«Денсаулы? – бірінші байлы?» деп дана хал?ымыз бос?а айтпа?ан. «Денсаулы? деген не?» с?ра?ына ДДС? (Д?ниеж?зілік денсаулы? са?тау ?йымы) ?алыптастыр?ан аны?тама бойынша, денсаулы? – жан, т?н ж?не адамны? ?леуметтік жа?дайыны? ??ндылы?ы. Бай?ап отырса?ыз, жан иесіні? жал?ыз анатомиялы? д?рыс ?алпын ?ана емес, оны? ?леуметтік жа?дай-т?рпатына да ерекше м?н берілген.
Ел Президентіні? «?аза?стан - 2030» жолдауында?ы ?за? мерзімді басымды?ты? бірі – «?аза?стан азаматтарыны? денсаулы?ы, білімі мен ?л-ау?аты тарма?ында», .азаматтарымызды? ?міріні? ая?ына дейін сай болуы ж?не оларды ?орша?ан таби?и ортаны? таза болуы ?шін азаматтарымызды салауатты ?мір салтына ?зірлеу ?ажеттігі к?рсетілген. Б?гінгі та?да ?з т?уелсіздігін ал?ан егеменді еліміз осы ба?ытта ?аза?стан мектептеріне жан-жа?ты дамы?ан, денсаулы?ы мы?ты, салауатты ?мір салтын м?рат т?т?ан дара т?л?аларды т?рбиелеу басты талап етіп ?ойыл?ан.
Денсаулы? – т?н, рухани ж?не ?леуметтік игілікті? жиынты?ы. Денені ?немі ширы?тыру, сананы? сапа де?гейін к?теру, интеллект ?рісін биіктету, рухы?ды шы?дау – б?рі де денсаулы??а ?ажет етеді десек ?ателеспейміз. Д?ниеж?зілік денсаулы? са?тау ?йымы сарапшыларыны? дерегі бойынша, халы? денсаулы?ыны? 49-50% ?мір салтына, я?ни адамны? ?з денсаулы?ына ?алай ?арайтынынна т?уелді, 17-20% ?орша?ан орта ерекшеліктеріне, 20% адамны? т??ымына, 10% денсаулы? са?тау саласына байланысты екен. Сонымен ?атар денсаулы? ?атеріні? негізгі факторларына мыналар да ?неді: ?оз?алыс к?шіні? кему салдарынан ?имылды? кемуі (гиподинамия), дене массасыны? артуы, ж?йесіз тама?тану, ?орша?ан орта нысандарыны? барлы?ыны? зиян заттармен ластануы, ?ндірісте ж?не т?рмыста к?йзеліс ту?ызатын жа?дайлар, зиянды ?деттерді (шылым шегу, ішімдік) пайдалану, наша?орлы?ты? к?п таралуы.
Жас кезінен ауруша? бол?ан Поль Брегг «?зі?ді ?зі? жасай біл» деген ?а?иданы ны? ?стан?ан. Ол ынта-жігеріні? салауатты ?мір с?руге деген ??штарлы?ыны? ар?асында барлы? ауруларды же?іп, денсаулы?ы мы?ты болып ?мір с?рген. И?, ?р кісіні? денсаулы?ы ?з ?олында. Салауатты ?мір с?ремін десе?із ешкім о?ан ?арсы т?ра алмайды[1].
«Н?рлы жол» Жа?а Экономикалы? саясаты ?лемні? дамы?ан 30еліні? ?атарына ену жолында?ы ?аламды? ?адам болып табылады. Жолдауда денсаулы? са?тауды дамыту ба?дарламалары жал?асын табатынын атап к?рсетілді. Осы?ан орай Денсаулы? са?тау Министрлігі, барлы? денсаулы? са?тау ж?йесіні? ?йымдары ?рі ?арай б?секеге ?абілетті денсаулы? са?тау ж?йесін ??ру, ?рбір ?аза?станды?ты? денсаулы?ын са?тау, ны?айту ж?не ?алпына келтіру ба?ытында ау?ымды міндеттерді орындай береді[2].
