Дамытушылы? ма?саты: О?ушыларды? п?нге деген ?ызы?ушылы?ын арттыру, шы?армашылы? ойлауын дамыту.
Т?рбиелік ма?саты: : О?ушыларды? іздемпаздылы?ын, іскерлігін ж?не маман иесі ретінде жауап беру ?абілеттерін ба?алай отырып, адамгершілікке, ?дептілікке баулу.
І.?йымдастыру кезе?і: Амандасу. О?ушыларды т?гендеу. Саба? та?ырыбын, ма?сатын хабарлау. Саба? барысында о?ушыларды белсене ?атысу?а ынталандыру.
ІІ.О?ушыларды? біліктілігі мен да?дысын тексеру
?й тапсырмасы
1.Трансформаторлар дегеніміз не?
2.Трансформаторларды? т?рлері?
3.Ж?ктемелі ж?не ж?ктемесіз трансформаторлар?
4.Трансформаторларды? апатты? жа?дайы?
5. Трансформаторларды? принципі?
6.Трансфоматорларды? ??рылысы?
7.Трансформаторларды? ??рылысы
8.Трансформаторларды? ж?мыс режимі?
Жа?а та?ырыпты? мазм?ны мен ж?йесі
Жоспары:
Трансформатор туралы т?сінік
2. Трансформаторларды? ж?мыс принциптері
3. Трансформаторларды? ??рылысы
1.Трансформаторлар туралы т?сінік
Трансформатор деп, бір айнымалы кернеулі жиілігі сондай бас?а кернеуге т?рлендіру ушін ?ажет стстикалы? ??рыл?ыны атайды. Трансформатор бір біріне электр изоляциялан?ан магнит а?ыны орта? екіден т?мен емес орамдардан т?рады.
Трансформатор латынша т?рлендіру деген ма?ынаны білдіеді. Ал?аш трансформатор жасау идеясы (1878ж) талантты орыс ?нертап?ышы П.Н Яблочковты? есімімен байланысты. Трансформатор жасауды? тез дамуына М.О Доливо Добровольскийді? есімімен байланысты (1889- 1890) ?ш фазалы ток ж?йесін ашуы негіз болды. Ол сол уа?ытта ?ш фазалы ток трансформаторды? ??рылымын ?сынды.
Трансформатор негізінен электр энергиясын алыс ?ашы?ты??а беру д?не оны жеткізіп, оны т?тынушы?а таратуда?ы ?ажетілікке байланысты леліп т?ды.К?біне, эл?ктр энергиясын кабылда?ыштар, я?ни т?тынушылар электр станцияларынан біршама ?ашы?ты?тар?а орналасады.Кейде ол кашыктыктар, ж?здеген немесе мы?да?ан шакырымды алып жатады. ?алыпты ж?мыс режимі–трансформаторды ?алыпты кернеу желігіне ?ос?анда, шексіз ?за? уа?ыт т?л??жатында к?рсетілген ж?ктемемен ?ызуы белгіленген м?лшердан аспайтын ж?мысын ?амтамасыз ететін негізгі экплуатациялау режимі.
Т?л??жат-дегеніміз трансформаторды? ?алыпты ж?мысына сай келетін барлы? негізгі ?лшемдері жазыл?ан метал ?а?ылтыр. М?нда толы? ?уат S, кВА; бірінші U1н ж?не екінші U2н орамаларды? желілек кернеуі, В; бірінші ж?не екінші орамаларды жал?ауды? электрлік с?лбалары; жал?астыру топтары; фазалар саны; то?ты? жиілігі; ?ыс?а т?йы?тау кернеуі; И к%; ж?мыс т?ртібі; суыту т?сілі ж?не трансформаторды жинау ж?не эксплуатациялау кездерінде ?ажет болатын кейбір ?осымша ма?л?маттар жазылады.
