Тема: Экологик сукмак буйлап.
Максат.
1. Укучыларны? ?йл?н?-тир? д?нья ??м иминлек турындагы белемн?рен тир?н?йт?, гомумил?штер?.
2. Танып-бел? активлыгын, фикерл??не, к?з?т?ч?нлекне ?стер?.
3. Экологик т?рбия бир?, коллективта дуслык, бер-бере?? ярд?мчеллек, кызыксынучанлык т?рбиял??.
?и?азлау: ??р тукталыш буенча р?семн?р, карточкалар, “Ромашка” та?ы, плакат, ?ил?к, г?мб? р?семн?ре.
Уен барышы.
I. Эшлекле уенны? темасы, максатлары бел?н таныштыру.
II. Шигырь уку.
?йд?гез, урманга ??м кырга,
Табигать китабын укырга.
Бу китап гаять зур, гаять бай
Анда бар: ?ир, Су, К?к, Кояш, Ай.
III. ?кият ты?лау.
Борын-борын заманда яш?г?н, ди, ике дус – Табигать ??м Кеше. Алар бик тату яш?г?нн?р. Табигать кешене ашаткан-эчертк?н, киендерг?н, дошманнардан саклаган. Дусты авырса, аны шифалы ?л?нн?р, ?ил?к-?имеш бел?н д?валаган. Кеше ч?ч?кле болыннарда й?рг?н. Шулай итеп, Кеше
ба?адир булып ?итлекк?н.
К?нн?рд?н бер к?нне Кешене бу у?айлы тормыш туйдыра башлаган. Ул Табигатьк? каршы баш к?т?рг?н. Аны? болыннарын таптаган, агачларын киск?н, урманнарын яндырган, елгаларын пычраткан. Табигатьне? д? кешег? ачуы чыккан. Ул Кешег? бирг?н байлыгын тартып алган: эч? торган суын киптерг?н, аны буш аланда калдырган. Кеше ?чен д?нья ямьсезл?нг?н; ул бик борчылган, Табигатьсез яш?? м?мкин т?геллеген а?лаган. Ул Табигатьне эзл?п китк?н. К?н барган, т?н барган. Ни?аять, тапкан ??м Табигатьт?н гафу ?тенг?н. Сез ничек уйлыйсыз, Табигать Кешене гафу ит?рме? (Балаларны? ?аваплары ты?лана).
IV. Эшлекле уен.
Б?ген без д? сезне? бел?н экологик сукмак буйлап с?ях?т ит?рбез. Бу уенда 2 команда к?ч сынашыр: “Куяннар”, “Тиенн?р”. С?ях?т вакытында бернич? ?ирг? тукталырбыз. С?ях?тебез к??елле булсын ?чен ??р тукталыштан ?ырлап кузгалырбыз.
1 т у к т а л ы ш – “Каенлык”.
1. ??г?м?.
– ?йтегез ?ле, балалар, без монда ни ?чен килдк? Каенлыкны? безг? нинди файдасы бар? (?аваплар).
Каенлык – т?п ял ит? урыныбыз, ул урынны саклау ?зебезд?н тора. Аны? ?чен, без нинди кагыйд?л?рне ?т?рг? тиеш?
“Каенны? к?з яше”хик?ясен уку.
2. Уен. “Г?мб? ?ыю”.
Г?мб? артларына сораулар язылган:
1. Бу хайваннарны? кайсысы урманда яш?ми?
а) к?нгер?
б) поши
в) б?ре
г) т?лке
2. Бу кошларны? кайсысы артык?
а) кызылт?ш
б) тавык
в) песн?к
г) ябалак
3. Кайсы б???к т?гел?
а) к?б?л?к
б) кырмыска
в) ?рм?к?ч
г) бака
4. А х?рефенн?н башланган хайван исемн?рен ?йтегез.
5. К х?рефенн?н башланган кош исемн?рен ?йтегез.
6. 5 б???к исеме ?йтегез.
7. Бу хайваннарны? кайсысы артык?
а) сыер
б) сарык
в) поши
г) бозау
8. Бу с?зл?рне? кайсысы артык?
а) ромашка
б) усак
в) каен
г) им?н
3. “?ил?к ?ыю” уены.
(?ил?к р?семн?рене? артына ??нлекл?р турында табышмаклар язылган).
1) Ул ?стен? ??й д?, кыш та
Эн?ле к?лм?к кия.