Адамдарды? т??ымды? ?оры бойынша ?мір с?руді? ?за?ты?ы 120-140 жас?а дейін. ?азіргі кезде тек 5 ?лттарды? ?кілі 120-140 жас?а дейін ?мір с?реді. Олар Шы?ысты?, Тибетті? ж?не Батыс ?ытайды? адамдары болып келеді[3]. Б?рын?ы Ке?ес Ода?ыны? грузин, армян, абхаз, ?зірбайжан ?лттарыны? адамдары 120-140 жас?а дейін ?мір с?реді, ?йткені к?бінесе ?лтты? та?амдарыны? бірі – ?ыш?ыл с?тті? ?олданылуы. Оны? ?сері адамны? денсаулы?ына к?п пайда ?келетіні с?зсіз. 12 ?арашаны? 2012 жылды? мемлекеттік статистиканы? к?рсеткіші бойынша ?аза?станда т?ратын адамдарды? орташа ?мір с?ру ?за?ты?ы мынадай: ер адамдардыкі 70 жас, ?йелдердікі 74 жас?а дейін[4].
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Денсаулы? са?тауды? ??пиялары»
Мұғалімнің аты-жөні: Омарова Нургайша Лухмановна
Мамандығы: қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімі
Жұмыс орны: №82 ЖББОМ
Мекен жайы: 110200, Қазақстан Республикасы, Қарағанды облысы,
Қарағанды қаласы, М.Мамыраев көшесі 4 үй, 49 пәтер
Телефон номері – 8 (7212) 307789,
Жұмыс орны телефон номері – 8 (7212) 240120
ұялы телефон номері - 87009651490
Денсаулық сақтаудың құпиялары
«Денсаулық – бірінші байлық» деп дана халқымыз босқа айтпаған. «Денсаулық деген не?» сұрағына ДДСҰ (Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы) қалыптастырған анықтама бойынша, денсаулық – жан, тән және адамның әлеуметтік жағдайының құндылығы. Байқап отырсаңыз, жан иесінің жалғыз анатомиялық дұрыс қалпын ғана емес, оның әлеуметтік жағдай-тұрпатына да ерекше мән берілген.
Ел Президентінің «Қазақстан - 2030» жолдауындағы ұзақ мерзімді басымдықтың бірі – «Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты тармағында», ....азаматтарымыздың өмірінің аяғына дейін сай болуы және оларды қоршаған табиғи ортаның таза болуы үшін азаматтарымызды салауатты өмір салтына әзірлеу қажеттігі көрсетілген. Бүгінгі таңда өз тәуелсіздігін алған егеменді еліміз осы бағытта Қазақстан мектептеріне жан-жақты дамыған, денсаулығы мықты, салауатты өмір салтын мұрат тұтқан дара тұлғаларды тәрбиелеу басты талап етіп қойылған.
Денсаулық – тән, рухани және әлеуметтік игіліктің жиынтығы. Денені үнемі ширықтыру, сананың сапа деңгейін көтеру, интеллект өрісін биіктету, рухыңды шыңдау – бәрі де денсаулыққа қажет етеді десек қателеспейміз. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы сарапшыларының дерегі бойынша, халық денсаулығының 49-50% өмір салтына, яғни адамның өз денсаулығына қалай қарайтынынна тәуелді, 17-20% қоршаған орта ерекшеліктеріне, 20% адамның тұқымына, 10% денсаулық сақтау саласына байланысты екен. Сонымен қатар денсаулық қатерінің негізгі факторларына мыналар да өнеді: қозғалыс күшінің кему салдарынан қимылдың кемуі (гиподинамия), дене массасының артуы, жүйесіз тамақтану, қоршаған орта нысандарының барлығының зиян заттармен ластануы, өндірісте және тұрмыста күйзеліс туғызатын жағдайлар, зиянды әдеттерді (шылым шегу, ішімдік) пайдалану, нашақорлықтың көп таралуы.
Жас кезінен аурушаң болған Поль Брегг «Өзіңді өзің жасай біл» деген қағиданы нық ұстанған. Ол ынта-жігерінің салауатты өмір сүруге деген құштарлығының арқасында барлық ауруларды жеңіп, денсаулығы мықты болып өмір сүрген. Иә, әр кісінің денсаулығы өз қолында. Салауатты өмір сүремін десеңіз ешкім оған қарсы тұра алмайды[1].
