Та?ырыбы: Адвокатты? азаматы? сот ?ндірісіне ?атысуы. Бас?а да юрисдикциялы? ?ндірістерге адвокатты? ?атысуы
Ма?саты: адвокатты? азаматты? сот ??дірісіне ж?не бас?а да юрисдикциялы? ??дірістерге ?атысуыны? ерекшелігін аны?тап, зерттеу. ?кімшілік ?ндіріске ?атысушы ж?не ?кіл ретінде адвокатты? ?атысуын талдау ж?не бас?а да іс ж?ргізу барысында ?ор?аушыны ша?ыру, та?айындау, ауыстыру, оны? е?бегiне а?ы т?леу, ?ор?аушыдан бас тарту негіздерін ?арастыру
Т?йінді с?здер: азаматты? іс, ?кіл, сот ?аулысы, ?айта ?арау, ?кімшілік ???ы? б?зушылы?, талап-арыз, зиян
?аралатын с?ра?тар:
1. Азаматтарды? сот?а ша?ымдану ж?не сотта?ы ?кілеттік ???ы?ы. Азаматты? іс бойынша адвокатты? сенім білдірілген ?кілдік ?кілеттігі. Адвокатты? сот ?аулыларына ша?ым жасалуына ж?не ?айта ?аралуына ?атысуы
2. ?кімшілік ?ндіріске ?атысушы ж?не ?кіл ретінде адвокатты? ?атысуы. ?ор?аушыны ша?ыру, та?айындау, ауыстыру, оны? е?бегiне а?ы т?леу. ?ор?аушыдан бас тарту. ?ор?аушыны? ?кiлеттiгi. Ж?бiрленушiнi? ?кiлi ретінде адвокатты? ?атысуы.
1. ?Р Конституциясына ж?не 1999-ж. 13-шілдедегі ?аза?стан Республикасыны? Азаматты? істер ж?ргізу кодексіні? ?а?идаларына с?йкес ?рбір адам б?зыл?ан немесе даулы конституциялы? ???ы?тарын, бостанды?тарын немесе за?мен ?ор?алатын м?дделерін ?ор?ау ?шін сот?а ж?гінуге ???ылы. Мемлекеттік органдар, за?ды т?л?алар немесе азаматтар за?да к?зделген жа?дайларда ?зге адамдарды? немесе адамдарды? белгілі бір тобыны? ???ы?тарын ж?не за?мен ?ор?алатын м?дделерін ?ор?ау туралы сот?а арыз беріп ж?гінуге ???ылы.
?рбір адамны? азаматты? процесс барысында білікті за? к?мегін алу?а ???ы?ы бар.
?Р АІЖК-де к?зделген жа?дайларда за? к?мегі тегін к?рсетіледі.
Азаматты? іске ?зіні? ?атысуы б?л жа?дайда оны ?з ?кілін ?стау ???ы?ынан айырмайды. AІЖK азаматтар?а сотта ?з ісін ж?ргізуді? е? ын?айлы ?дісін тандау?а, атап айт?анда:
- істі жеке ж?ргізуге;
- істі ?кілмен бірге ж?ргізуге;
- істі процеске катыспай ?кілі ар?ылы ж?ргізуге м?мкіндік береді.
Барлы? жа?дайда іс ж?ргізуге байланысты барлы? шы?ынды, сондай-а? сот шешімін, аны?тамасы мен ?аулысын оры?дау?а байланысты барлы? шы?ынды істе тарап болып табылатын т?л?а ?тейді.
С?йтіп іске т?л?аны? жеке ?атысуы к?сіби ?ор?ау тарабынан болатын к?мекті жо??а шы?армайды, оны? ?стіне азаматты?-???ы?ты? дауды? толы? ???ы?ты ?атысушысы ретінде іс-?рекет ететін азаматты? тілегі мен м?ддесіне сай онымен ?йлесім табуы м?мкін.
