Бейбітшілік ж?не со?ыс кезіндегі т?тенше жа?дайлар.
Ма?саты мен міндеттері: Т?тенше жа?дай алдын алу ж?не жою ж?йесін зерттеу. Психологиялы? ?иынды?тар аспектілерін ??ыну. Т?тенше жа?дайларды белгілері бойынша топтастыру кестесін ?арастыру.
Жоспар:
1. ?скери емес азаматты? ?ор?аныс к?штерін ?йымдастыру, жабды?тандыру ж?не оларды? м?мкіндіктері.
2. Т?тенше жа?дай т?сінігі, пайда болу себептері ж?не топтастырылуы (классификация).
3. Т?тенше жа?дайларды? пайда болу м?мкіндіктері.
?дебиеттер тізімі:
1. Тайжанов С. ?мір ?ауіпсіздігі негіздері. -2004.
· Саудабеков К. и др. Безопасность жизнедеятельности и формирование здорового образа жизни: Учебн. пособие. –Алматы, 1999.
· Приходько Н.Г. Безопасность жизнедеятельности: курс лекций. –Алматы, 2000.
· Безопасность жизнедеятельности / Арустамова Э.А., 2003.
· Тіршілік ?ауіпсіздігіні? негіздері. В. Ситникова, М., 1997 ж.
· “Таби?и ж?не техногендік сипатта?ы т?тенше жа?дайлар туралы” ?аза?стан Республикасыны? За?ы, 5.07.1996ж.
· “Авариялы?-??т?ару ?ызметтері ж?не ??т?арушылар м?ртебесі туралы” ?аза?стан Республикасыны? За?ы, 27.03.1997ж.
· “Азаматты? ?ор?аныс туралы” ?аза?стан Республикасыны? За?ы, 7.05. 1997ж.
Д?рісті? ?ыс?аша мазм?ны: Т?тенше жа?дай дегеніміз адамдарды? ?аза табуына ?келіп со??ан немесе ?келіп со?уы м?мкін, оларды? денсаулы?ына, ?орша?ан орта?а ж?не шаруашылы? ж?ргізуші объектілерге н??сан келтірген немесе келтіруі м?мкін, халы?ты ед?уір д?режеде материалды? шы?ындар?а ?шыратып, тіршілік жа?дайын б?з?ан немесе б?зуы м?мкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аума?та туында?ан жа?дай.
§ Таби?и сипатта?ы ТЖ – д?лей зілзала (жер сілкінісі, сел, к?шкін, су тас?ыны ж?не бас?алар), таби?и ?рт, індеттер мен малды? ж??палы аурулары, ауылшаруашылы? ?сімдіктеріні? ж?не ормандарды? кеселдері мен зиянкестері ар?ылы за?ымдануын ту?ызатын ТЖ-лар.
§ Техногендік сипатта?ы ТЖ — ?нерк?сіп, к?лік авариялары ж?не бас?а да авариялар, ?рт (жарылыс), к?шті ?сер ететін улы, радиоактивті ж?не биологиялы? жа?ынан ?ауіпті заттарды тарататын (тарату ?аупі бар) авария, ?йлер мен ?имараттарды? кенеттен ?ирауы, б?гендерді? б?зылуы, тіршілікті ?амтамасыз ететін электр-энергетика ж?не коммуникация ж?йелеріндегі, тазарту ??рылыстарында?ы авария ту?ыз?ан ТЖ.
Республика аума?ында атом энергетикасы, химия ?нерк?сібі объектілері мен ?зге де объектілер орналас?ан, м?нда?ы аварялар ?лкен адам ??рбанды?тарымен, материалды? залалмен ?атар елеулі экономикалы? салдар?а да ?шыратуы м?мкін. Осы жа?дайлар мемлекеттік, ?скери ж?не шаруашылы? органдары тарпынан А? м?селелеріне, халы?ты сенімді ?ор?ау мен шаруашылы? объектілерін са?тау, бас?ару ж?йесіыі? м?лтіксіз ж?мыс істеуі ж?ніндегі міндеттерді шешуде жа?а ?станымдарды ?ажет етеді.
