Биологиялы? ?ару (Б?) – биологиялы? заттармен жара?тал?ан, жеткізу ??ралдары бар арнайы о?-д?рілер мен ?рыс аспаптары. Ол ?арсыласты? тірі к?шін, жан-жануарларды, ауыл шаруашылы?ы да?ылдарын за?ымдау?а, кей жа?дайда ?ару-жара?ты, ?скери техника мен жабды?тау материалдарын б?лдіру ?шін ?олданылады.
Биологиялы? ?аруды ?олданып ?рыс ?рекеттерін ж?ргізуді биологиялы? со?ыс дейді.
Биологиялы? ?аруды? за?ымдау ?рекеті бірнеше кезекте патогендік микробтар мен оларды? улы ?німдеріні? ауру тудыр?ыш ?асиетін ?олдану?а негізделген. Адам (жануарлар) а?засына аз т?ссе де, ауру тудырушы микробтар мен оларды? улы ?німдері ?те ауыр ж??палы аурулар таратады; оны дер кезінде емдемесе ?лім ?аупін тудырады немесе за?ымдалушыны ?за? уа?ыт жарамсыз етеді.
Б?-ды? за?ымдаушы ?рекеті бірден к?рінбейді, ол а?за?а т?скен микробтар мен токсиндерді? т?рі мен санына, а?заны? к?йіне байланысты. Инкубациялы? кезе? бірнеше са?аттан 14 к?нге дейін созылады, мысалы, тулермияда 6 т?улікке, ал б?ртпе с?зекте 14 т?улікке дейін болады. Осы кезе? бойында жеке ??рам ?рыс?а ?абілеттілігін са?тайды.
Тарихианы?тама. Патогенді микробтарды за?ымдау ?те ертеде ту?ан. Мысалы, 1741 жылы Мексика мен Перудегі бас?ыншылы? нау?ан?а ?атысушы 27 мы? а?ылшын солдатыны? 20 мы?ы сары безгектен ?лді. 1802 жылы к?терілісті басу ?шін Гайти аралына Напалеон жіберген генерал Леклеркті? 30 мы?дай армиясы т?гелге жуы? ?ырылып ?алды. Еуропада?ы 1733 жылдан 1865 жыл?а дейінгі со?ыстарда 8 миллиондай адам ?лді, оны? ішінде шай?аста 1,5 млн адам шейіт болса, 6,5 млн адам ж??палы аурулардан ?лген.
Барлы? ??рлы?та?ы елдер экономикасына ауылшаруашылы? малдары (эпизоотияда) мен ауыл шаруашылы?ы ?сімдіктерді? (эпифитотия) жаппай ауруы ед?уір шы?ындар ?келді. Мысалы, 1950-1951жылдары О?т?стік Африкада?ы Рифт ал?абында эпизоотиядан 100мы?нан астам бас ?ой мен ірі м?йізді ?ара шы?ын болып, адамдар арасында ірі к?лемді індет тара?ан, ал ?р т?рлі д?нді–да?ылдар мен картопты? аурулары мен татты?, т?бірді? шіруі эпифитотиясынан А?Ш-ты? ?зінде 20 млн адамды асырау?а жететін асты? ?німі шы?ын болады.1925 жылды? 17 маусымында Женевада «Со?ыста т?ншы?тыр?ыш, ула?ыш ж?не сол сия?ты бас?а газдар мен бактериялогиялы? заттарды ?олдану?а тыйым салу хаттамасына» ?ол ?ойылды.1940-1944 жылдары жапон армиясы ?ытай ?скері мен бейбіт т?р?ындар?а ?арсы Б?-ды? ?р т?рін 11 рет ?олданды, н?тижесінде ?ытай ?алалары мен аудандарында індет тарап, мы?да?ан адам госпиталь?а т?сіп, 700-ге жуы? адам бір ?ана оба ?оздыр?ышын ?олданудан ?аза болды.
Биологиялы? ??ралдарды? т?рлері ж?не негізгі ?асиеттері.
Б?-ды? за?ымдаушы ?рекетіні? негізін биологиялы? ??ралдар ??райды.
Бактериялар – формалары мен м?лшерлері ?р т?рлі дара шаршылы микроорганизмдер. Оларды? м?лшері 0,5-тен 8-10мкм-?а дейін болуы м?мкін. Бактериялар дара к?лдене? б?ліктермен т??ым береді, 28-30мин сайын екі дербес клетка шы?арады. Тікелей к?н с?улесі, дезинфекциялау ж?не жо?ары температура (+60град) ?серінен олар тез ?ліп ?алады; т?мен температура?а т?зімді, -25град-ты еркін к?тереді. Кейбір бактерия т?рлері ?олайсыз жа?дайларда тірі ?алу ?шін ?ор?аныш капсуламен жабылу?а немесе сырт?ы орта ?серіне жо?ары т?ра?тылы?ы бар ?ры??а айналу?а ?абілетті.