«Нұрлы жол» Жаңа Экономикалық саясаты әлемнің дамыған 30елінің қатарына ену жолындағы ғаламдық қадам болып табылады. Жолдауда денсаулық сақтауды дамыту бағдарламалары жалғасын табатынын атап көрсетілді. Осыған орай Денсаулық сақтау Министрлігі, барлық денсаулық сақтау жүйесінің ұйымдары әрі қарай бәсекеге қабілетті денсаулық сақтау жүйесін құру, әрбір қазақстандықтың денсаулығын сақтау, нығайту және қалпына келтіру бағытында ауқымды міндеттерді орындай береді[2].
Адамдардың тұқымдық қоры бойынша өмір сүрудің ұзақтығы 120-140 жасқа дейін. Қазіргі кезде тек 5 ұлттардың өкілі 120-140 жасқа дейін өмір сүреді. Олар Шығыстың, Тибеттің және Батыс Қытайдың адамдары болып келеді[3]. Бұрынғы Кеңес Одағының грузин, армян, абхаз, әзірбайжан ұлттарының адамдары 120-140 жасқа дейін өмір сүреді, өйткені көбінесе ұлттық тағамдарының бірі – қышқыл сүттің қолданылуы. Оның әсері адамның денсаулығына көп пайда әкелетіні сөзсіз. 12 қарашаның 2012 жылдың мемлекеттік статистиканың көрсеткіші бойынша Қазақстанда тұратын адамдардың орташа өмір сүру ұзақтығы мынадай: ер адамдардыкі 70 жас, әйелдердікі 74 жасқа дейін[4].
Әрбір халықтың ертеден пайдаланып келе жатқан ұлттық тағамдары бар. Сондықтан да «ұлттық тағам – ұлы байлық» деп бекер айтылмаған. Қазақстандық көрнекті ғалым, академик Төрегелді Шарманов көп жылдар бойы ұлттық тағамдардың адам ағзасына әсерін зерттеп келеді. Ғалымның зерттеуі бойынша ұлттық тағамдар – айран, қымыз, қатық, құрт, ет, шұбат, жент, ірімшік және т.б. қуаты мол әрі нәрлі[4].
Салауатты өмір сүруге және бұл дүниеде бақытты болу үшін не істеу керек? деген сұрақтарға әр сауатты адам өз жауабын әрқашанда табуға тырысады. Егер сіз де 100-140 жасқа дейін өмір сүргіңіз келсе, мынадай өте маңызды себептерге назар аударғаныңыз дұрыс болар:
Біріншіден, денсаулыққа қауіпті болатын істерден, заттардан алыстап жүргеніңіз дұрыс. Жыл сайын мыңдаған адамдардың сондай ақылға сыймайтын себепсіз, адам өміріне қауіп әкелетін іс-әрекеттер үшін өмірлері қиылып жатады.
Екіншіден, сіз тек денсаулыққа пайда әкелетін істермен айналысуыңыз қажет. Күн сайын адамның тамағына 90 тамақ қосылымдар: 59 минералдардың түрі, 16 түрлі дәрумендер, 12 амин қышқылдары мен құрамында протеин бар ақуыз, 3 басты майлы қышқылдар қажет. Бұл қосылымдардың бірі де адам тама,ында жетіспегені болса, онда адамның неше түрлі ауруларға шалдыққаны байқалады. Мысалы, кальцийдің жетіспеуінен 147 шамасындағы ауруға әкеп соқтыруы мүмкін (қан қысымы, бүйрек, бауыр және сүйек ауруына; шаштың, тырнақтың, тістің түсуіне.т.б.)[5].
Қашанда адам баласы денсаулықты сақтап, оны күшейтудің, ұзақ ғұмыр кешудің, салауаттылықтың сырын іздеген. Адамзат баласы әр кез оның саналуан қыр-сырын тапты да. Десек те, тән саулығы мен жан тазалығына жеткізетін денсаулықтың ең маңызды он құпиясымен танысайық. Олар мынадай:
Денсаулықтың бірінші құпиясы – денсаулық пен сырқаттың негізі біздің ақыл-ойымызда жатыр.
Денсаулықтың екінші құпиясы – біздің тыныс алуымызда болып табылады.
Денсаулықтың үшінші құпиясы – шынығу әрекеттері күш әкеледі.
Денсаулықтың төртінші құпиясы – дұрыс тамақтану.
