Саба?ты? та?ырыбы: «Жол т?ртібін жады?да са?та!»
Саба?ты? ма?саты:
1) о?ушыларды? жол ережесі туралы білімін ке?ейту, жол белгілерін, оларды? топтарын
ажырата білуге ?йрету;
2) жол ережесін ?ата? са?тау?а да?дыландыра отырып, к?ше ережесіне байланысты
??ымдар мен терминдерді білу адам ?мірі ?шін ?ажеттілігін т?сіндіру;
3) жолда ж?ру м?дениетін ?алыптастыру, ?дептілікке, ?зара досты??а т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: сайыс саба?.
Саба?ты? ?дісі: с?ра?-жауап, топты? ж?мыс, жеке ж?мыс
К?рнекілігі: жол белгілері, жол та?балары, ба?даршам, суреттер.
Барысы:
М??алім: ??рметті ?стаздар мен о?ушылар! Б?гінде ауылда да, ?алада да ?лкен к?шелер ж?не онда ж?йткіген авток?ліктер к?беюде. К?ше ке?ейген сайын ерсілі-?арсылы жаяу ж?ргіншілер мен ж?ргізушілерді? де к?бейетіні даусыз. Со??ы жылдары елімізді? ?ай жерінде болмасын авток?ліктерді? барлы? т?рлері еселеп артып келеді. М?ны? ?зі машина ж?ргізушілер мен жаяуларды?, ?сіресе мектеп о?ушыларыны? жол ережесін не??рлым жете біліп, ?ата? са?тауын ?ажет етеді. К?шені? т?ртібін ?йде ата-ана ескертсе, к?ше ?иылысында к?зет ?ызметкерлері мен ба?даршам ?ада?алайды. Ал сендер к?ше ережесін жа?сы біліп, оны орындау?а, са?тау?а тиіссі?дер.
Б?гінгі «Жол т?ртібін жады?да са?та!» атты сайысымыз?а 3 топ ?атысады. Б?л топтар жол
ережесіне байланысты білімдерін к?рсетіп, жол белгілері мен топтарын аны?тап, ?рт?рлі
жа?даяттарды шешіп, ?здеріні? ептілігі мен жылдамды?ын сын?а салады.Сайысты ?діл?азылар
ал?асы ба?алайды. Сонымен сайысымызды бастайы?. Топтарды? танысуы.
I топ. "Ба?даршам"
Топты? ?раны: То?та! Са?тан! Жол ашы?!
Ж?рме жол?а таласып.
II топ. "Ж?ргізуші"
Топты? ?раны: Жол т?ртібін білейік,
Аман-есен ж?рейік!
IІI топ. "Аялдама"
Топты? ?раны: То?та! Демал! Аялда!
К?теді бізді жол алда!
1-сайыс «К?ше ережесі тарихынан»
І топ. «Ба?даршам» (Ба?даршамны? шы?у тарихы)
Балалар, ба?даршамды кім ойлап тапканын білесі?дер ме? Ал ендеше ты?дап к?релік. Ал?аш?ы ба?даршам теміржол бойында пайда болды. Оны ойлап тап?ан адамны? есімі тарихта сакталма?ан.Оны к?ше ?иылысына ы??айлап, кайта жаса?ан а?ылшын инженер-механигі Д. Найт болатын. Ол 1868 жылы Лондонда?ы парламент ?йіні? алдына ба?даршам орнатты.Алдымен т?рлі т?сті сигнал ?айыс берілісті? к?мегі ар?ылы ?згертіліп отырды. Сосын аппарат ортасына газды шам орнатылды. ?кінішке орай бірде газ жарылып, кезекте т?р?ан полицей ?аза болады да, содан жарты ?асыр бойы ?мыт болады.Тек 1914 жылы Американы? Кливленд ?аласына, сосын Нью-Йорк, т.б. ?алаларында пайда бола бастайды. Б?л жолы олар электрлі болды. Тек екі т?сті ?ана: ?ызыл ж?не жасыл. 1918 жылдан бастап ?ана ?ш т?с ?олданыла бастады.Ке?ес ода?ы бойынша ал?аш рет ба?даршам 1924 жылы М?скеу ?аласыны? Кузнецк к?пірі мен Петровка к?шелеріні? ?иылысында орын алды. Ал б?гінгі та?да ба?даршамды электронды есептеу машинасы ар?ылы бас?ару ж?зеге асырыл?ан. ?аза?станда ба?даршамдар барлы? ірі ?алаларда орнатыл?ан.
