Химиялы? барлауды? ?скери ??рыл?ысыны? (ХБ??) ат?аратын ?ызметі ж?не ??рылысы.

Гайнекешов Мурат Борисович

Батыс ?аза?стан облысы

Теректі ауданы. Абай атында?ы ЖОББМ

Ал?аш?ы ?скери дайынды? п?ніні? о?ытушы-?йымдастырушысы.

Саба?ты? та?ырыбы: Химиялы? барлауды? ?скери ??рыл?ысыны? (ХБ??) ат?аратын ?ызметі ж?не ??рылысы.

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік: О?ушылар?а химиялы? барлау аспабыны? ж?мыс принципін ме?герту. ?олдану ?дісін ?йрету.

Дамытушылы?: О?ушыларды? ізденушілігін арттыру, ?з бетінше м?лімет алу да?дысын арттыру.

Т?рбиелік: Окушыларды? экологиялы? сауаттылы?ын ашу, ?орша?ан орта?а ?ам?орлы?пен ?арауды ?алыптастыру.

Саба?ты? типі: д?ст?рлі

П?наралы? байланыс: химия

К?рнекілігі: плакат, прибор.

Уа?ыты – 45 минут

?тілетін орны: 11-сынып. А?Д кабинеті.

?тілетін к?ні: 19.02.

Саба?ты? жоспары :

I. Химиялы? барлау ?скери аспабы (ХБ?А)

II. Ауада?ы УЗ- ны аны?тау

III. УЗ- ны? топыра?та ж?не сусыма материалдарда болуын аны?тау

IV. Жергілікті жерде, техникада, киімде ж?не ?р т?рлі заттарда УЗ болуын аны?тау

Саба?ты? барысы:

І ?йымдастыру кезе?і:

1.Взвод командиріні? доклады. 2.?н?ран. 3. Саба??а дайынды?ы. 4.Сырт?ы к?ріністеріне ба?а, о?ушыларды? саба??а дайынды?ын тексеру. 5. Жа?а саба?ты? ма?сатын ж?не т?ртібін хабарлау.

ІІ ?й тапсырмасын тексеру:

- Ионизациялан?ан ?діс неге негізделген?

- ИД–1 м?лшері ?лшеуіштерді? толымы неден т?рады?

- ИД–1 м?лшері ?лшеуіштерді? толымыны? ж?мыс істеу т?ртібі туралы айты?дар.

- ДП-22В толымы не ?шін арнал?ан?

- ДП-22В толымы неден т?рады?

- ДКП-50А дозиметрін ж?мыс?а ?алай дайындайды?

ІІІ Жа?а саба?ты т?сіндіру.

Ауада, жергілікті жерде, техникада ж?не бас?а да объектілерде ула?ыш заттарды? болуы химиялы? барлау аспаптарыны? к?мегімен немесе сынамалар алып кейін оларды химиялы? лабораторияда талдау жолымен аны?талады. Аспаптарды? барлы?ыны? дерлік ж?мыс принципі индикацияны? химиялы? ?дісіне негізделген; оны? м?нісі ула?ыш заттар (УЗ) реактивпен ?рекеттескенде реактивті? т?сі ?згереді не реакция с?йы? ортада ж?рсе т??ба т?зіледі.

I. Химиялы? барлау ?скери аспабы (ХБ?А). Ауада, жергілікті жерде ж?не объект бетінде УЗ-ны тауып ан?тау?а арнал?ан (121 - сурет). Ол ?а?па?ы, алып ж?ретін аспалары бар корпус?а орнатыл?ан. Корпуста ?ол сор?ы, сор?ы саптамасы, индикаторлы? т?тікшелермен ?ш ?а?аз кассет, т?тінге ?арсы с?згілер ?ор?аныш ?алпа?шалары, фонарь, жылыт?ы ж?не о?ан арнал?ан патрондарорналастырыл?ан. Корпусты? сыртында сынама алатын к?рекше бекіліеді.