Риккетсиялар - к?лемі ?лкен емес 0,4 – 1мкм-?а дейінгі тая?ша клеткалар, олар тек тірі тіндер клеткаларыны? ішінде ?ана т??ым к?бейтеді. Олар ?ры? жасамайды, біра? кебуге, м?здау?а, жо?ары температура ?серіне т?зімді. Риккетсиялар адамны? мынандай ауруларыны?: б?ртпе с?зек, ??зды таулар те?біл безгегі, ?у безгек ж?не т.б. ауруларды? себебі болып табылады.
Са?ырау??ла?тар - дара немесе к?п клеткалы ?сімдіктен пайда болатын микроорганизмдер, олар бактериядан мейлінше к?рделі ??рылысы ж?не т??ымын к?бейту т?сілімен ерекшеленеді.
Вирустар - биологиялы? агенттерді? е? ?лкен тобы. Вирустар натуралды шешек, тропикалы? геморройлы безгек, аусыл, Рифт ал?абыны? безгегі ж?не бас?а да ауруларды? себебі болып табылады.
Жануарларды за?ымдау ?шін Б? ретінде жануарлар мен адамдар?а те? д?режеде ?ауіпті аурулар: т?йнеме, аусыл, Рифт ал?абыны? безгегі ж?не бас?алар немесе жануарларды ?ана за?ымдайтын: ірі т?я?ты мал обасы, шош?алар обасы ж?не бас?а эпизоотикалы? ауру ?оздыр?ыштары пайдалануы м?мкін.
Просмотр содержимого документа
«Бактериологиялы? ?ару ж?не оны? за?ымдану ?сері мен ?олдану белгілері »
Сабақтың тақырыбы: Бактериологиялық қару және оның зақымдану әсері мен қолдану белгілері.
Сабақтың мақсаты: Оқушыларды биологиялық қарулардың түрлерімен және негізгі қасиеттерімен таныстыру.
Уақыты: 45 мин.
Өткізілетін орны: 11 сынып, БӘД бөлмесі.
Көрнекілік құралдар: АӘД оқулығы, плакаттар.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі – 3 мин.
Взвод командирі оқушыларды сапқа тұрғызады, оқытушыға рапорт береді, амандасу, түгендеу, оқушылардың сырт көрінісін тексеру.
ә) Өтілген тақырыпты сұрау кезеңі – 9 мин.
Тұтқиылдыққа жетудің шарттары қандай?
Химиялық соққылардың бүркемеленуі дегеніміз не?
Химиялық қаруды мақсатына сай жеткізудің қандай тәсілдері бар?
Қорғаныштықтың қанша дәрежесін білесіңдер?
б) Негізгі бөлім – 23мин.
Биологиялық құралдардың түрлері және негізгі қасиеттері. Адамның жұқпалы ауруларының ауруларының сипаттамасы.
Биологиялық қару.
Биологиялық қару (БҚ) – биологиялық заттармен жарақталған, жеткізу құралдары бар арнайы оқ-дәрілер мен ұрыс аспаптары. Ол қарсыластың тірі күшін, жан-жануарларды, ауыл шаруашылығы дақылдарын зақымдауға, кей жағдайда қару-жарақты, әскери техника мен жабдықтау материалдарын бүлдіру үшін қолданылады.
Биологиялық қаруды қолданып ұрыс әрекеттерін жүргізуді биологиялық соғыс дейді. Биологиялық қарудың зақымдау әрекеті бірнеше кезекте патогендік микробтар мен олардың улы өнімдерінің ауру тудырғыш қасиетін қолдануға негізделген. Адам (жануарлар) ағзасына аз түссе де, ауру тудырушы микробтар мен олардың улы өнімдері өте ауыр жұқпалы аурулар таратады; оны дер кезінде емдемесе өлім қаупін тудырады немесе зақымдалушыны ұзақ уақыт жарамсыз етеді. БҚ ретінде мыналардың пайдаланылуы мүмкін:
Жануарлардызақымдауүшін: аусылдың, ірі қара обасының, шошқа обасының, күйдіргінің, маңқаның, жалған құтырудың және басқа аурулардың қоздырғыштары;
өсімдіктердіқұртуүшін: астық тұқымдастар таты, картоп фитофторозы, солу қоздырғыштары, және т.б. химиялық заттар.
БҚ-дың зақымдаушы әрекеті бірден көрінбейді, ол ағзаға түскен микробтар мен токсиндердің түрі мен санына, ағзаның күйіне байланысты. Инкубациялық кезең бірнеше сағаттан 14 күнге дейін созылады, мысалы, тулермияда 6 тәулікке, ал бөртпе сүзекте 14 тәулікке дейін болады. Осы кезең бойында жеке құрам ұрысқа қабілеттілігін сақтайды.
Тарихианықтама. Патогенді микробтарды зақымдау өте ертеде туған. Мысалы, 1741 жылы Мексика мен Перудегі басқыншылық науқанға қатысушы 27 мың ағылшын солдатының 20 мыңы сары безгектен өлді. 1802 жылы көтерілісті басу үшін Гайти аралына Напалеон жіберген генерал Леклерктің 30 мыңдай армиясы түгелге жуық қырылып қалды. Еуропадағы 1733 жылдан 1865 жылға дейінгі соғыстарда 8 миллиондай адам өлді, оның ішінде шайқаста 1,5 млн адам шейіт болса, 6,5 млн адам жұқпалы аурулардан өлген.