Халы?ты ?ор?ау принциптері — б?л бейбіт ж?не со?ыс уа?ытын-да?ы жа?дайда халы?ты ?ор?ау т?ртібін аны?тайтын ?Р ?кіметі ресми белгіл?ген ережелер.
Халы?ты авария, апат, зілзала мен осы заман?ы за?ымдау ??ралдарыны? салдарынан ?ор?ау ж?ніндегі шараларды ж?ргізу сипаты, к?лемі мен мерзімі а?а бастык, ?й?арымын, ахуалды ба?алау мен жергілікті жа?дайларды ж?не м?мкіндіктерді ескере отырып ?зірленетін А? жоспарларымен аны?талады.
Осы заман?ы за?ымдау ??ралдарынан халы? пен шаруашылы? объектілерін (ШО) ?ор?ауды? негізгі принциптері мыналар:
1. ?ор?аныс шараларын ?з уа?ытында жоспарлау ж?не ?ткізу.
Ол мыналарды ?амтиды:
а) бейбіт ж?не со?ыс жа?дайында?ы А? жоспарларын ?зірлеу. А?
жоспарлау — Азаматты? ?ор?анысты бас?ару процесіні? ма?ызды
??рамдас б?лігі. Оны? м?ні бейбіт ж?не со?ыс уа?ытында?ы жа?дайды
талдау мен ба?алау, халы?ты ?ор?ау ж?ніндегі А? шараларын аны?тау
болып табылады;
б) халы?ты ТЖ мен осы заман?ы за?ымдау ??ралдарынан ?ор?ау ?дістерін? даярлау. Моральды?-психологиялы? ?асиеттерді ж?не А? мен ТЖ бойынша о?ып-?йрену ?ажеттігіне сенімділікті ?алыптастыру;
в) ?жымды? ж?не жеке ?ор?аныс ??ралдарын жинау ж?не оларды пайдалану?а ?зірлікте ?стау;
г) к?шіру шараларын даярлау;
д) бейбіт ж?не со?ыс уа?ытында?ы жа?дайда шаруашылы? салалары мен объектілері ж?мысыны? сенімділігін ж?не т?ра?тылы?ын к?теру ж?ніндегі шараларды ж?ргізу.
2. ?ор?аныс шараларын ж?ргізу сипаты мен к?лемін аны?тау-да?ы салыстырмалы к?з?арас.
Бірінші кезекте со?ыс уа?ытында?ы жа?дайда халы? пен шаруашылы? объектілерін ?ор?ау ж?ніндегі шаралар А? тобына жат?ызыл?ан ?алаларда, олар?а іргелес елді мекендерде ж?ргізіледі ж?не мынадай жолдармен іске асырылады:
— ?ызметтері со?ыс уа?ытында да то?тамайтын к?сіпорындарды?
ж?мысшылары мен ?ызметшілерін, сондай-а? А? бойынша топтар?а
жат?ызыл?ан ?алаларда?ы оларды? отбасы м?шелерін ?ауіпсіз айма??а таратып ?оныстандыру;
— А? бойынша топтар?а жат?ызыл?ан ?алаларда?ы ж?мысшылар мен ?ызметшілерді б?рыннан бар ?ор?аныс ?имараттары мен осы ма?сат ?шін ы??айластырыл?ан ж?не болжалан?ан орындар?а, сондай-а? ??рылыстары А?-ты бейбіт жа?дайдан со?ыс жа?дайына к?шіру кезінде салынатын ?арапайым панаханалар?а жасыру.
Бейбіт уа?ытта?ы ТЖ жа?дайында?ы міндеттерді шешу кезіндегі ?ткізілген шараларды? сипаты мен к?лемін аны?тауда?ы салыстыр-малы к?з?арас ?Р ?рт?рлі айма?тары ?шін т?н зілзала т?ріне, сондай-а? аса ?ауіпті шаруашылы? объектілеріндегі ы?тимал авариялар?а байланысты.
