1. О?ушылар бойына хал?ымызды? рухани байлы?ын сі?іріледі, ?лтымызды? д?ст?рлерінен ?лгі алады. ?аза? хал?ыны? салт-д?ст?рлері туралы білімдерін толы?тырып, ке?ейтеді.
Жа?а с?здерді ме?гереді, аударма ж?мыстарында пайдаланады.
Салт – д?ст?р - ?р ?лтты?, халы?ты? діні мен сеніміне, т?рмыс – тіршілігіне, ?лтты? ??рылым ерекшелігіне с?йкес ?асырлар бойы жина?талып, ?мірді? ?зі ту?ыз?ан ??рыптарды? жиынты?ы. Салт-д?ст?р ?лт ?шін ?мір, ?о?ам за?ы болып негізделіп, сана, та?ылым, т?рбие, тіршілік ережесі ретінде ел зердесіне рухани байлы? - ?неге т?жірибесін ??ра?ан.
Мысалы: той, наурыз к?же, ?ыз ?зату, ?она?асы, шашу, ерулік б?ларды? б?рі ата салты болып саналады. Салт-д?ст?рді? ел арасында?ы т?лімдік, т?рбиелік, халы?ты? м?ні зор. Халы?ты? атадан бала?а к?шіп, дамып отыратын тарихи ?леуметтік, м?дени – т?рмысты?, к?сіптік, салт-сана, мінез ??лы?, т?лім-т?рбие ж?не рухани іс-?рекетіні? к?рінісі д?ст?р ар?ылы танылады. Салт-д?ст?р байлы?ы м?дениетті? байлы?ы.
?аза? хал?ы салт - д?ст?рге бай халы?. ?дет, ??рып, ишара, ырым, тыйым, да?ды б?рі осы салт-д?ст?р к?рінісі. Мысалы: ата-ананы, ?лкенді ??рметтеу, бай?азы, к?рімдік, с?йінші, к?де с?рау, с?лем беру, ат тергеу, ??рдасты? ?алжы? т.б. салт-д?ст?рге жатады.
Д?СТ?Р – белгілі бір ?лтты? немесе халы?ты? ?рпа?тан-?рпа??а беріліп отыратын, тарихи ?алыптас?ан, оларды? ?леметтік ортасында ?за? уа?ыт бойы са?талып отыр?ан ?леуметтік –м?дени ??ндылы?тар жиынты?ы.
Д?СТ?Р ке? ма?ыналы ??ым. Мысалы ?аза?ты? ?ю-?рнек, с?улет, ?н –к?й ?нерінде де тамаша д?ст?р саба?тасты?ы са?тал?ан.
«Базарлы?» (д?ст?р). Алыс сапар?а саяхат?а, сауда жолына шы??ан адамдар жерлестеріне, к?рші – к?лемдеріне, сыйлас адамдарына, жас балалар?а ірілі-?са?ты сыйлы?тар ?келеді. Оны «базарлы?» деп атайды. Б?л жа?сы к?руді?, сыйласты?ты? белгісі ж?не ескерткіш ретінде ?абылданады.
«Бай?азы» (д?ст?р). Бай?азы балаалрды?, жастарды? жа?а киімі ?шін (мысалы: ?амшы, шана, ерто?ым) берілетін а?шалай, заттай сый. Бай?азы с?рауды? еш арты?ты?ы жо?. Же?гелері, шешелері «бай?азы?а байды? ?ызы» деп те айтады. Бай?азы балаларды? к??іл- к?йін к?теретін д?ст?р.
«Б?сіре» (д?ст?р). Бала ту?ан кезде немесе есі кіріп, о?-солын таны?ан со?, «с?ндет тойына» немесе мектепке бар?анда атасы немесе ?ке-шешесі о?ан тай атайды. Оны «б?сіре» тай дейді. Бала оны ерекше к?тімге алады, ба?ады, ?йретеді. Сол ар?ылы мал ба?у?а, е?бекке ?йренеді. «Б?сіре» атау баланы? к??ілін ?сіреді, ?мірге бейімделеді. ?з ?атарына «б?сіре тайым бар» деп ма?танып, ?сіп ж?реді. М?ны? б?рі баланы? ???ілін ?сіріп, ынталандырып т?рбиелеуді? бір жолы.