ІІ топ «Ж?ргізуші» (К?ше ережесі тарихынан)
Ертеде к?лікті? ?азіргідей т?рі болма?ан заманда адамдар ат жеккен к?йменен жерді? тегіс жерімен баяу ж?ретін. Келе-келе жолды? ?ажеттілігі туды. Ресейде ал?аш жолдар І Петр салына баста?ан. Авток?лік ж?ргізушілеріне жолда д?рыс ж?ру ?ата? ескертілді. ?аза?станда 1917 жыл?а дейін неб?рі 127 км ?ана жол бар болатын. Елуінші жылдары республикамызда?ы асфальт жолдарды? ?зынды?ы отыз мы? км болды. Ал ?азір сегіз ж?з миллион км-ден асады. ?аза?станны? асфальт жолдарында?ы ?азіргі заманымыз?а лайы?ты д?ниеге келген сан т?рлі маркалы автомобильдерді айтса?ызшы! Жа?а ?асыр техникасыны? ?ркендеп, д?уірлеген заманы болды. Ма?айымызда ?апта?ан техникадан жолда ж?ріп-т?руымыз?а ?иынды? туды. Сонды?тан бізге к?мектесу ма?сатында ба?даршам д?ниеге келді.
ІІІ-топ. «Аялдама» (Аялдама тарихынан)
Аялдама – 1) ?ыс?а уа?ыт?а жол ?оз?алысыны? то?тауы; 2) к?пшілік пайдаланатын к?ліктен жолаушыларды т?сіретін орын, негізінен жолаушылар демалатын ??ралдармен жабды?тал?ан, маршруты туралы хабарлайтын кесте ілінеді. 3) жоры? лектері б?лімшелеріні? жоры?та жеке ??рамны? демалыс, тама?тану, материалды? б?ліктерді? жа?дайын тексеру, а?аулы?тарды жою, машиналарды техникалы? ?амтамасыз ету ?шін аялдауы. Аялдаманы? ?за?ты?ы мен оларды? аралы?тары на?ты ?алыптас?ан жа?дай?а ?арай аны?талады. ?детте, аялдама 3 – 4 са?ат ж?рістен кейін 1 са?ат, ал т?улікті? екінші жартысында 2 са?ат ?за?ты??а дейін белгіленеді.
2-сайыс «Кім бай?а?ыш?»
Сурет бойынша тиісті жол белгілерін табу. 5 ?паймен ба?аланады.
1.Мына белгі нені білдіреді? (Абайла?дар, балалар!)
2.Ба?даршам жары?тарыны? белгілеріне талдау жаса. (сары-дайындал, жасыл -ж?руге р??сат,
?ызыл-то?та)
3.Мына белгі нені білдіреді? (жолды ж?ндеу ж?мыстары ж?ріп жатыр деген белгі)
4. Мына белгі нені білдіреді? (теміржол ?ткелі)
5. Мына белгі нені білдіреді? ( жаяу ж?ргінші ?тетін жол белгісі)
6. Мына белгі нені білдіреді? (аялдау?а тыйым салынады)
7. Мына белгі нені білдіреді? (то?та)
8. Мына белгі нені білдіреді? (басып озу?а тыйым салынады)
9. Мына белгі нені білдіреді? (велосипедпен ж?руге р??сат бар)
10.Мына белгі нені білдіреді? (жол жо?)
11. Мына белгі нені білдіреді? (кері б?рылу?а тыйым салынады)
12. Мына белгі нені білдіреді? (ашы? жол )
3-сайыс «Жол белгілеріні? топтарын табу»
Жол белгілері 7 топ?а б?лінеді. Олар пішіні мен бояуы ж?нінен бір-бірінен ерекшеленіп т?рады.
Ескерту белгілері. ?шб?рышты ?ызыл бояумен к?мкерілген б?л белгілер жол бойында жа?дайсыз, я?ни ?ауіпті жерлер бар дегенді білдіреді.
Басымдылы? белгілері. Б?л белгілер ж?ріс б?лігіні? немесе жолды? жі?ішкерген б?ліктеріні? к?ше ?иылыстарын ?тпелерін кесіп ?ту кезектілігін белгілейді.
Тиым салынатын белгілер. Д??гелек ше?бер т?рінде ?ызыл бояумен беріледі. Ол ?оз?алыс атаулыны? б?ріне тиым салады.
Н?с?ау белгілері. Б?л топта?ы белгілер жаяу ж?ргіншілер мен велосипедшілер ж?ретін жерлерді к?рсетеді, ?андай да болмасын к?лік т?рлеріні? біреуіні? на?ты ба?ытта?ы ?оз?алысына р??сат береді.
А?паратты?-к?рсеткіш белгілер. Б?л топта?ы белгілер жол ?оз?алысына ?атынасулар?а, жаяу ж?ргіншілер ?тпесі орналас?ан жер, ?о?амды? к?лік аялдамасы, к?лік т?ратын орын т.с.с туралы хабарлайды.
?ызмет к?рсету белгілері. Тиісті обьектілерді? орналасуын хабарлайды.
?осымша а?парат белгілері. ?осымша а?парат белгілері ?здерімен бірге пайдаланылатын белгілерді? ы?палын на?тылайды немесе шектейді.
