдің жылдамдығын көбейткенде жетекші дөңгелектердің айналу жиілігін жоғарылату үшін,жоғары берілістерді қосады.Жүргізуші ең жоғарғы жылдамдықта тіке берілісті қосады,бұл кезде дөңгелектердің айналу жиілігі жетекші көпірдің басты берілісінің қатынасымен анықталады. Кейбір автомобильдер жоғарылататын беріліспен жарақталады,мұнда қоөғалтқыштың тарту күші төмендеген кезде дөңгелектердің айналу жиілігі одан да жылдам айналады. Бұдан бөлек төменгі берілістерді таңдау арқылы қозғалыс жылдамдығын баяулату мүмкіндігі бар,және автомобиль қысқа уақытқа тұрақта тұрған кезде қозғалтқыштың жұмыс істеп тұрған кезінде трансмиссияның құрылғыларын ұзақ уақытқа айыруға болады.

Беріліс қорабының құрылысы

Беріліс қорабының құрылысы

• МКП автомобилдің трансмиссиясының бір бөлігі болып есептеледі және ілінісі жоқ автомат беріліс қорабында т.б. басқасында, ілініспен бірге жұмыс істейді.Бұрынғы жоғары классты жеңіл автомобильдерде іліністің орнына гидроілініс қолданған,бірақ қазіргі уақытта бұл жартылай автоматты трансмиссияның түрі қозғалтқыштың қуатын көп жоғалтатын болғасын қолданылмайды. Ілініс тісті тегершіктің жұптарын теңестірілуі үшін қажет.Ілініссіз механикалық беріліс қорабын қосу мүкін емес.Сондай ақ ілініс автомобильдің орнынан баяу қозғалуы үшін және тоқтаған кезде трансмиссияның құрылғыларын аздаған уқытқа айыру қажет. МҚБ ның басты бөлшектері: картер, қатар айналатын валдардың тобы,валдарға орнатылған тісті тегершіктер,  синхронизатор . Қазіргі таңда кеңінен қолданылып жүрген МҚБ ның екі түрі бар - үшвалды (көбінесе классикалық түрде орындалған артқыжетектегі автомобильдерде,онша көп емес алдыңғы жетекті автомобильдерде) және еківалды (көбінесе алдыңғы жетекті автомобильдерде).

Үшвалды беріліс қорабы 1 — бірінші вал; 2 — подшипниктің қақпағы; 3 — артқы жүрістің шамын қосқыш; 4 — бірінші валдың тығыздамасы; 5 — бірінші валдың артқы подшипнигі 6 — аралық валдың құрылғысының тісті тегершігі 7 — сапун; 8 — III берілістің тісті тегершігі; 9 — алдыңғы картер 10 — I берілістің тісті тегершігі; 11 — артқы жүрістің тісті тегершігі; 12 — берілісті қосудың өзегі 13 — шектегіш шар; 14 — серіппе; 15 — қосу иінтірегі; 16 — сақтандырғыш тығыздама; 17 — иінтірек қақпағы ; 18 — қосу иінтірегінің қаңқасы 19 — артқы картер; 20 — екінші вал; 21 — артқы картердің ұзартқыш тығыздамасы 22 — болат бабитті төлке; 23 — жылдамдықты көрсететін құрылғының тісті тегершігі 24 — жылдамдықты көрсететін құрылғы; 25 — аралық валдың артқы подшипнигі 26 — V берілістің тісті тегершігі; 27 —артқы жүрістің аралық валының осін бекітетін болттар 28 — артқы жүрістің аралық тісті тегершігі 29 —аралық вал ; 30- май құятын тесікті тығындайтын тығын