Шулай да аны ?нк?се
Йомшагым диеп с?я. (Керпе)
2) Урманнан чыгар,
Корсак асты чуар;
Койрыгы сырлы,
Х?йл?се к?п т?рле.(Т?лке)
3) Кыш к?не ак,
??й к?не соры,
Урманнан чыгар,
Кыр буйлап чабар.(Куян)
4) Кош т?гел, оча,
Ябалактан курка,
Чикл?векне ярата,
Сызгырса, урманны я?гырата. (Тиен)
5) Сорыдыр т?се,
?ткендер теше,
Урманда й?ри,
Бозаулар эзли.(Б?ре)
6) Нечк? билле,
К?лт? койрыклы. (Т?лке)
7) ??ен урманга патша,
Кышын кардан да аста. (Аю)
8) Аягын, башын яшер?,
Таш к?лм?ге эчен?. (Ташбака)
9) Канаты бар - оча алмый,
Коры ?ирд? яши алмый. (Балык)
4.?нил?р арасында “Агачлар телен и? яхшы бел?че” конкурсы.
- Язын шаулый, ??ен ?ил?сл?ндер?, к?зен сыйлый, кышын ?ылыта. Н?рс? ул? (Урман)
- Кышын да, ??ен д? барт?сле кием кия. (Чыршы, нарат)
- Ап-ак к?лм?ген киг?н,
К?лм?ген? тап тиг?н.
- ??й башында ?ил?гемне
Авыз ит?рсез, диг?н. (Каен)
- Нинди агач ?илсез д? шаулый? (Усак)
- Иел?, б?гел?,
Ак мамыгы т?гел?;
Кара к?зе к?рен?. (Шомырт)
- Шырпыны нинди агач ?загачыннын ясыйлар ??м ни ?чен?
- Ни ?чен каенны? кайрысы ак т?ст? ??м аны? нинди ???мияте бар?
- Балалар бакчага агачларны ботагын кисмич? утыркан. Н?ти??д? аларны? к?бесе корыган. С?б?бен а?латыгыз. (Т?пл?г?нд? агач тамырларыны? бер ?леше ?зелеп кала. Шу?а да я?а урында тизр?к терн?кл?неп китсен ?чен агачларны? ябалдашын бераз кыскарталар).
- Урманда ?ск?н наратларны? аскы ботаклары булмый, ? чыршыда алар гомер буе саклана. Ни ?чен? (Нарат яктылыкны нык ярата. Шу?а к?р? аны? к?л?г?д? калган аскы ботаклары корый).
- Кеше ни ?чен ?ил?к-?имеш агачларын ялгый?
Тукталышка н?ти?? ясау, р?семг? эмблема кую.
2 т у к т а л ы ш – “Чиста к?л”
1. Балыкчы малай турында хик?я т?зеп с?йл??. Балык тоту турында хик?я т?з?.
2. “Балык тоту” уены.
“К?л”д?н балык р?семн?ре алу, аларны? исемн?рен ?йт? ??м чил?кк? салу.
2 бала ярыша.
К?лл?рг? куркыныч ясый. Нинди куркыныч булырга м?мкин? (?аваплар)
Н?ти?? ясау. “К?л пычранса, су бел?н юарсы?, су пычранса, ни бел?н юарсы??” диел? татар халык м?календ?. ?йе, ??р кеше сулыкларны? чисталыгы турында даими кайгыртып торырга тиеш.
3. “?зл?рене? ?йл?рен табыгыз” уены.
Хайваннар адашкан, ?йл?рен? кайтарыйк.
Р?семн?рне т?ркемн?рг? аеру.
балык ??нлек кош б???к
4.?нил?р бел?н “Т?енне чиш” уены.
Олыласа? олыны, (олыларлар ?зе?не).
Ни ч?чс??, (шуны урырсы?).
К?рше? (?зе?н?н яхшы булсын).
Изгелек (?ирд? ятмас).
Кешег? яхшылык итс??, (?зе?? файда булыр).
Агач ?имеше бел?н, (кеше эше бел?н).
Тукталышка н?ти?? ясау, р?семг? эмблема кую.
3 т у к т а л ы ш – Болын.
1.Сорауларга ?аваплар бир?:
1) Болында н?рс?л?р ?с?? (Дару ?л?нн?ре, ч?ч?кл?р, ?л?нн?р)
2) Нинди дару ?л?нн?ре бел?сез?
2.Уен. “Кем к?бр?к?”
1.Х?терне ?стер?г? уен. Укытучы с?зл?р ?йт?, балалар ист? калганнарын ?йт?л?р.