II. Ауада?ы УЗ- ны аны?тау. УЗ-ны аны?тауды зариннан, заманнан ж?не VХ – тен бастайды. Б?л ?шін аспапты? ?а?па?ын ашып, бекіткішін ысырып, сор?ыны алады. Кассеттен ?ызыл ше?бері мен ?ызыл н?ктесі бар екі индикаторлы? т?тікшені алып ?штарын ?иып, ашады. Температура 5 С ж?не одан т?мен бол?анда т?тікшелерді жылыт?ыда 40С – дан асырмай жылытады. Ампула аш?ышты? к?мегімен индикаторлы? т?тікшелерді? та?басына с?йкес келетін та?бамен екі т?тікшені? де жо?ар?ы ампулаларын сындырып ( та?балан?ан ?штарынан ?стап), 2-3 рет ?атты сілкеді. Б?дан со? т?тікшелерді? біреуін (т?жірибелігін) та?балан?ан ?шымен сор?ы?а ?ойып 5-6 рет тартып – суырады (екінші т?тікше – ба?ылаулы?, ол ар?ылы ауа айдалмайды ).на? сол ампула аш?ышымен екі т?тікшені? т?менгі ампуласын ашып сілкеді де, оларды? толтыр?ыштарыны? бояуы ?згеруін ?ада?алайды.

Т?жірибелік т?тікше толтыр?ышыны? жо?ар?ы ?абатыны? ?ызыл т?ске боялуы (ба?ылау т?тікшесінде) сары т?с пайда бол?ан с?тте ауада зарин мен ви- иксті? бар екенін

Егер екі т?тікшедегі де толтыр?ышты? т?сі бір мезгілде сары болып ?згерсе, ауада б?л У3 ?ауіпті концентрацияда болма?аны.

На? осы У3-ны? ?ауіпсіз концентрацияда болуын осы ретпен, біра? ауаны 30-40 рет сор?ызып, т?менгі ампулаларды бірден емес, сорудан кейін 2-3 минуттан ?ткен со? ашу ар?ылы аны?тайды.

?ызыл ше?бері мен ?ызыл н?ктесі бар т?тікшені? не к?рсеткеніне ?арамастан, ?ал?ан т?тікшелерді? к?мегімен У3-ны аны?тауды жал?астыру ?ажет.

Ауада фосгенні? (диофосгенні?), синил ?ыш?ылыны? не хлороцианны? бар екенін аны?тау ?шін ?ш жасыл ше?бері бар т?тікшені ашып, оны? ампуласын сындырып сор?ы?а ?ою керек те 10-15 рет сор?ызу керек.

Одан со? т?тікшені сор?ыздан алып, т?тікше толтыр?ышыны? т?сін кассетке салын?ан эталонмен салыстыру керек. Б?дан кейін ауада иприт буыны? болуын ( бір сары ше?бері бар т?тікшені? к?мегімен) аны?тайды; б?дан со? оны сор?ыдан шы?арып алып 1 минут ?стайды да кассетада бейнеленген т?спен салыстырады. СS мен BZ-ке деген индикаторлы? т?тікшелері бар кассет бол?ан жа?дайда осы У3-ны? ауада бар екенін аны?тау?а болады.

Температура т?мен кезде ауаны тексеру ж?ргізгенде т?тікшелерді ?ыздырып алу керек. Б?л ?шін жылыт?ыны? орталы? тесігіне патрон ?ояды да, патрон ?алпа?шысында?ы тесік ар?ылы ішіндегі ампуланы ?адалы?пен сындырады. Ампуланы? сын?анына к?з жеткеннен кейін ?адалы?ты патроннан суырып алады. Жылыт?ыны іске ?ос?аннан кейін оны индикаторлы? т?тікшелерді б?йірдегі ?ялар?а ты?ып ?ыздырып не жібітіп алу?а пайдаланады. Мына бір жайтты еске ?стау керек: индикаторлы? т?тіктерді? т?сі ауада У3 болуынан ?ана емес, улы не б?ркеніш т?тіндеріні? негізгі сипаты ?ос ?ыш?ылды?ынан да ?згеруі м?мкін. Сонды?тан к?м?нді жа?дайларды ауаны тексергенде т?тінге ?ырсы с?згіні ?олданып та?ы бір рет тексереді.