Беріліс қорабының құрылысы

• Үшвалды қорапта үш вал орнатылған – бірінші,аралық және екінші.Алдыңғы вал ілініс арқылы қозғалтқыштың иінді білігімен(маховикпен) жалғасқан.Ал, екінші вал – басты беріліске айналу күшін жеткізу үшін кардандық валмен немесе басты берілістің өзімен (артқы жетекті автомобильдерде). Аралық вал айналу күшін тісті тегершіктердің көмегі арқылы бірінші валдан екінші валға жеткізу үшін арналған.Бірінші және екінші валдарды бір біріне жалғастырып орналастырады – екінші валдың алдыңғы жағы бірінші валдың артқы жағындағы ойыққа енгізіледі және подшипниктің көмегімен айналады.Механикалық бірінші және екінші валдар аралық валмен тісті тегершіктер арқылы байланысқан және олар бір бірінен тәуелсіз айналады.   Аралық валдың тісті тегершігімен ілінске түсетін бірінші валдың тісті тегершігі қатты бекітілген. Екінші валда еркін айналатын тісті тегершіктердің тобы орналасқан.Екінші валдың әрбір тісті тегершігі валдың белгіленген бір бөлігіне қатаң орналасады,бірақ оның ұзына бойына (валдың бойымен) қозғалуын болдырмайды. Осы уақытта аралық валдың тісті тегершігі арқылы бірінші валдан айналу күшін жеткізе отырып, берілісті қосатын құрылғы екінші валдағы сәйкес келетін тісті тешгершікті қосады – сөйтіп беріліс қосылады. Аралық валда тісті тегершіктердің тобы қатты бекітілген,олар әркез іліністе болады. Бірінші валдың тісті тегершігі аралық валдың бірінші (жетектегі) тісті тегершігіне айналысты жеткізеді.Әркез іліністе болатын екінші валдың тісті тегершіктері,сәйкес келетін жұпқа айналысты жеткізе отырып,аралық валмен және оның тісті тегершіктерімен бірге айналады.Сондықтан қозғалтқыштың жұмыс істеп тұрған күйінде және іліністің қосулы күйінде барлық бірінші,екінші және аралық валдардың тісті тегершіктері қосылған берілістің түріне қарамай айналыста болады. МБҚ барлық тісті тегершіктердің тістері жылдам тозбас үшін,тіске түсетін салмақты жеңілдету үшін қисық тістерден жасалады.

Қосу жалғағышы

• Екінші валға еркін айналатын тісті тегершіктердің жанына берілісті қосатын жалғағыш орналастырылған. Жалғағыш екінші валмен оймакілтек қосылысы арқылы жалғанған соң, оны оймакілтек қосылысты жалғағыш деп атайды. Екінші валда подшипник арқылы еркін айналатын тісті тегершіктерден жалғағыштың айырмашылығы,олардың ұзын бойы бағытта қозғалатын мүмкіндігі бар.Екінші валдың тісті тегершіктерінің жанында және оймакілтек жалғағыштарда тісті дөңгелек орналастырылған.Жалғағыш оймакілтек қосылысы арқылы тісті дөңгелекпен тісті тегершіктің тісті дөңгелегіне жылжып енеді де,оны валға қосады.Аралық вал айналу күшін екінші валдың жетектегі тісті тегершігіне береді,одан тісті дөңгелек және оймакілтек жалғағышы арқылы екінші валға жеткізеді. Иінтірекке жалғанған жылжытқыштар арқылы,оймакілтекті жалғағыштарды екінші валдың бойымен ауыстыру берілісті қосу ашасымен жүзеге асырылады.Жалғағыш екеу болғандықтан,оларда бір уақытта бірдей қосылыстың қосылуын болдырмайтын құлыптау құрылғысы қарастырылған. Жалғағыштың тісті дөңгелектері мен екінші валдың белгілі бір берілісінің тісті тегершігімен қосылғаннан кейін айналу күші кардандық вал және басты берілс арқылы жетекші дөңгелектерге жеткізіледі. Автомобиль қозғалыста. Егер бірде бір жалғағыш екінші валдың тісті тегершігімен қосылмаса,онда беріліс қорабы «бейтарап» күйінде тұрады, қозғалтқыш трансмиссия құрылғыларынан айырулы күйінде автомобиль бір орнында тұрады немесе өзінің екпінімен қозғалады.

Синхронизированные МКП

• При переключении передач на ходу наибольшую нагрузку принимают на себя поверхности зубьев шестерен, находящихся в зацеплении, и боковые зубчатые венцы шлицевых муфт и шестерен вторичного вала. Это происходит из-за несовпадения частоты вращения зубчатых венцов относительно друг друга. В результате передачи включаются со скрежетом, венцы и зубья шестерен испытывают разрушительные ударные нагрузки. При большом несовпадении частоты вращения включение передачи вообще невозможно. Для преодоления этого эффекта в тридцатые годы ХХ века были изобретены синхронизаторы - фрикционные конические муфты, располагающиеся по бокам шлицевых муфт. Приближаясь к зубьям венца шестерни вторичного вала, бронзовый конус синхронизатора, установленный в муфте, входит в конусный паз на шестерне, за короткое время за счет сил трения выравнивает скорость вращения муфты и шестерни. В этот момент синхронизатор блокирует перемещение муфты. Когда скорости вращения выравниваются, перемещение разблокируется, зубчатый венец муфты входит в зацепление с зубчатым венцом шестерни вторичного вала - переключение передачи происходит бесшумно и плавно. Синхронизаторы увеличивают время переключения передач, но это увеличение столь несущественно, что его трудно заметить. Вместе с тем синхронизированные МКП намного долговечней и комфортней в работе, чем не синхронизированные. В недорогих массовых автомобилях применяются частично синхронизированные МКП, в которых синхронизаторы не устанавливаются в муфту включения заднего хода (пример - автомобили ВАЗ «классической» серии). В прошлом синхронизаторы устанавливались только в муфту включения высших передач (пример - автомобиль «Газ 21», в котором синхронизированы были только 2-я и 3-я передачи 3-ступенчатой МКП).