Ал?аш трансформатор жасау идеясы (1878ж) талатты орыс ?нертап?ышы П.Н Яблочковты? есімімен байланысты
Трансформатор жасауды? тез дамуына М.О Доливо Добровольский есімімен байланысты (1889-1890) ?ш фазалы ток ж?йесін ашуы негіз болды
2.Трансформаторларды? ж?мыс принциптері
?алыпты ж?мыс режимі–трансформаторды ?алыпты кернеу желігіне ?ос?анда, шексіз ?за? уа?ыт т?л??жатында к?рсетілген ж?ктемемен ?ызуы белгіленген м?лшердан аспайтын ж?мысын ?амтамасыз ететін негізгі экплуатациялау режимі.
Т?л??жат-дегеніміз трансформаторды? ?алыпты ж?мысына сай келетін барлы? негізгі ?лшемдері жазыл?ан метал ?а?ылтыр. М?нда толы? ?уат S, кВА; бірінші U1н ж?не екінші U2н орамаларды? желілек кернеуі, В; бірінші ж?не екінші орамаларды жал?ауды? электрлік с?лбалары; жал?астыру топтары; фазалар саны; то?ты? жиілігі; ?ыс?а т?йы?тау кернеуі; И к%; ж?мыс т?ртібі; суыту т?сілі ж?не трансформаторды жинау ж?не эксплуатациялау кездерінде ?ажет болатын кейбір ?осымша ма?л?маттар жазылады.
Трансформаторды? П?К ?те жо?ары санды?тан екі орамада?ы ?уат бірдей деп алады. Трансформаторды? т?л??жатында ?уат коэффициенті к?рсетілмейді ж?не ж?ктемені? cosφ–іне те? деп саналады. Трансформаторды? бірінші ж?не екінші орамаларында?ы ?алыпты то?тарды? І1н ж?не І2н м?ндері мына ?рнектермен есептеледі:
Трансформаторды? ж?мысыны? шекті режимі, б?л екінші ораманы? ажыратулы кезінде трансформаторларды? бос ж?рісі режимі ж?не екінші орама ?ыс?а т?йы?тал?ан режимі. Трансформаторды эксплуатациялауды? барлы? режимдері оны? шексіз уа?ыт мерзімінде арты? ?ызбай ж?мыс істеуін ?амтамасыз етуі тиіс.
3. Трансформаторларды? ??рылысы
Егер электр энергиясын алыс?а беруде кернеуді? де?гейін арттырса, онда желіде энергияны? шы?ыны азаяды ж?не сымды? материал ?немделеді.Осы ма?сатта кернеуді? де?гейін реттеу ?шін трансформаттор ойлап табыл?ан.
?ндірісті? ж?не техниканы? дамуына байланысты номинал кернеуі ар т?рлі ??рыл?ылар пайда болады: 50.70 В тік пісірістіру трансформатторлары,
12.40 В тік апатты? жары?тандыру шамдары, т?рлендіргіштер, электронды? ??рыл?ылар ж?не т.б.Осы ??рыл?ыларды? барлы?ында да трансформаторлар пайдаланылады.Электр ?лшеу ж?мыстарында кернеулік ж?не токты? ?лшеуіштік трансформаторлар ?олданылады.
Электрмен жабды?тану ж?йелерінде, электр тораптарында ?олданылатын трансформаторларды к?штік трансформатторлар деп атайды.Электр станцияларында кернеуді жо?арылат?ыш к?штік трансформаторлар койылса, электр кабылда?ыштар ?асында т?мендеткіш к?штік трансформаторлар койылады. Айналатын б?лшектері болмауына ?арамастан трансформаторлар (электр) электр машинелері ?атарына жатады.
Олар электриндукциялы? за? негізінде бір шамада?ы кернеулі электр энергиясын, екінші шамада?ы кернеулі электр энергиясына айналдырады.
Трансформаторларды? ?ызметі. Трансформатор кернеуді ?згеретін ?лшемдер шамаларын ?зара электрлік байланыссыз реттеуге арнал?ан электр ?абылда?ыш. Трансформаторлар электрлік техникада, электроникада, автоматтандыруда, техникада, байланыс ??рылыстарында телевидениеде, ЭЕМ мен техниканы? бас?а салаларында ке? ?олданыс тапты.