ІІІ. У3-ны? топыра?та ж?не сусыма материалдарды болуын аны?тау. Б?л ?шін ?ажетті индикаторлы? т?тікшені алып оны сор?ыны? басына орнатады. Б?дан со?сор?ыны саптама?а жал?ап, ?ыс?ыш шы?ыршы?ты ысырып саптаманы? ??й?ышына топыра?ты? (сусыма материалды?) ?сті?гі ?абатынан к?рекшемен іліп алып ?ор?аныш ?алпа?шаны? ернеуіне дейін салу керек. ??й?ыш т?тігіне ?арсы с?згімен жабылады да, ?ыспа шы?ыршы?пен бекітіледі, с?йтіп сор?ы ?ажет м?лшерде сорылады. Б?дан ?рі т?тінге ?арсы сор?ыны, сынама мен ?алпа?шаны ла?тырып, индикаторлы? т?тікпен ?алпа?шаны ла?тырып, индикаторлы? т?тікшені шы?арып алады да, жо?арыда к?рсетілгендей амалдармен У3-ны аны?тайды.

ІV. Жергілікті жерде, техникада, киімде ж?не ?р т?рлі заттарда У3 болуын аны?тау. Аны?тауды ФОЗ-дан бастайды. Дайындал?ан т?тікшені сор?ы?а орнатады, саптаманы жал?ап, ?ор?аныш ?алпа?ша кигізеді де, саптаманы за?ымдану белгілері не??рлым аны? т?старды ?алпа?ша ?амтитындай етіп топыра??а не тексерілетін объектіні? бетіне кигізеді; осыдан со? ?ажетті м?лшерде сору жасалады. Б?дан ?рі саптаманы а?ытады, ?алпа?шаны тастайды, сор?ыны? басынан индикаторлы? т?тікшені алады; кассеттік ??ла??а?азда?ы н?с?ауларды ала отырып УЗ-ны аны?тауды ж?ргізеді.

ІV Саба?ты бекіту: О?ушылар 4 топ болып ж?мыс істейді.

1-ші топ?а тапсырма: Химиялы? барлау аспабымен ж?мыс принципін білу.

2-ші топ?а тапсырма: Ауада?ы улы затты аны?тау.

3-ші топ?а тапсырма: Улы затты? топыра?та ж?не сусыма материалдарда болуын аны?тау.

4-ші топ?а тапсырма: Жергілікті жерде, техникада, киімде ж?не ?р т?рлі заттарда улы затты? болуын аны?тау.

V О?ушыларды? білімін ба?алау

VІ ?йге тапсырма: ХБ?А сипаттамасын о?ып ?йрену, оны? ??рлысымен танысу, ауада?ы ж?не бас?а обьектідегі улы заттарды аны?тау.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Химиялы? барлауды? ?скери ??рыл?ысыны? (ХБ??) ат?аратын ?ызметі ж?не ??рылысы. »

Гайнекешов Мурат Борисович

Батыс Қазақстан облысы

Теректі ауданы. Абай атындағы ЖОББМ

Алғашқы әскери дайындық пәнінің

оқытушы-ұйымдастырушысы.

Сабақтың тақырыбы: Химиялық барлаудың әскери құрылғысының (ХБӘҚ) атқаратын қызметі

және құрылысы.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға химиялық барлау аспабының жұмыс принципін меңгерту.

Қолдану әдісін үйрету.

Дамытушылық: Оқушылардың ізденушілігін арттыру, өз бетінше мәлімет алу дағдысын

арттыру.

Тәрбиелік: Окушылардың экологиялық сауаттылығын ашу, қоршаған ортаға қамқорлықпен

қарауды қалыптастыру.

Сабақтың типі: дәстүрлі

Пәнаралық байланыс: химия

Көрнекілігі: плакат, прибор.

Уақыты – 45 минут

Өтілетін орны: 11-сынып. АӘД кабинеті.

Өтілетін күні: 19.02.