«Тілашар» (д?ст?р). Тілашар тойына арнап шашу шашады. ?р отбасы баласы 7 жас?а тол?ан со?, оны медресеге, мектепке о?у?а береді. Б?л да бала ?міріндегі елеулі о?и?а, есте ?аларлы? елеулі кезе? болып табылады. Осы к?ні бала?а жа?а киім кигізіп, о?у –жабды?тарын дайындап, ша?ын той ?ткізеді. М?ны д?ст?рлі «тілашар» тойы деп атйды. ?лкен – кішілер бала?а ?сті, азамат болды «?алым бол», «а?ын бол» деген сия?ты тілек білдіріп бата береді. Жа?а киіміне бай?азы, та?амдар ?сынады. Б?л т?рбиеден бала ?скендігіні? белгісін сезінеді, о?у?а ??марлы?ы артады. Жа?ын –жуы? адамдар баланы? ата-анасына ??тты болсын айтып, бала?а с?т – сапар тілейді.
Просмотр содержимого документа
«?аза? хал?ыны? салт-д?ст?рлері»
Сабақтың тақырыбы: Қазақ халқының салт-дәстүрлері
Мақсаты:
1. Оқушылар бойына халқымыздың рухани байлығын сіңіріледі, ұлтымыздың дәстүрлерінен үлгі алады. Қазақ халқының салт-дәстүрлері туралы білімдерін толықтырып, кеңейтеді.
Жаңа сөздерді меңгереді, аударма жұмыстарында пайдаланады.
2. Оқушылардың сөздік қорын дамыту, сөйлеу мәнерін жетілдіру, мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыру.
3. Ұлттық қазынамыз салт-дәстүрлерімізбен таныстырып, рухани байлықты қадірлеп- қастерлеу керектігін түсіндіру, отансүйгіштік қасиеттерін қалыптастыру.
Әдістері: сөздік, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, баяндау, ой толғау.
Сабақ түрі: Білімді жүйелеу: жарыс сабақ
Сабақ барысы: 1.Ұйымдастыру кезеңі А) Сынып тазалығына көңіл бөлу.
Ә) Сәлемдесу. Түгендеу.
Б) Назарларын сабаққа аударту.
Салт – дәстүр - әр ұлттың, халықтың діні мен сеніміне, тұрмыс – тіршілігіне, ұлттық құрылым ерекшелігіне сәйкес ғасырлар бойы жинақталып, өмірдің өзі туғызған ғұрыптардың жиынтығы. Салт-дәстүр ұлт үшін өмір, қоғам заңы болып негізделіп, сана, тағылым, тәрбие, тіршілік ережесі ретінде ел зердесіне рухани байлық - өнеге тәжірибесін құраған.
Мысалы: той, наурыз көже, қыз ұзату, қонағасы, шашу , ерулік бұлардың бәрі ата салты болып саналады. Салт-дәстүрдің ел арасындағы тәлімдік, тәрбиелік, халықтық мәні зор. Халықтың атадан балаға көшіп, дамып отыратын тарихи әлеуметтік, мәдени – тұрмыстық, кәсіптік, салт-сана, мінез құлық, тәлім-тәрбие және рухани іс-әрекетінің көрінісі дәстүр арқылы танылады. Салт-дәстүр байлығы мәдениеттің байлығы.
Қазақ халқы салт - дәстүрге бай халық. Әдет, ғұрып, ишара, ырым, тыйым, дағды бәрі осы салт-дәстүр көрінісі. Мысалы: ата-ананы, үлкенді құрметтеу, байғазы, көрімдік, сүйінші, кәде сұрау, сәлем беру, ат тергеу, құрдастық қалжың т.б. салт-дәстүрге жатады.
ДӘСТҮР – белгілі бір ұлттың немесе халықтың ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отыратын, тарихи қалыптасқан, олардың әлеметтік ортасында ұзақ уақыт бойы сақталып отырған әлеуметтік –мәдени құндылықтар жиынтығы.