Оларды? бір бірінен ?ызметі мен ??рылысы жа?ынан айырмашылы?тары болады. Дегенмен, олар?а бір ??рыл?ыны? т?рлері деп ?арап, электр энергиясын тасымалдауды? физикалы? процестерін мысалдары ар?ылы зерттейді.
Электр энергиясында к?ш трансформаторлары елеулі орын алады. Оларды? к?мегінсіз электрэнергиясын беру, тарату мен ?олдану м?мкін емес. Электр энергиясын шы?аратын к?здерді? кернеуі 20…30 мы? Вольттан артпайды. М?ндай кернеумен электр энергиясын ж?здеген километр ?ашы?ты??а жеткізу м?мкін емес, себебі оны? барлы?ы электр тасымалдау желісінде (ЭТЖ), ток к?шіні? квадратына тура пропорциялы? электр шы?ыны ретінде жо?алады.
ЭТЖ электр энергиясыны? шы?ынын айтарлы?тай т?мендетуді бір мезгілде кернеуді жо?арылата отырып, ток к?шін азайту ар?ылы іске асыру?а болады.
Осы жа?дайда берілетін электр ?уаты S= UІ к?йінде ?алады да оны? шы?ыны P=І2R квадратты? де?гейде т?мендейді. Энергетиканы? ?азіргі ?ркендеген кезе?інде электр ?уаты миллион Вольтты? кернеулермен мы?да?ан километр ?ашы?ты?тар?а тасымалданады. М?ндай жо?ары кернеуді тек трансформаторлар к?мегі ар?ылы ?ана алу?а болады.
К?штік ж?не т?рмысты? жабды?тарды? ж?мысы ?шін к?п жа?дайларда 380 ж?не 220 Вольтты кернеу пайдаланады, ондай кернеуді трансформаторлар ар?ылы алады.
Кернеуді жо?арылату ж?не т?мендету трансформаторды? тамаша ?асиеті. Егер желіге трансформаторды? орам саны к?п орамасын ?осса кернеуді т?мендетеді, ал орам саны аз орамасын электр энергия к?зіне ?осса кернеуді жо?арылатады.
1.2. Кернеу трансформаторыны? ??рылысы. Трансформатор негізгі екі б?лшектен: магнит?ткізгіштен ж?не екі орамнан т?рады (1.1.-сурет).
Магнит?ткізгіш. Магнит?ткізгішті? негізгі ?ызметі о?ан бекітілген орамдар арасында м?мкіндігінше жо?ары магниттік байланысты ?аматамасыз ету. Олар ?зара жал?ас?ан болат ?зекше мен орамдардан турады.
1.1.-сурет. Бір фазалы кернеу трансформаторыны? ??рылысы.
а – магнит?ткізгіш; в – орамалар.
Трансформаторды? магнит?ткізгішін арнайы электр техникалы? болаттан жасалады, ондай болатты? электрмагниттік ?ткізгіштігі жо?ары, сонды?тан да, т?йы?тал?ан желіде оны? электрмагнит а?ынына кедергісі т?мен.
Ол электр энергиясын трансформациялау кезінде электр ?ткізгіштігі жо?ары (кедергісі аз) мыс немесе алюмин ?ткізг Трансформаторды эксплуатациялауды? ма?ызды сипаттамаларыны? бірі оны? сырт?ы сипаттамасы болып табылады.
Жа?а материалды бекіту, біліктілік пен да?дыны ?алыптастыру
?лестірмелі материалдарда?ы с?ра?тар?а жауап беру ар?ылы, жа?а саба?ты бекіту.
Саба?ты? ?орытындысы
Трансформатор туралы т?сініктеме беру.
Трансформаторлар т?рлері?
Трансформаторларды? ат?аратын ?ызметі
Рефлексия:
Б?гінгі саба?та алган ?серім (?намды, ?намсыз жа?тары)
Просмотр содержимого документа
«Трансформаторлар.Трансформаторларды? ж?мыс істеу принцпі. »
Сабақ жоспары
Пәні: Электр қондырғыларды құрастыру, реттеу, қызмет корсету және жөндеу.