Осылайша, сейсмо?ауіпті аудандар ?шін халы?ты ?ор?ауды? негізгі міндеті апатты жер сілкінісі кезінде халы? ??рбанды?ы м?н экономикалы? залалды азайту бойынша ?ткізілетін шаралар болып табылады.
Ы?тимал су басу, тас?ын айма?ында орналас?ан ??ір ?шін б?л міндет, е? алдымен, зілзаланы ескертуге байланысты.
Химиялы?, радиациялы? жарылу ж?не ?рт ?ауіпі бар объектілердегі ы?тимал авария ?ауіпі кезінде халы?ты ?ор?ау міндеті аварияны болдырмау ж?не ол пайда бол?ан с?ттегі залалды азайту?а байланысты.
3. ?ор?аныс ?дістері мен ??ралдарын аны?тауда?ы кешенді к?з?арас.
Халы?ты ?ор?ау ж?ніндегі шараларды? кешенділігі ТЖ сипатына байланысты ?ор?аныс ?дістері мен ??ралдарын тиімді пайдалану?а, ал со?ыс уа?ытында за?ымдау ??ралдарыны? т?рі мен к?леміне орай туындайды.
Осы шараларды? м?нін ?ыс?аша ?арастырайы?.
а) Инженерлік шаралар.
Халы?ты ?ор?аныс ?имаратына жасыру жау шабылуы жа?дайында оны ?ор?ауды? е? негізгі ?дісі болып табылады.
Сонды?тан А?-ты дамытуда?ы ма?ызды ба?ыт А? тобына жат?ызыл?ан ?алалар мен ма?ызды шаруашылы? объектілерінде панаханаларды дер кезінде салу ма?сатында ?ор?аныс ?имаратыны? ??рылысын ж?не ?ал?ан ?алалар мен селолы? жерлерде радиациядан ?ор?айтын орындарды (Р?О) салуды ?рістету болып табылады.
б) К?шіру шаралары.
К?шіру шараларын дер кезінде ж?ргізу ТЖ жа?дайында халы?ты алып кетуге (тасу?а), сондай-а? оны ?арсылас жа? осы заман?ы за?ымдау ??ралдарын ?олдан?ан жа?дайда за?ымданудан са?тау?а м?мкіндік береді.
в) Радиация мен химиядан ?ор?ау шаралары.
Халы?ты радиация мен химиядан ?ор?ау шаралары ?детте біры??ай А? шараларыны? кешені ретінде ?арастырылады оп мыналарды ?амтиды:
♦ халы? пен А? ??рамаларын ??руды;
♦ ?ор?аныс, панаханаларда?ы ауаны с?зу ж?не айдау ??ралдарымен ?амтамасыз етуді;
♦ радиациялы? барлау приборларымен (ДП-5В, ИМД-5, ИМД-21) ?амтамасыз етуді;
♦ химиялы? барлау приборларымен (ВПХР, ППХР, ?-УЗ м?лшерін аны?тайтын индикаторлы? т?тікшелермен, аспалы газталда?ыштарымен (АГП-1) жабды?тауды;
♦ дозиметрлік ба?ылау приборларымен (ИД-1, ИД-11, ДП-22В, ДП-24) ?амсыздандыруды;
♦ осы ??ралдарды ?зірлікте ?стауды;
♦ радиациялы? ж?н? химиялы? ахуалды аны?тау мен ба?алауды;
♦ халы??а радиоактивтік, химиялы? за?ымдану туралы хабарлауды;
♦ азы?-т?лікті?, суды?, мал мен ?сімдікті? за?ымдануына жол
бермеу ж?не оларды залалсыздандыруды;
♦ радиоактивтік ж?не химиялы? за?ымдану жа?дайында халы?ты
?ор?ау р?жимдерін ?зірлеуді;
♦ ж?рдегі, ?имаратта?ы радиация дозасыны? ?уатын, сондай-а?
суды?, азы?-т?лікті? улы затпен ластануын аны?тау ?шін халыкды?
«Мастер-1», «Сосна», «Белла» т?рмысты? дозиметрлерін пайдалануды;
♦ радиоактивтік ластану ж?не химиялы? за?ымдану салдарын
жоюды.