К?б?л?к, бал корты, т?клетура, ш?пш?, йомран.
2.Нинди с?зл?р кеше исеме д?, ч?ч?к исеме д? булып кил??
Физкультминутка.
Исемн?р ?йтел?. Кош – очабыз, балык – й?з?без, б???к – биибез, ??нлек – сикер?без.
3. ?нил?р бел?н “Ромашка” уены.
(Та?ларга сораулар язылган)
1. Кайсы ?семлекне? ч?ч?ге яфрагыннан алда чыга? (?ги ана яфрагы)
2. Агачны? яшен ничек белеп була? (?з?генд?ге сырларны санап)
3. Манный ярмасы н?рс?д?н ясыйлар? (Бодайдан)
4. Филл?р й?з? аламы? (?йе)
5. Ни ?чен к?чле ?ил нарат бел?н им?нне беркайчан да тамыры бел?н умырып чыгара алмый, ? чыршыны ?и?ел аудара ала? (Нарат бел?н им?нне? тамыры тир?нд?р?к, ? чыршы тамыры ?ирне? ?ске катламында ята?)
6. Шик?рне н?рс?д?н ясыйлар? (Шик?р камышы, шик?р ч?гендере)
7. Ни ?чен б?лм? г?лл?рене? яфракларыннан тузанны с?рт?л?р? (?семлек суласын ?чен)
8. Ни ?чен юлларда я?гырдан со? ?ыелган сулар тиз юкка чыга? (Парга ?йл?н?)
9. Нинди хайван ?зене? табышын тулаем йота? (Елан)
4. Болынны саклау кагыйд?л?ре.
Тукталышка н?ти?? ясау, р?семг? эмблема кую.
4 т у к т а л ы ш – “?реш чишм?се”.
1. Укытучыны? чишм? турында с?йл?ве.
Качкын авылыны? тарихы ?реш чишм?сенн?н башлана, диг?н риваять яши. Кыйблага каршы тибеп чыккан ?чен аны Шифалы чишм? дип т? атаганнар. ?реш исемле мари карты шушы чишм? янында, тау башында казык кага, ?з н?селен алып килеп урнаштыра. Чишм?не? исеме д? шул бабай исеменн?н калган. Х?зерге авылдан шактый ерак урнашса да, халык гомер-гомерг? суга шунда й?р?не хуп к?рде. К?янт?-чил?к бел?н ерактан алып кайткан суны к?з карасы кебек саклады. 2000-2001 елларда, район хакимияте башлыгы Э.Н.Ф?ттахов ярд?ме бел?н, Ба?ана елгасы аша торба ?тк?реп, чишм?не авылга к?чердел?р. “?реш чишм?се” диг?н язу х?зер авылга аяк баскан ??р кешене балкып каршы ала.
2. Чишм? янында ?зе?не тоту кагыйд?л?ре.
(Укучыларны? ?аваплары).
3. Уенлы ?ыр. “К?рия-З?к?рия”.
Тукталышка н?ти?? ясау, р?семг? эмблема кую.
Йомгаклау.
Саклагыз ?ир тереклеген,
Табигатен саклагыз.
?ирд? яшисегез килс?,
Кануннарын ятлагыз!
Саклагыз ?ирне? язларын –
Ч?ч?кле б?йр?мн?рен,
Балан, шомырт, сиреньн?рен
?ирне? г?л б?йл?мн?рен.
Саклагыз болын ?стенд?
Язда тургай тавышын.
Чуер ташлы, к?меш чы?лы
Салкын чишм? агышын.
Саклагыз яфрак очында
Б?лл?р чык тамчыларын.
З??г?р к?кне биз?п ?тк?н
Карлыгач камчыларын.
Саклагыз кырмыска к?чен,
Т?клетураны? йортын,
Ч?ч?кл?рне назлап очкан
Нечк? билле бал кортын.
Саклагыз елганы? мо?ын.
Тынычлыгын, сафлыгын.
З??г?р к?лне сихри итк?н
Аккошларны? аклыгын.
Саклагыз им?нн?р ?ырын,
Урманнарны? шаулавын,
Океаннарны?, ди?гезл?рне?
Тыныч кына сулавын.
Саклагыз ?ирне, саклагыз,
Сугыш уты якмагыз,
Тереклекне бетерм?гез,
Утлы корал атмагыз.
Без б?генге эшлекле уеныбызда табигать, аны? байлыклары ??м аларны саклау турында с?йл?штек. Дим?к, Табигатьне саклау – Ватанны саклау ул. (Плакат элен?).