Мерзімі:05.03.2015ж
Тобы:ЭЖД 3-1
Сабақтың №38
Сабақтың тақырыбы:Трансформаторлар.Трансформаторлардың жұмыс істеу принцпі.
Сабақтың мақсаттары:
Білімділік мақсаты: Трансформаторлар туралы толық мағлұмат беру.Трансформаторлар түрлерімен оның жұмыс принципімен таныстыру.
Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру, шығармашылық ойлауын дамыту.
Тәрбиелік мақсаты: : Оқушылардың іздемпаздылығын, іскерлігін және маман иесі ретінде жауап беру қабілеттерін бағалай отырып, адамгершілікке, әдептілікке баулу.
Өз бетінше жұмыс: Трансформаторлар жұмыс принцпін айту.
Сабақтың өту барысы
І.Ұйымдастыру кезеңі: Амандасу. Оқушыларды түгендеу. Сабақ тақырыбын, мақсатын хабарлау. Сабақ барысында оқушыларды белсене қатысуға ынталандыру.
ІІ.Оқушылардың біліктілігі мен дағдысын тексеру
Үй тапсырмасы
1.Трансформаторлар дегеніміз не?
2.Трансформаторлардың түрлері?
3.Жүктемелі және жүктемесіз трансформаторлар?
4.Трансформаторлардың апаттық жағдайы?
5. Трансформаторлардың принципі?
6.Трансфоматорлардың құрылысы?
7.Трансформаторлардың құрылысы
8.Трансформаторлардың жұмыс режимі?
Жаңа тақырыптың мазмұны мен жүйесі
Жоспары:
Трансформатор туралы түсінік
Трансформаторлардың жұмыс принциптері
3.Трансформаторлардың құрылысы
1.Трансформаторлар туралы түсінік
Трансформатор деп, бір айнымалы кернеулі жиілігі сондай басқа кернеуге түрлендіру ушін қажет стстикалық құрылғыны атайды. Трансформатор бір біріне электр изоляцияланған магнит ағыны ортақ екіден төмен емес орамдардан тұрады.
Трансформатор латынша түрлендіру деген мағынаны білдіеді. Алғаш трансформатор жасау идеясы (1878ж) талантты орыс өнертапқышы П.Н Яблочковтың есімімен байланысты. Трансформатор жасаудың тез дамуына М.О Доливо Добровольскийдің есімімен байланысты (1889- 1890) үш фазалы ток жүйесін ашуы негіз болды. Ол сол уақытта үш фазалы ток трансформатордың құрылымын ұсынды.
Трансформатор негізінен электр энергиясын алыс қашықтыққа беру дәне оны жеткізіп, оны тұтынушыға таратудағы қажетілікке байланысты леліп тұды.Көбіне, элғктр энергиясын кабылдағыштар, яғни тұтынушылар электр станцияларынан біршама қашықтықтарға орналасады.Кейде ол кашыктыктар, жүздеген немесе мыңдаған шакырымды алып жатады. Қалыпты жұмыс режимі–трансформаторды қалыпты кернеу желігіне қосқанда, шексіз ұзақ уақыт төлқұжатында көрсетілген жүктемемен қызуы белгіленген мөлшердан аспайтын жұмысын қамтамасыз ететін негізгі экплуатациялау режимі.
Төлқұжат-дегеніміз трансформатордың қалыпты жұмысына сай келетін барлық негізгі өлшемдері жазылған метал қаңылтыр. Мұнда толық қуат S, кВА; бірінші U1н және екінші U2н орамалардың желілек кернеуі, В; бірінші және екінші орамаларды жалғаудың электрлік сұлбалары; жалғастыру топтары; фазалар саны; тоқтың жиілігі; қысқа тұйықтау кернеуі; И к%; жұмыс тәртібі; суыту тәсілі және трансформаторды жинау және эксплуатациялау кездерінде қажет болатын кейбір қосымша мағлұматтар жазылады.
