«Мені ?орша?ан ?лем»

№6 орта мектебі

Тақырыбы:

«Мені қоршаған әлем»

Бағыты: ғылыми-жаратылыстану

Секциясы: адам денсаулығы және қоршаған ортаны қорғау

Орындаған: Сайлаубаева Сара Бектұрсынқызы

1 б сыныбы

№6 орта мектебі

Ақтөбе облысы

Шалқар қаласы

Жетекшісі: Орманова Гүлсайран Ғизатқызы

Шалқар, 2014 жыл

Мазмұны:

Кіріспе

Негізгі бөлім:

1. Мен таныған әлем

1. Өлкемнің табиғаты

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Аннотация

Зерттеудің мақсаты: Қоршаған ортаны тану, Жас саяхатшы күнделігімен жұмысты тереңдету. Тарихи мәліметтер жинау арқылы, экологиялық тепе-теңдігін сақтаудың маңыздылығын дәлелдеу.

  Зерттеу гипотезасы: Егер, адам баласы келешекте табиғатты, экологиялық тепе-теңдікті сақтаудың маңыздылығын білсе, оны өз игілігіне  әлі де пайдаланады деген ойдамыз.

Зерттеу кезеңдері: Қалалық саяхат жүргізе отырып, өлке табиғатының маңыздылығын ашу. Зерттеу жұмысы арқылы болашақты болжау. «Туған өлкем, тал бесігім» даналық сөзіне көз жеткізу.

Әдіс-тәсілдері: зерттеушілік жоба, тәжірибе, шығармашылық тапсырмалар, суретке түсіру, альбом жасау.

Кіріспе

Күн батты ма, түн келді ме, таң атты ма қайтадан,
Құдіретті тірлігіңе кірістің бе қайта, Адам?
Ар ма өмір, бар әлемді бауырына алып шайқаған!
Әлем – дарқан, саялаңдар, бәріңе де орын бар,– деп ақын Мұқағали атамыз шын айтқан. 

Адамның өмірі бүкіл әлеммен тығыз байланысты. Әлем – адамның жарық дүниеге көзін ашқаннан тербеткен бесігі. Әлем – ол дарқан, кең, құдіретті. Адам өзінің әлемі туралы шынайы сүйіспеншілігін, алаулаған сағынышын, қадір - құрметін тек жүректен шыққан сазбен, әуенмен, суретпен жеткізеді. Мені қоршаған әлем үнемі өзгеріп отырады.

Күн келбеті, көркі біздің достығымызда, сүйіспеншілікте, айналамызға деген қарым – қатынасымызда. Біз өмір сүріп отырған әлем - әдемі әлем. Өйткені мен бармын, ол бар, біздер бармыз. Әдемі әлемге әдемі жандар лайық. Ойдың әсемдігі қажет.
Біз ғаламды шат күлкі – жанарымен көруге құштармыз. Түннен жарық іздейміз, бұлттан жаңбыр күтеміз. Әлемге тек қана жақсылық тілейміз.
Менің алға қойған мақсатым ертеңге сеніммен қарайтын әдемі қыз болу.

Адам – табиғаттың ажырамас бөлігі . Адамсыз табиғат , табиғатсыз адам өмір сүруі мүмкін емес екенін байқадым. Адам табиғатты қасиет тұтады . Табиғатты қорғау міндетіміз. Табиғат біздің анамыз. Табиғаттың тамаша көрінісі Алматы қаласындағы Іле Алатауына сапар шектім. Бірінші рет орманды тамашаладым. Ормандағы талдардың көптігі сонша, көзің талады. Талдардағы секіріп жүрген тиіндерді көріп, олармен дос болғым келді. Бірақ та тиіндерге адамдар жақындаса қашып кетеді екен. Шымбұлақ пен Көктөбенің баурайындағы табиғат көрінісі көз тартады. Ауасы қандай саф таза! Сарқырап ағып жатқан Алматы өзенінің көрінісін тамашаладым. Көл мен өзеннің айырмашылығы өзен ағынды, көл тынық болып тұрады.

Ата-анаммен бірге Қазақстанның тарихи жерлерінің бірі Түркістан қаласына сапар шектім. Түркістан қаласын аралауды Арыстан баб кесенесінен бастадық. Кесене басына оқушылар болып түнеп, тілек тіледік. Кесененің көнелігі мені ерте замандағы өмірде жүрген тәрізді сезіндірді. Арыстан баб кесенесі жанындағы жеке тұрғынның жануарлар тұрағын тамашаладым. Ол жануарлардың ішінде қаз, үйрек, үй қояны, төрт түлікті көрдім. Мен сол кезде өз қоянымның болғанын қаладым. Егерде қоян ауырып қалса, адасып кетсе оны баптап, күтер едім. Арыстан баб кесенесінен соң, ежелгі қала – Сауран қаласына сапар шектік. Қала дуалмен қоршалған. Алдыңғы қақпамен көне қалаға кірдік. Қалада қайта өңдеу жұмысы жүріп жатыр екен. Көптеген құмыра сынықтарын, мешітті, құдықты, көне үйлердің орнын тамашаладым. Түркістан қаласындағы Қ.А.Йассауи кесенесіне барып, ондағы кесененің биіктігі көз шағылыстырады. Кесенеде отыздан астам бөлме бар. Кесененің ортасындағы орналасқан Тайқазан өте үлкен әрі әдемі. Қ.А.Йассауи кесенесінің жанында орта ғасырлық көше, қорғанды араладым. Сонымен бірге Түркістан қаласының тарихи-мәдени этнографиялық ортылығына бардым. Бұл мұражайда 12 қанатты үлкен киіз үйді, ежелгі адамдардың өмірімен таныстым. Мұндай әсем мұражайдың өз қаламда болғанын қалаймын.