За?ды т?л?аларды? ісін сотта оларды? органдары ж?не за?дармен, бас?а нормативтік ???ы?ты? актілермен, ??рылтай ??жаттармен, сенімхатпен берілген ?кілеттік шегінде іс ?рекет ететін ?кілдері ж?ргізеді. К?сіптік негіздегі к?мекті, сондай-а? ?рт?рлі азаматты?-???ы?ты? шарттар бойынша ?йымдар?а ?ызмет ететін адвокаттар да к?рсете алады.
Занды т?л?аларды? басшылары сот?а оларды? лауазымды? жа?дайы мен ?кілеттігін ай?а?тайтын ??жаттарды тапсырады. Занды т?л?аны? органы іске тиісті ?кілеттілігі бар ?зге ?кілмен ?атар ?атыса алады.
Азаматты? істерді тал?ылау кезінде сотта ?кілдік ету ?рбір тарапты?, оны? ішінде ?шінші т?л?аны? ???ы?тары мен за?ды м?дделерін ?ор?ау ?шін за?да к?зделген барлы? іс ж?ргізу к?ралдары мен ?дістерін пайдалануды ?з ма?саты етеді. Талапкер мен жауапкер процесте ?з аты?ан с?з с?йлеп м?н-жайлар?а талаптар мен наразылы?тарды? зандылы?ын негіздейтін ай?а?тарды келтіру ар?ылы ?зіні? материалды?-???ы?ты? м?дделерін ?ор?айды. Ал сот ?кілдері болса, сот ісіне оларды? немесе ?шінші т?л?аларды? атынан ?атыса отыра, ?зі м?ддесін білдіріп отыр?ан тарапты? ???ы?ын ?алпына келтіретін не дау?а т?сіп отыр?ан ???ы?ты б?зудан ?ор?айтын шешім шы?ару ?ажеттігі ?шін сотты? к?зін жеткізуге тырысады. С?йтіп, сотты? тал?ыны? м?ні ?кілді? іс бойынша жо? жеке материалды?-???ы?ты? м?ддесі емес, керісінше ?зі м?ддесін білдіріп отыр?ан азаматты?-???ы?ты? дау?а ?атысушыларды? ???ы?тары мен міндеттері болып табылады.
Сотта ?кілдік етуді? екі т?рі бар: за? бойынша ?кілдік ету ж?не шарт негізінде ?кілдік ету.
За?мен ?кілдік ету процесте ?рекетке ?абілетсіз азаматтарды?, ?рекет ?абілетіне толы? ие емес немесе ?рекетке ?абілеті шектеулі деп таныл?ан азаматтарды? ???ы?тарын, боста?ды?тарын ж?не за?мен ?ор?алатын м?дделерін ?ор?ау ма?сатында ж?зеге асырылады. ?здеріні? ?кілеттігін ку?ландыратын ??жаттарды сот?а к?рсеткен ата-аналар, асырап алушылар, ?ам?оршылар немесе ?ор?аншылар за?ды ?кіл бола алады.
Сотта тапсырма бойынша шарт негізінде ?кіл бола алатындар:
1) адвокаттар;
2) за?ды т?л?аларды? ?ызметкерлері - осы занды т?л?аларды? істері бойынша;
3) к?сіптік ода?тарды? у?кілетті адамдары - ???ы?тары мен м?дделерін ?ор?ауды осы к?сіптік ода?тар ж?зеге асыратын ж?мысшыларды?, ?ызметшілерді?, сондай-а? бас?а да адамдарды? істері бойынша;
4) за?мен, жар?ымен немесе ережемен осы ?йымдар м?шелеріні? ???ы?тары мен м?дделерін ?ор?ау ???ы?ы берілген ?йымдарды? у?кілетті адамдары;
5) за?мен, жар?ымен немесе ережемен бас?а адамдарды? ???ы?тары мен м?дделерін кор?ау ???ы?ы берілген ?йымдарды? у?кілетті адамдары;
6) бас?а те? ?атысушыларды? тапсырмасы бойынша те? ?атысушыларды? біреуі;
7) іске ?атысушыларды? ?тінуімен сот р??сат еткен бас?а да адамдар тапсырма бойынша сотта ?кіл бола алады.