Алғаш трансформатор жасау идеясы (1878ж) талатты орыс өнертапқышы П.Н Яблочковтың есімімен байланысты
Трансформатор жасаудың тез дамуына М.О Доливо Добровольский есімімен байланысты (1889-1890) үш фазалы ток жүйесін ашуы негіз болды
2.Трансформаторлардың жұмыс принциптері
Қалыпты жұмыс режимі–трансформаторды қалыпты кернеу желігіне қосқанда, шексіз ұзақ уақыт төлқұжатында көрсетілген жүктемемен қызуы белгіленген мөлшердан аспайтын жұмысын қамтамасыз ететін негізгі экплуатациялау режимі.
Төлқұжат-дегеніміз трансформатордың қалыпты жұмысына сай келетін барлық негізгі өлшемдері жазылған метал қаңылтыр. Мұнда толық қуат S, кВА; бірінші U1н және екінші U2н орамалардың желілек кернеуі, В; бірінші және екінші орамаларды жалғаудың электрлік сұлбалары; жалғастыру топтары; фазалар саны; тоқтың жиілігі; қысқа тұйықтау кернеуі; И к%; жұмыс тәртібі; суыту тәсілі және трансформаторды жинау және эксплуатациялау кездерінде қажет болатын кейбір қосымша мағлұматтар жазылады.
Трансформатордың ПӘК өте жоғары сандықтан екі орамадағы қуат бірдей деп алады. Трансформатордың төлқұжатында қуат коэффициенті көрсетілмейді және жүктеменің cosφ–іне тең деп саналады. Трансформатордың бірінші және екінші орамаларындағы қалыпты тоқтардың І1н және І2н мәндері мына өрнектермен есептеледі:
І1н = Sн /3U1н ;
Трансформатор жұмысы тәртібінің тіркелген түрлері мыналар:
қалыпты режимі;
жүктемесіз бос жүріс режимі;
зертханалық қысқа тұйықтау режимі.
Трансформатордың жұмысының шекті режимі, бұл екінші ораманың ажыратулы кезінде трансформаторлардың бос жүрісі режимі және екінші орама қысқа тұйықталған режимі. Трансформаторды эксплуатациялаудың барлық режимдері оның шексіз уақыт мерзімінде артық қызбай жұмыс істеуін қамтамасыз етуі тиіс.
Трансформаторлардың құрылысы
Егер электр энергиясын алысқа беруде кернеудің деңгейін арттырса, онда желіде энергияның шығыны азаяды және сымдық материал үнемделеді.Осы мақсатта кернеудің деңгейін реттеу үшін трансформаттор ойлап табылған.
Өндірістің және техниканың дамуына байланысты номинал кернеуі ар түрлі құрылғылар пайда болады: 50 ...70 В тік пісірістіру трансформатторлары,
12 ...40 В тік апаттық жарықтандыру шамдары, түрлендіргіштер, электрондық құрылғылар және т.б.Осы құрылғылардың барлығында да трансформаторлар пайдаланылады.Электр өлшеу жұмыстарында кернеулік және токтық өлшеуіштік трансформаторлар қолданылады.
Электрмен жабдықтану жүйелерінде, электр тораптарында қолданылатын трансформаторларды күштік трансформатторлар деп атайды.Электр станцияларында кернеуді жоғарылатқыш күштік трансформаторлар койылса, электр кабылдағыштар қасында төмендеткіш күштік трансформаторлар койылады. Айналатын бөлшектері болмауына қарамастан трансформаторлар (электр) электр машинелері қатарына жатады.
Олар электриндукциялық заң негізінде бір шамадағы кернеулі электр энергиясын, екінші шамадағы кернеулі электр энергиясына айналдырады.
Трансформаторлардың қызметі. Трансформатор кернеуді өзгеретін өлшемдер шамаларын өзара электрлік байланыссыз реттеуге арналған электр қабылдағыш. Трансформаторлар электрлік техникада, электроникада, автоматтандыруда, техникада, байланыс құрылыстарында телевидениеде, ЭЕМ мен техниканың басқа салаларында кең қолданыс тапты.