Синхронизатордың құрылысы : 1 — екінші II берілістің тісті тегершігі; 2 — құлыптаушы сақина; 3 — II және III берілісінің жылжымалы қосылу жалғағышы 4 — ступица; 5 — шектегіш сақина; 6 — серіппе; 7 — кеуек; 8 — шар; 9 — III берілістің тісті тегершігі

« Артқы жүріс»

• Автомобильдің қозғалысын артқы жүріспен қамтамасыз ету үшін еківалды және үшвалды МБҚ әрқашада іліністе болмайтын тағы бір аралық вал және аралық валдың және екінші валдың тісті тегершіктері орналастырылады.Сондықтан артқы жүрістің жалғыз тісті тегершігі валға қатты бекітілген (оймакілтек қосылысы арқылычерез ). Артқы жүрістің берілісі жалғағышсыз қосылады – сондықтан бұл беріліспоэтому, синхрондалмаған (екі валдық беріліс қорабында артқы жүрістің берілісінде синхронизатор орнатылады).Жүргізуші қосу берілісінің иінтірегін жылжыта отырып,сәйкес келетін жылжытқышқа әсер ете отырып,артқы жүрістің валын және аралық валдың тісті тегершігін және екінші валдың арнайы тісті тегершігін іліністіреді. Үш тісті тегершіктің тақ санының айрылуы пайда болады.Осы кезде екінші вал артқа айнала бастайды. Артқы жүрістің тісті тегершіктерінің берілістің қосындысына қатынасы ,бірінші берілістің тісті тегершіктерінің жұбына қарағанда әдетте көп болады,сондықтан артқы жүріс өте жәй болады,бірақ автомобильдің қозғалысы кезінде нағыз күшті болып табылады.

Тіке беріліс

• В трехвальных коробках высшей передачей является прямая передача. Она названа прямой, потому что муфта переключения входит в зацепление с зубчатым венцом не вторичного вала, а с венцом шестерни первичного вала. В результате частота вращения вторичного вала совпадает с частотой вращения маховика двигателя (и, соответственно, коленчатого вала). Частота вращения ведущих колес при этом определяется передаточным соотношением конических шестерен главной передачи. Движение на прямой передаче - наиболее оптимальный режим движения автомобиля с точки зрения эксплуатационных расходов и износа механизмов трансмиссии. В этом режиме двигатель потребляет меньше топлива, работает в оптимальном тепловом режиме, МКП подвержена наименьшему износу из-за отсутствии нагрузки на шестерни. Прямой передачи нет в двухвальных М, в которых отсутствует промежуточный вал, а первичный и вторичный валы установлены параллельно. В отличие от трехвальной, здесь шестерни нагружены всегда. Но при этом КПД двухвальной коробки выше, чем трехвальной, поскольку нет потерь на силы трения в промежуточном валу.

Жоғарылатқыш беріліс

• Жоғарылатқыш беріліс- беріліс қатынасы аз сандардан тұратын аралық және екінші валдардың тісті тегершіктерінің жұбы.Жоғарылатқыш берілісті қолданған кезде екінші валда қозғалтқыштың маховигіне қарағанда үлкен айналу жиілігі болады.Қазіргі заманғы автомобильдерде - 5-ші немесе 6-шы жоғарылатқыш берілістер қалған берілістер сияқты, ілініс арқылы қосылады.Мұның қолданылуы,ең жоғары жылдамдыққа көтермейді (ол тіке беріліс арқылы жүзеге асырылады), бірақ қозғалтқыштың орташа айналысында өзіне сәйкес аз шумен,дірілмен үлкен жылдамдықпен қозғалуға мүмкіндік береді.Сондықтан,жоғарылатқыш берілістің қолданылуы,қажеттіліктен емес,әдемі жүрісті қамтамасыз етеді.