Шарт бойынша ?кілдік етуді азаматтармен немесе ?йымдармен жасалын?ан шарт негізінде адвокаттар немесе за? консультациялары я болмаса адвокатты? ке?селер ж?зеге асырады. Адвокат азаматты? іс ж?ргізуде тарап болып танылмаса да, ол шарттан туы?дайтын барлы? міндеттемелерді орындау?а, клиентке оны? іс ж?ргізу ???ы?тары мен міндеттемелерін ж?зеге асыру?а к?мектесу ма?сатында оны? ?кілі ретінде іске ?атысу?а ?кілеттенеді.
Сотта ?кілдік ету туралы шартта екі тарап болады: сенімі білдірілген адам, я?ни істе тарап болып табылатын, м?дделері сот тал?ысыны? м?нін ??райтын т?л?а ж?не ?з атынан немесе сенім білдірушіні? за? консультациясымен немесе адвокат ке?сесімен келісім бойынша ?зіне сенім білдірген адамны? м?ддесін білдіруге тапсырма ал?ан (сенім білдірілген) адвокат. Азаматты? сот ж?ргізу ісінде адвокат ?р?ашан сенім білдірген адамны? атынан ж?не оны? м?ддесі ?шін іс-?рекет еткендіктен, оны? іс ж?ргізу ?рекеттеріні? салдары ?зі м?ддесін білдіріп отыр?ан адам ?шін туындайды. Егер талап сот шешімімен ?исынды болып табылса, онда б?л жа?дайда, талап ?оюшыны? материалды? ???ы?ы ай?а?талады немесе шектеледі, егер талаптан бас тартылса - жауапкер ???ы?ы ?ор?алады.
С?йтіп, шарт бойынша адвокат ж?зеге асыратын ?кілдік етуде ?зара ?атынасты? екі жа?ын ажырат?ан ж?н:
1) ?кіл мен оны? клиенті арасында?ы азаматты?-???ы? ?атынас, оны? негізін адвокатты? ?з атынан жеке немесе за? консультациясыны? немесе адвокатты? ке?сені? тапсырмасы бойынша жаса?ан тапсырмалы? шарт ??райды;
2) сот?а ?атысты адвокат ?кілеттігіні? к?лемі аны?тал?ан іс ж?ргізу ???ы?ыны? нормаларымен реттелетін сот ?кілі мен сотты? арасында?ы азаматты? іс ж?ргізу ?атынастары.
Азаматта? сот ісіндегі адвокатты? жа?дайын жалпы былайша аны?тау?а болады. ?зіне сенім білдірген адамны? ?кілі бола отыра, ол клиентті? занды ???ы?тары мен материалды?-???ы?ты? м?дделерін ж?зеге асыруына ж?рдемдесу ар?ылы к?сіптік негізде за? к?мегін к?рсетеді.
2. ?кімшілік сот ?ндірісі аясында адвокат ?кімшілік іс ж?ргізуге ?кімшілік ???ы? б?зушылы? Кодексіні? 548-бабы бойынша ?кімшілік жауапкершілікке тартылып отыр?ан т?л?аны? не ж?бірленушіні? ?кілі ретінде ?атыса алады. ?ор?аушы ?кімшілік іс ж?ргізуге т?л?а ?стал?ан кезден не ?кімшілік ???ы? б?зушылы? туралы хаттама толтырыл?ан кезден бастап ?атысады.
?ор?аушы - ?кiмшiлiк жауап?а тартылушы адамны? ???ы?тары мен м?дделерiн за?да белгiленген т?ртiппен ?ор?ауды ж?зеге асыратын ж?не о?ан за? к?мегiн к?рсететiн адам.
?ор?аушы ?кiмшiлiк жауап?а тартылушы адамды ?кiмшiлiк ?стау кезiнен немесе ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы хаттама жасал?ан кезден бастап iске ?атысу?а араластырылады.
Егер бiрiнi? м?дделерi екiншiсiнi? м?дделерiне ?айшы келсе, ?кiмшiлiк жауап?а тартылатын екi адам?а бiр адамды ?ор?аушы етуге болмайды.
Адвокатты? ?кiмшiлiк жауап?а тартылушы адамды ?з мойнына ал?ан ?ор?аудан бас тарту?а ???ы?ы жо?.