Денсаулықтың бесінші құпиясы – күлкі. Күлкі – бұл мәңгілік емші.
Денсаулықтың алтыншы құпиясы – демалу.
Денсаулықтың жетінші құпиясы – тұлғаны түзу ұстай білу.
Денсаулықтың сегізінші құпиясы – таза қоршаған ортасыз шынайы денсаулықтың болуы мүмкін емес.
Денсаулықтың тоғызыншы құпиясы – сенім.
Денсаулықтың оныншы құпиясы – сүйіспеншілік[4].
Қазіргі заманда адамдар өз денсаулығын сақтаудың алдын алу жолдарын әр түрлі ақпараттық құралдар арқылы мәліметтермен танысуға мүмкіндіктері бар және өзіне ұнаған бағдарлама бойынша денсаулыққа пайдалы іс-әрекеттермен қолданса өз денсаулығын нығайтуға мүмкіншілігі болатыны сөзсіз.
Денсаулықты сақтау үшін күнделікті жасалатын әрекеттер:
Денсаулықты сақтау үшін адамның ойы, ниеті әрқашан да таза болу керек. Сабыр мен сенім, мейірімділік пен сүйіспеншілік адам денсаулығын жақсартуға ықпал етеді.
Күнделікті 1 стақандай таза, қайнамаған сумен ауыз ашу. Осылайша адам өз ағзасының ішкі құрылысын тамақ қабылдауына дайындайды.
Күнделікті 15-20 минуттай таңғы жаттығу жасаған дұрыс.
Жеке бас гигиенасын сақтау. Қолды сабынмен жиі жуып тұрған дұрыс және тамақ ішу алдында міндетті түрде қол жуу қажет.
Дұрыс және уақытылы тамақтану (ас мәзіріне жеміс-жидектерді, көкөністерді көбірек енгізген дұрыс). Тым майлы тамақтан сақ болу керек.
Күні бойы жұмыс үстінде, үйде, жай жүріп отырғанда да өз арқаңды дұрыс ұстауға ұмытпаған жөн. Қисайған омыртқа көп аурулардың басы болып келеді.
Күн тәртібін де ұстанған дұрыс. Әр істің, оқудың, тамақтанудың, жұмыстың өз уақыты болу керек.
Ұйқы 7-8 сағаттан кем болмауы тиіс.
Зиянды әдеттер болса, олардан құтылуға асығу керек. Өйткені олар адамның өмір бойы өзін-өзі тұлға ретінде іске асыруына мүмкіндік берместен кедергі жасайды.
Адамдар өз ағзасына қоршаған ортадан сіңген улы кірден және ішкі процестеріне тағамдық талшықтардың көмегімен тазалану керек.
Болашағымызда нұрлы халық болу үшін ұлтымызды, тегімізді жоғалтып алмау үшін нашақорлық, СПИД, ішімділік, темекіден бойымызды аулақ ұстап, қоғамымыздың бұл түнектен арылуының жолын іздеп, салауатты өмір салтын насихаттайық. Ал қарастырылған тақырып бойынша қорытынды мынадай:
Денсаулықтың қадірін біліп, оны жастайынан сақтаған дұрыс.
Денсаулықты сақтау мен нығайту адамның өз қолында.
Өз өміріне жауапкершілікпен қарайтын адам жаман әдеттен аулақ болады.
Адам өз денсаулығын сақтап, ішкі жан дүниесін дамыту үшін өмір бойы белсенділік танытуы қажет.
Сөз соңында Әйтеке бидің мынадай дана сөздерін келтіруді жөн көріп отырмын: «Сау дене, азат ақыл, адал көңіл – үшеуімен болады бақытты өмір...»
Әдебиеттер тізімі
Салауатты өмір салты /рефераттар/
Http://El.kz.
Профессор Уоллок Умершие доктора не лгут /издание 2-е исправленное – Новосибирск: 2011/
Назарбаева С.А., Әрінова Б.А., Ізғұттынова Р.О., Әкімбаева Ж.Ж. Өзін – өзі тану. 6-сынып оқулығы, Алматы: «Бөбек», 2010
Солдатова Г.С. Оздоровительные программы /пособие кандидата мед.наук, зав.отд. гастроэтерологии ЦКБ ОО РАН г.Новосибирска Солдатовой Г.С. – Магнитогорск: 2003/