Барлық құрлықтағы елдер экономикасына ауылшаруашылық малдары (эпизоотияда) мен ауыл шаруашылығы өсімдіктердің (эпифитотия) жаппай ауруы едәуір шығындар әкелді. Мысалы, 1950-1951жылдары Оңтүстік Африкадағы Рифт алқабында эпизоотиядан 100мыңнан астам бас қой мен ірі мүйізді қара шығын болып, адамдар арасында ірі көлемді індет тараған, ал әр түрлі дәнді–дақылдар мен картоптың аурулары мен таттың, түбірдің шіруі эпифитотиясынан АҚШ-тың өзінде 20 млн адамды асырауға жететін астық өнімі шығын болады.1925 жылдың 17 маусымында Женевада «Соғыста тұншықтырғыш, улағыш және сол сияқты басқа газдар мен бактериялогиялық заттарды қолдануға тыйым салу хаттамасына» қол қойылды.1940-1944 жылдары жапон армиясы қытай әскері мен бейбіт тұрғындарға қарсы БҚ-дың әр түрін 11 рет қолданды, нәтижесінде Қытай қалалары мен аудандарында індет тарап, мыңдаған адам госпитальға түсіп, 700-ге жуық адам бір ғана оба қоздырғышын қолданудан қаза болды.
Биологиялық құралдардың түрлері және негізгі қасиеттері.
БҚ-дың зақымдаушы әрекетінің негізін биологиялық құралдар құрайды.
Оларға жататындар:
Патогендік микроорганизмдер жұқпалы ауруларды қоздырушылар – көлемі өте кішкентай, түсі, дәмі, йісі жоқ, сондықтан адамның сезу мүшесі арқылы анықталмайды. Көлемі, құрылысы және биологиялық қасиеттеріне байланысты олар вирустардан басқа бактерия, риккетсия мен саңырауқұлақтар класына бөлінеді.
Бактериялар – формалары мен мөлшерлері әр түрлі дара шаршылы микроорганизмдер. Олардың мөлшері 0,5-тен 8-10мкм-ға дейін болуы мүмкін. Бактериялар дара көлденең бөліктермен тұқым береді, 28-30мин сайын екі дербес клетка шығарады. Тікелей күн сәулесі, дезинфекциялау және жоғары температура (+60град) әсерінен олар тез өліп қалады; төмен температураға төзімді, -25град-ты еркін көтереді. Кейбір бактерия түрлері қолайсыз жағдайларда тірі қалу үшін қорғаныш капсуламен жабылуға немесе сыртқы орта әсеріне жоғары тұрақтылығы бар ұрыққа айналуға қабілетті.
Риккетсиялар - көлемі үлкен емес 0,4 – 1мкм-ға дейінгі таяқша клеткалар, олар тек тірі тіндер клеткаларының ішінде ғана тұқым көбейтеді. Олар ұрық жасамайды, бірақ кебуге, мұздауға, жоғары температура әсеріне төзімді. Риккетсиялар адамның мынандай ауруларының: бөртпе сүзек, құзды таулар теңбіл безгегі, қу безгек және т.б. аурулардың себебі болып табылады.
Саңырауқұлақтар - дара немесе көп клеткалы өсімдіктен пайда болатын микроорганизмдер, олар бактериядан мейлінше күрделі құрылысы және тұқымын көбейту тәсілімен ерекшеленеді.
Вирустар - биологиялық агенттердің ең үлкен тобы. Вирустар натуралды шешек, тропикалық геморройлы безгек, аусыл, Рифт алқабының безгегі және басқа да аурулардың себебі болып табылады.
Жануарларды зақымдау үшін БҚ ретіндежануарлар мен адамдарға тең дәрежеде қауіпті аурулар: түйнеме, аусыл, Рифт алқабының безгегі және басқалар немесе жануарларды ғана зақымдайтын: ірі тұяқты мал обасы, шошқалар обасы және басқа эпизоотикалық ауру қоздырғыштары пайдалануы мүмкін.
Ауылшаруашылық дақылдарды зақымдау үшін бидайдың сызықтық сабақ таты, күріштің пирикуляриозасы, картоптың фитофторозасы және басқа мәдени өсімдіктердің бактериялық, вирустық және саңырауқұлақ ауру қоздырғыштары қолданылады.
в) Қорытынды бөлім – 10 мин.
Сұрақтар мен тапсырмалар:
Биологиялық қаруға анықтама беріңіздер.
Биологиялық қарудың зақымдаушы әрекеті неге негізделген?
Биологиялық қарудың тарихы туралы не білесіңдер? Биологиялық құралдарды қару ретінде қолдану қашан басталған?
Биологиялық құралдардың түрлері мен негізгі қасиеттері туралы не білесіңдер?
Жануарларды, ауылшаруашылық дақылдарын зақымдау үшін қандай қоздырушылар қолданылады?