?ор?аушыны? мiндеттi т?рде ?атысуы
?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iс ж?ргiзуге мынадай жа?дайларда, егер:
1) ?кiмшiлiк жауап?а тартылушы адам б?л ж?нiнде ?тiнiш жасаса;
2) ?кiмшiлiк жауап?а тартылушы адам дене немесе психикалы? кемiстiктерi салдарынан ?зiн ?ор?ау ???ы?ын ?з бетiнше ж?зеге асыра алмайтын болса;
3) ?кiмшiлiк жауап?а тартылушы адам iс ж?ргiзiлiп отыр?ан тiлдi бiлмесе;
4) iстi? материалдарында ?кiмшiлiк жауап?а тартылушы адам?а медициналы? сипатта м?жб?рлеу шаралары белгiленуi м?мкiн деп пайымдайтын деректер болса;
5) ?кiмшiлiк жауап?а тартылушы адам к?мелетке толма?ан болса, ?ор?аушыны? ?атысуы мiндеттi.
?ор?аушыны, ?зi ж?нiнде ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iс ж?ргiзiлiп жат?ан адам, оны? за?ды ?кiлдерi, сондай-а? ?зiне ?атысты ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iс ж?ргiзiлiп жат?ан адамны? тапсыруымен немесе келiсуiмен бас?а да адамдар ша?ырады. ?зi ж?нiнде ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iс ж?ргiзiлiп жат?ан адам ?ор?ау ?шiн бiрнеше ?ор?аушы ша?ыру?а ???ылы.
?зi ж?нiнде ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iс ж?ргiзiлiп жат?ан адамны? ?тiнуi бойынша ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iстi ?арау?а у?кiлеттi судья, орган (лауазымды адам) ?ор?аушыны? ?атысуын ?амтамасыз етедi.
?кiмшiлiк ?стау жа?дайында, егер ?зi ж?нiнде ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iс ж?ргiзiлiп жат?ан адам та?да?ан ?ор?аушыны? ?ш са?ат iшiнде келуi м?мкiн болмаса, ?зi ж?нiнде ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iс ж?ргiзiлiп жат?ан адам?а ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iстi ?арау?а у?кiлеттi судья, орган (лауазымды адам) бас?а ?ор?аушы ша?ыруды ?сынады, ал одан бас тартыл?ан жа?дайда адвокаттар ал?асы немесе оны? ??рылымды? б?лiмшелерi ар?ылы ?ор?аушыны та?айындау?а шаралар ?олданады.
Адвокатты? е?бегiне а?ы за?дар?а с?йкес т?ленедi. ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iстердi ?арау?а у?кiлеттi судья, орган (лауазымды адам) негiз бол?ан жа?дайда ?зi ж?нiнде ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iс ж?ргiзiлiп жат?ан адамды за? к?мегiне а?ы т?леуден толы? немесе iшiнара босату?а ???ылы. Б?л жа?дайда е?бекке а?ы мемлекет есебiнен т?ленедi.
Адвокат клиентпен iс ж?ргiзуге келiсiм жасаспай, та?айындау ар?ылы ?атыс?анда, осы Кодекстi? 589-бабыны? екiншi б?лiгiнде к?зделген жа?дайда да адвокат е?бегiне а?ы т?леу шы?ыны мемлекет есебiне жат?ызылуы м?мкiн.
?ор?аушы ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iстердi ?арау?а у?кiлеттi судья?а, орган?а (лауазымды адам?а) ?з жа?дайын растау ?шiн жеке басын ку?ландыратын ??жаттарды ж?не тиiстi жа?дайларда: адвокатура?а жататынды?ын растайтын ??жатты ж?не адвокатты? осы iске ?атысу ???ы?ына за? консультациясы берген ордерiн немесе ма?ызы ж?нiнен со?ан те?естiрiлген ??жатын; ?о?амды? бiрлестiктi? немесе оны? басшы органыны? ?ор?аушы та?айындау туралы шешiмiн, сезiктiмен немесе айыпталушымен туысты? ?атынастарын растайтын ??жатты тапсырады.