Олардың бір бірінен қызметі мен құрылысы жағынан айырмашылықтары болады. Дегенмен, оларға бір құрылғының түрлері деп қарап, электр энергиясын тасымалдаудың физикалық процестерін мысалдары арқылы зерттейді.
Электр энергиясында күш трансформаторлары елеулі орын алады. Олардың көмегінсіз электрэнергиясын беру, тарату мен қолдану мүмкін емес. Электр энергиясын шығаратын көздердің кернеуі 20…30 мың Вольттан артпайды. Мұндай кернеумен электр энергиясын жүздеген километр қашықтыққа жеткізу мүмкін емес, себебі оның барлығы электр тасымалдау желісінде (ЭТЖ), ток күшінің квадратына тура пропорциялық электр шығыны ретінде жоғалады.
ЭТЖ электр энергиясының шығынын айтарлықтай төмендетуді бір мезгілде кернеуді жоғарылата отырып, ток күшін азайту арқылы іске асыруға болады.
Осы жағдайда берілетін электр қуаты S= UІ күйінде қалады да оның шығыны P=І2R квадраттық деңгейде төмендейді. Энергетиканың қазіргі өркендеген кезеңінде электр қуаты миллион Вольттық кернеулермен мыңдаған километр қашықтықтарға тасымалданады. Мұндай жоғары кернеуді тек трансформаторлар көмегі арқылы ғана алуға болады.
Басқа тұрғыдан алып қарағанда, жүздеген мың Вольттық кернеуді тұрғын үйлерге кіргізу, техникалық қауіпсіздік тұрғысынан көңілге сыйғысыз.
Күштік және тұрмыстық жабдықтардың жұмысы үшін көп жағдайларда 380 және 220 Вольтты кернеу пайдаланады, ондай кернеуді трансформаторлар арқылы алады.
Кернеуді жоғарылату және төмендету трансформатордың тамаша қасиеті. Егер желіге трансформатордың орам саны көп орамасын қосса кернеуді төмендетеді, ал орам саны аз орамасын электр энергия көзіне қосса кернеуді жоғарылатады.
1.2. Кернеу трансформаторының құрылысы. Трансформатор негізгі екі бөлшектен: магнитөткізгіштен және екі орамнан тұрады (1.1.-сурет).
Магнитөткізгіш. Магнитөткізгіштің негізгі қызметі оған бекітілген орамдар арасында мүмкіндігінше жоғары магниттік байланысты қаматамасыз ету. Олар өзара жалғасқан болат өзекше мен орамдардан турады.
1.1.-сурет. Бір фазалы кернеу трансформаторының құрылысы.
а – магнитөткізгіш; в – орамалар.
Трансформатордың магнитөткізгішін арнайы электр техникалық болаттан жасалады, ондай болаттың электрмагниттік өткізгіштігі жоғары, сондықтан да, тұйықталған желіде оның электрмагнит ағынына кедергісі төмен.
Ол электр энергиясын трансформациялау кезінде электр өткізгіштігі жоғары (кедергісі аз) мыс немесе алюмин өткізг Трансформаторды эксплуатациялаудың маңызды сипаттамаларының бірі оның сыртқы сипаттамасы болып табылады.
Жаңа материалды бекіту, біліктілік пен дағдыны қалыптастыру
Үлестірмелі материалдардағы сұрақтарға жауап беру арқылы, жаңа сабақты бекіту.
Сабақтың қорытындысы
Трансформатор туралы түсініктеме беру.
Трансформаторлар түрлері?
Трансформаторлардың атқаратын қызметі
Рефлексия:
Бүгінгі сабақта алган әсерім (ұнамды, ұнамсыз жақтары)
Ұсыныстар
Бағалау
«5» - «4» - «3» - «2» -
Үй тапсырмасы: Ахметов А.Қ. Ахметова.Ә.А . Кожасбаев.Н
Электр қондырғыларды құрастыру, реттеу, қызмет корсету және жөндеу.