Сабақтың жоспары :

I. Химиялық барлау әскери аспабы (ХБӘА)

II. Ауадағы УЗ- ны анықтау

III. УЗ- ның топырақта және сусыма материалдарда болуын анықтау

IV. Жергілікті жерде, техникада, киімде және әр түрлі заттарда УЗ болуын анықтау

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі:

1.Взвод командирінің доклады. 2.Әнұран. 3. Сабаққа дайындығы. 4.Сыртқы көріністеріне баға, оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. 5. Жаңа сабақтың мақсатын және тәртібін хабарлау.

ІІ Үй тапсырмасын тексеру:

- Ионизацияланған әдіс неге негізделген?

- ИД–1 мөлшері өлшеуіштердің толымы неден тұрады?

- ИД–1 мөлшері өлшеуіштердің толымының жұмыс істеу тәртібі туралы айтыңдар.

- ДП-22В толымы не үшін арналған?

- ДП-22В толымы неден тұрады?

- ДКП-50А дозиметрін жұмысқа қалай дайындайды?

ІІІ Жаңа сабақты түсіндіру.

Ауада, жергілікті жерде, техникада және басқа да объектілерде улағыш заттардың болуы химиялық барлау аспаптарының көмегімен немесе сынамалар алып кейін оларды химиялық лабораторияда талдау жолымен анықталады. Аспаптардың барлығының дерлік жұмыс принципі индикацияның химиялық әдісіне негізделген; оның мәнісі улағыш заттар (УЗ) реактивпен әрекеттескенде реактивтің түсі өзгереді не реакция сұйық ортада жүрсе тұңба түзіледі.

I. Химиялық барлау әскери аспабы (ХБӘА). Ауада, жергілікті жерде және объект бетінде УЗ-ны тауып анқтауға арналған (121 - сурет). Ол қақпағы, алып жүретін аспалары бар корпусқа орнатылған. Корпуста қол сорғы, сорғы саптамасы, индикаторлық түтікшелермен үш қағаз кассет, түтінге қарсы сүзгілер қорғаныш қалпақшалары, фонарь, жылытқы және оған арналған патрондарорналастырылған. Корпустың сыртында сынама алатын күрекше бекіліеді.

II. Ауадағы УЗ- ны анықтау. УЗ-ны анықтауды зариннан, заманнан және VХ – тен бастайды. Бұл үшін аспаптың қақпағын ашып, бекіткішін ысырып, сорғыны алады. Кассеттен қызыл шеңбері мен қызыл нүктесі бар екі индикаторлық түтікшені алып ұштарын қиып, ашады. Температура 5 С және одан төмен болғанда түтікшелерді жылытқыда 40С – дан асырмай жылытады. Ампула ашқыштың көмегімен индикаторлық түтікшелердің таңбасына сәйкес келетін таңбамен екі түтікшенің де жоғарғы ампулаларын сындырып ( таңбаланған ұштарынан ұстап), 2-3 рет қатты сілкеді. Бұдан соң түтікшелердің біреуін (тәжірибелігін) таңбаланған ұшымен сорғыға қойып 5-6 рет тартып – суырады (екінші түтікше – бақылаулық, ол арқылы ауа айдалмайды ).нақ сол ампула ашқышымен екі түтікшенің төменгі ампуласын ашып сілкеді де, олардың толтырғыштарының бояуы өзгеруін қадағалайды.

Тәжірибелік түтікше толтырғышының жоғарғы қабатының қызыл түске боялуы (бақылау түтікшесінде) сары түс пайда болған сәтте ауада зарин мен ви- икстің бар екенін

Егер екі түтікшедегі де толтырғыштың түсі бір мезгілде сары болып өзгерсе, ауада бұл У3 қауіпті концентрацияда болмағаны.

Нақ осы У3-ның қауіпсіз концентрацияда болуын осы ретпен, бірақ ауаны 30-40 рет сорғызып, төменгі ампулаларды бірден емес, сорудан кейін 2-3 минуттан өткен соң ашу арқылы анықтайды.

Қызыл шеңбері мен қызыл нүктесі бар түтікшенің не көрсеткеніне қарамастан, қалған түтікшелердің көмегімен У3-ны анықтауды жалғастыру қажет.