?р топ?а та?ба белгілері к?рсетіледі, аны?тама беру керек. 5 ?паймен ба?аланады.
1-топ «Ескерту белгілері»
2-топ «Аны?тама белгілері»
3-топ «К?рсеткіш белгілері»
4-сайыс «К?ше ережесін білесі? бе?» С?ра?тар?а жауап беру. 5 ?паймен ба?аланады.
І топты? с?ра?тары:
1.Жиек жол деген не ? (Адамдар жаяу ж?ретін к?ше жиегіндегі тар жол)
2.Жаяу ж?ргінші жол бойында ?алай ж?ріп-т?руы керек? (жиекжолды? о? жа? шетімен)
З.?андай к?лікті? т?рлеріне ба?даршамны? ?ызыл жары?ына ж?руге р??сат етеді?
(жедел ж?рдем, полиция, ?рт машиналарына)
4.Жолаушы таситын ?о?амды? к?ліктерді ?ай жерден к?теді? (Аялдамада)
ІІ топты? с?ра?тары:
1.Велосипедпен неше жастан бастап жолмен ж?руге р??сат етіледі? (14 жастан)
2. Жаяу?а ?ай жермен ж?руге болмайды ? (К?лік ж?ретін к?шені? ортасымен ж?руге р??сат етілмейді)
3. Ба?даршам жо? жерде жолды ?алай ?иып ?туге болады? (алдымен сол жа?ымыз?а ?араймыз, жолды? ортасына жеткенде о? жа?ымыз?а ?араймыз)
4. Балалар ?ай жерлерде ойнау керек? (арнайы ала?дарда)
ІІІ топты? с?ра?тары:
1. Жолаушылар дегеніміз кімдер ? (Кез-келген к?лік т?рін пайдаланатын адамдар)
2. Ба?даршам дегеніміз не ? (Ба?даршам автомат ж?йесіне ?осыл?ан ?ш к?зді аспап. Жол ?оз?алысын реттейді)
3. Жиекжол жо? жерде ?алай ж?ру керек ? (Ауылды? жерлерде жиекжол болмау м?мкін, ондай жа?дайда жолды? бір шетімен келе жат?ан к?лікке ?арама-?арсы ба?ытта ж?рген ж?н)
4. Жол-к?лік о?и?асына ку? бол?ан адамдар ?андай ?рекет жасайды? (жедел ж?рдем машинасын, полицияны ша?ырып, машинаны? н?мірін жазып алу керек)
5-сайыс «Кім жылдам?» 5 ?паймен ба?аланады.
??растыр?ышпен к?лікті? бір т?рін ??растырып жасау. Топтар?а ?ш минут уа?ыт беріледі.
6-сайыс «Ж?мба?тар шешу» 5 ?паймен ба?аланады.
1) С?йлеуді ол білмейді,
Біра? «то?та», «ж?р» дейді. (Ба?даршам)
2) Ар?аным бар тым ?зын,
Ала алмайсы? бір ?зім.
А?ыл?а салып ойланып,
Тапшы м?ны пысы?ым. (Жол)
3) Екі ая?ты, бір ізді,
?стіне мені мінгізді.
Мінгізгенмен ол мені
Ая?ымды ж?ргізді. (Велосипед)
4) ?зенгісін тептім,
Зымырап кеттім. (Велосипед)
5) Ала тая? ?ста?ан,
Жол т?ртібін н?с?а?ан.
?мірінді к?зеткен,
Ыс?ыры?ы к?шті адам. (Полиция ?ызметкері)
6) ?ш к?зді батыр
Бізді а?дып жатыр. (Ба?даршам)
7) ?зі тым к?шті,
Ая?ы тісті.
Ілезде тындырар
?ыруар істі. (Трактор)
8) Т?рт ая?ы д??гелек,
Адамсыз ол ж?рмейді. (Машина)
9) К?ше бойлап ая?дайды,
Адам тасып аялайды. (Автобус)
10) К?лікті? ?аншасын жанынан ?ткізген,
Іргеден басталып, алыс?а жеткізген. ( Жол)
11) Жо? ?зінде бас та, ауыз да, ??ла? та,
Ба?ырай?ан ?ш к?зі бар біра? та. (Ба?даршам.)
12) Бір т?лпар, су ішпейді, жем жемейді,
Ескеріп ешбір адам емдемейді.
Ж?к емес жануар?а ж?з адам да,
Шылбырын сым?а байлап тез ж?ндейді. (трамвай)
Сайыс ?орытындысын шы?арып, же?імпаз топты марапаттау.
Балалар, сендер Т?манбай Молда?алиевті? " Болар бала еді ол " деген ?ле?ін ты?дап
к?рі?дерші.
?орытынды.
??рметті, балалар! Б?гінгі сайыс?а ?лкен дайынды?пен келгендері? к?рініп т?р. Ендеше ?орытынды с?з ?діл-?азылар?а беріледі.