?зi ж?нiнде ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iс ж?ргiзiлiп жат?ан адам iс ж?ргiзудi? кез келген кезiнде ?ор?аушыдан бас тарту?а ???ылы, б?л оны? ?зiн ?ор?ауды ?з бетiнше ж?зеге асыру ниетiн бiлдiредi. За? к?мегiне а?ы т?леуге ?аражаты жо?ты?ын сылтау етiп ?ор?аушыдан бас тарту ?абылданбайды. Бас тарту жазбаша т?рде ресiмделедi.
?зi ж?нiнде ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iс ж?ргiзiлiп жат?ан адамны? ?ор?аушыдан бас тартуы оны б?дан былай ?ор?аушыны iске ?атысу?а жiберу туралы ?тiнiш жасау ???ы?ынан айырмайды. ?ор?аушыны? iске кiрiсуi сол уа?ыт?а дейiн ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iстi ?арау барысында жасал?ан ?рекеттердi ?айталау?а ?кеп со?пайды.
?ор?аушы iстi? барлы? материалдарымен танысу?а; iстi ?арау?а ?атысу?а; д?лелдемелер табыс етуге, ?тiнiш м?лiмдеуге ж?не ?арсылы? бiлдiруге; iстердi ?арау?а у?кiлеттi судьяны?, органны? (лауазымды адамны?) р??сатымен iстi? ?аралу процесiнде жауап берушiге с?ра?тар ?ою?а; iс ж?ргiзудi ?амтамасыз етуге ?олданылатын шаралар ж?не iс бойынша ?аулы ж?нiнде ша?ымдану?а; ?зiне за?мен берiлген ?зге де ???ы?тарды пайдалану?а ???ылы.
?ор?аушыны?: ?ор?алушыны? м?дделерiне ?арсы ?андай да болсын iс-?рекеттер жасау?а ж?не оны? ?з ???ы?тарын ж?зеге асыруына кедергi келтiруге; ?ор?алушыны? к?з?арасына ?арамастан, оны? ?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы??а ?атыстылы?ын ж?не оны жасау?а кiн?лiлiгiн тану?а, ?ор?алушыны? ж?бiрленушiмен татулас?анды?ы туралы м?лiмдеуге; ?ор?алушыны? берген ша?ымы мен ?тiнiшiн ?айтарып алу?а; за? к?мегiн с?рау мен оны? ж?зеге асырылуына байланысты ?зiне белгiлi бол?ан м?лiметтердi жария етуге ???ы жо?.
?кiмшiлiк ???ы? б?зушылы? туралы iстi ж?ргiзу кезiнде за? ж?зiнде ???ы?ы бар адвокаттар мен ?зге де адамдар ж?бiрленушiнi? за?ды м?дделерiн бiлдiретiн ?кiл бола алады.
Ж?бiрленушi ?кiлдерiнi? ?здерi ?кiл болып отыр?ан жеке ж?не за?ды т?л?алармен осы Кодексте к?зделген шекте iс ж?ргiзу ???ы?тары бiрдей болады.
?кiлдi? ?зi ?кiлi болып отыр?ан адамны? м?дделерiне ?айшы ?андай да бiр iс-?рекеттер жасау?а ???ы?ы жо?.
Ж?бiрленушiнi? iсiне жеке ?атысы оны осы iс бойынша ?кiл алу ???ы?ынан айырмайды.
?сынылатын ?дебиеттер:
1. ?аза?стан Республикасыны? Конституциясы. 30.08.95ж. – Алматы: Юрист, 2013.
2. Адвокатты? ?ызмет туралы. ?Р За?ы 1197 жыл?ы 5 желто?сан N 195.
3. С.Тыныбеков. ?аза?стан Республикасында?ы адвокатура ж?не адвокатты? ?ызмет. Алматы, Д?некер, 2003.
4. ?.Балабиев, Ж.Утенов. ?аза?стан Республикасыны? Адвокатурасы. Алматы, За? ?дебиеті, 2003.
5. С.Тыныбеков. Организация и деятельност адвокатуры (Вопросы и ответы). Алматы, Данекер, 2002.