Ауада фосгеннің (диофосгеннің), синил қышқылының не хлороцианның бар екенін анықтау үшін үш жасыл шеңбері бар түтікшені ашып, оның ампуласын сындырып сорғыға қою керек те 10-15 рет сорғызу керек.

Одан соң түтікшені сорғыздан алып, түтікше толтырғышының түсін кассетке салынған эталонмен салыстыру керек. Бұдан кейін ауада иприт буының болуын ( бір сары шеңбері бар түтікшенің көмегімен) анықтайды; бұдан соң оны сорғыдан шығарып алып 1 минут ұстайды да кассетада бейнеленген түспен салыстырады. СS мен BZ-ке деген индикаторлық түтікшелері бар кассет болған жағдайда осы У3-ның ауада бар екенін анықтауға болады.

Температура төмен кезде ауаны тексеру жүргізгенде түтікшелерді қыздырып алу керек. Бұл үшін жылытқының орталық тесігіне патрон қояды да, патрон қалпақшысындағы тесік арқылы ішіндегі ампуланы қадалықпен сындырады. Ампуланың сынғанына көз жеткеннен кейін қадалықты патроннан суырып алады. Жылытқыны іске қосқаннан кейін оны индикаторлық түтікшелерді бүйірдегі ұяларға тығып қыздырып не жібітіп алуға пайдаланады. Мына бір жайтты еске ұстау керек: индикаторлық түтіктердің түсі ауада У3 болуынан ғана емес, улы не бүркеніш түтіндерінің негізгі сипаты қос қышқылдығынан да өзгеруі мүмкін. Сондықтан күмәнді жағдайларды ауаны тексергенде түтінге қырсы сүзгіні қолданып тағы бір рет тексереді.

ІІІ. У3-ның топырақта және сусыма материалдарды болуын анықтау. Бұл үшін қажетті индикаторлық түтікшені алып оны сорғының басына орнатады. Бұдан соңсорғыны саптамаға жалғап, қысқыш шығыршықты ысырып саптаманың құйғышына топырақтың (сусыма материалдың) үстіңгі қабатынан күрекшемен іліп алып қорғаныш қалпақшаның ернеуіне дейін салу керек. Құйғыш түтігіне қарсы сүзгімен жабылады да, қыспа шығыршықпен бекітіледі, сөйтіп сорғы қажет мөлшерде сорылады. Бұдан әрі түтінге қарсы сорғыны, сынама мен қалпақшаны лақтырып, индикаторлық түтікпен қалпақшаны лақтырып, индикаторлық түтікшені шығарып алады да, жоғарыда көрсетілгендей амалдармен У3-ны анықтайды.

ІV. Жергілікті жерде, техникада, киімде және әр түрлі заттарда У3 болуын анықтау. Анықтауды ФОЗ-дан бастайды. Дайындалған түтікшені сорғыға орнатады, саптаманы жалғап, қорғаныш қалпақша кигізеді де, саптаманы зақымдану белгілері неғұрлым анық тұстарды қалпақша қамтитындай етіп топыраққа не тексерілетін объектінің бетіне кигізеді; осыдан соң қажетті мөлшерде сору жасалады. Бұдан әрі саптаманы ағытады, қалпақшаны тастайды, сорғының басынан индикаторлық түтікшені алады; кассеттік құлаққағаздағы нұсқауларды ала отырып УЗ-ны анықтауды жүргізеді.

ІV Сабақты бекіту: Оқушылар 4 топ болып жұмыс істейді.

1-ші топқа тапсырма: Химиялық барлау аспабымен жұмыс принципін білу.

2-ші топқа тапсырма: Ауадағы улы затты анықтау.

3-ші топқа тапсырма: Улы заттың топырақта және сусыма материалдарда болуын анықтау.

4-ші топқа тапсырма: Жергілікті жерде, техникада, киімде және әр түрлі заттарда улы заттың болуын анықтау.

V Оқушылардың білімін бағалау

VІ Үйге тапсырма: ХБӘА сипаттамасын оқып үйрену, оның құрлысымен танысу, ауадағы және басқа обьектідегі улы заттарды анықтау.

АӘД пәнінің оқытушы-ұйымдастырушысы:___________