ДӘСТҮР кең мағыналы ұғым. Мысалы қазақтың өю-өрнек, сәулет, ән –күй өнерінде де тамаша дәстүр сабақтастығы сақталған.
Туған соң адам боп,
Білімсізден жаман жоқ.
Ел дәстүрін білмесең
Жұрт айтады надан деп.
Ата-бабаң ардақты,
Жамандыққа бармапты.
Ардай тұтып үлкенді
Ата жолын жалғапты.
Бауырласқан тәніміз
Бұзылмаған антымыз.
Кең даланың ежелгі
Қазақ дейтін халқымыз,
Өзге ұлттай біздің де
Бар дәстүр мен салтымыз.
Бірінші айналым: «Таңдау»
Екінші айналым: «Салт-дәстүрді білесің бе?»
Үшінші айналым: «Кім жылдам?»
Төртінші айналым: «Қазақ халқының салт-дәстрлерінен көрініс көрсету»
«Базарлық» (дәстүр). Алыс сапарға саяхатқа, сауда жолына шыққан адамдар жерлестеріне, көрші – көлемдеріне, сыйлас адамдарына, жас балаларға ірілі-ұсақты сыйлықтар әкеледі. Оны «базарлық» деп атайды. Бұл жақсы көрудің, сыйластықтың белгісі және ескерткіш ретінде қабылданады.
«Байғазы» (дәстүр). Байғазы балаалрдың, жастардың жаңа киімі үшін (мысалы: қамшы, шана, ертоқым) берілетін ақшалай, заттай сый. Байғазы сұраудың еш артықтығы жоқ. Жеңгелері, шешелері «байғазыға байдың қызы» деп те айтады. Байғазы балалардың көңіл- күйін көтеретін дәстүр.
«Бәсіре» (дәстүр). Бала туған кезде немесе есі кіріп, оң-солын таныған соң, «сүндет тойына» немесе мектепке барғанда атасы немесе әке-шешесі оған тай атайды. Оны «бәсіре» тай дейді. Бала оны ерекше күтімге алады, бағады, үйретеді. Сол арқылы мал бағуға, еңбекке үйренеді. «Бәсіре» атау баланың көңілін өсіреді, өмірге бейімделеді. Өз қатарына «бәсіре тайым бар» деп мақтанып, өсіп жүреді. Мұның бәрі баланың қөңілін өсіріп, ынталандырып тәрбиелеудің бір жолы.
«Тілашар» (дәстүр). Тілашар тойына арнап шашу шашады. Әр отбасы баласы 7 жасқа толған соң, оны медресеге, мектепке оқуға береді. Бұл да бала өміріндегі елеулі оқиға, есте қаларлық елеулі кезең болып табылады. Осы күні балаға жаңа киім кигізіп, оқу –жабдықтарын дайындап, шағын той өткізеді. Мұны дәстүрлі «тілашар» тойы деп атйды. Үлкен – кішілер балаға өсті, азамат болды «ғалым бол», «ақын бол» деген сияқты тілек білдіріп бата береді. Жаңа киіміне байғазы, тағамдар ұсынады. Бұл тәрбиеден бала өскендігінің белгісін сезінеді, оқуға құмарлығы артады. Жақын –жуық адамдар баланың ата-анасына құтты болсын айтып, балаға сәт – сапар тілейді..
Үшінші айналым:«Кім жылдам?»
1. Қазақ халқының қандай ұлттық дәстүрлерін білесіңдер?
2. Қазақтың ойын түрлерін атап беріңдер.
3. Ұлттық тағамдарды атап беріңдер.
4. Ұлттық киімдердің түрлін білесіңдер ме?
5. Наурыз көже қалай жасалады? Тағамның қандай түрлері қосылады?
7. Сүттен жасалатын тағамдардың түрі қандай?
8. Қазақша ай аттарын атаңдар.
Төртінші айналым: «Қазақ халқының салт-дәстрлерінен көрініс көрсету»