Табиғат дегеніміз – күн, ауа, жер, су, адам, өсімдіктер, жануарлар.

Айналамдағы табиғат және адам жасаған заттар – бұл мені қоршаған әлем. Қоршаған орта туралы қызығушылығым күн санап артып келеді.

Табиғат –адамның еңбегінсіз,адам игілігі үшін жаралған жаратылыстың сыйы. Адам табиғаттың патшасы деген ұғым бар. Сондықтан табиғат адам үшін - асыл ана. Өйткені адам баласы табиғатта,тіршілікте өсіп-өніп, жетілген. Қажетін алып, өз пайдасына жаратқан. Табиғат –ырыздықтың,ырыс пен мол қазынаның кайнар көзі , адам денсаулығының сенімді сақинасы. Ұрпақтан –ұрпаққа мол мұра ретінде калушы. Табиғаттағы жануарлардың мүйізінен немесе өсімдіктің тамырынан халық емшілері дәрі – дәрмектер жасаған, сонымен қатар адам ағзасына дәрінің септігін тиерін анықтаған. Табиғаттың сырын білмей, қалай болса солай пайдалану ойға қонымсыз. Өйткені оның салдарынан табиғат байлықтары кеми түседі. Қазіргі таңда табиғаттың ластануы үлкен , аса зор мәселе. Бұл барлық дүние жүзінде қарастырылуда. Табиғаттың сұлулығын дәлелдейтін өсімдіктің бірі – қызғалдақ гүлі. Менің өлкем сәуір және мамыр айларында қызғалдақпен жайқалады. Қызғалдақтар арасында демалу, жүгіру, қызғалдақтар теру адам жанын рахатқа бөлейді. Табиғат – сөз жетпес сұлулық , баға жетпес қазына, көз тоймайтын әсемдік, айтып жеткізе алмайтын қыры мен сыры мол құбылыс болғанымен қазір сол табиғат нашарлап ластануда соның салдарынан адам өміріне өте қауіпті жағдай тудыруда . Соның бірі менің туған өлкемдегі Шалқар көлі. Шалқар көлі - Шалқар қаласына сән беріп тұрған табиғаттың сыйы. Көлде аққу, үйрек, қасқалдақ, сүңгуір, шағала құстары мекендейді. Сонымен бірге көлді жергілікті халқымыз пайдаланыды. Бау-бақшаларға, үй тұрмысына пайдаланады. Бірақ қазіргі таңда көл жағдайы өте қиын жағдайда. Себебі, көлге тау суының аз келуі, қамыстың, балдырдың көбеюі көл экологиясын төмендетеді. Судың аз келу себебі, тау жанындағы зауыттардың су бөгеттерін жауып қалуы болып табылады. Көлге жақын үйлердің күл-қоқысты төгуі, көл жанындағы демалушылардың көлді ұқыпсыз пайдалануы көл болашағын жоятын қауіпті күшейтуде. Біз табиғаттағы әрбір жайқалып тұрған гүлге, мәуелеп тұрған ағашқа қамқорлық танытуымыз қажет. «Бір тал кессең , он тал ек» демекші, айналамызда табиғаттан лас иісті, ауру тудырушы бактерияларды жоюшы тал, жасыл желектерді көбейтуіміз қажет. Егер осы мәселе қаралмай кала берсе төңірек азып кетеді. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігі тұжырымдамасы» жарлығы Қазақстан Республикасы білім беру жүйесінде «Экологиялық білім мен тәрбие беру»тұжырымдамасы экологиялық білім беру бағыттарына арналады. Бұл бағыттар мектептегі тәрбие жұмысына еніп, біз ауыл көшелерінің тазалығын сақтауға өз үлесімізді қосамыз. Салауатты өмір салтын ұстану аясында адамның қоршаған ортасы таза болуы шарт. Табиғаттың қорғаны жас ұрпақ - біз. Табиғат адамның бойына қуат, өзіне шабыт беруші.

Қорытынды:

Табиғат біз киетін киімді,оқитын кітапты,тамақтанатын тағамды, ас дақылдарын бәрін де табиғаттан аламыз .Өлкелерді көгалдандыру жұмысы жүргізілсе деймін. Экологияы және адам өмірін бірдей сақтау үшін тезірек әрекет ету керек. Адамның ағзасын нашарлауы шаң-тозаң, қатты суық және ыстық желдерден , микробтар, түтін, улы газдар мен бактериялардан бастау алады. Мен өзімнің туған өлкеме қарағай, шырша т.б ағаш түрлерін ексе екен деймін. Сол уақытта қаламызда орман, тоғайлар пайда болар еді. Шалқар көлін бақылауға алып, ластаған адамға айып пұл өтеуді міндеттесе. Тау суын келуді қалпына келтірсе, су шайылып тазаланар еді. Табиғаттың зардаптарына төтеп беру үшін табиғатты қорғауымыз керек. Мен қоршаған әлемімді көркейтіп, экологиялық тазалығын қамтамасыз етуге өз үлесімді қосамын. Ең бірінші мәселе болып тұрған Шалқар көлімнің болашақта жойылмай, халқыма қызмет етіп тұрғанын қалаймын.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстанның өсімдіктер әлемі. Энциклопедия. Алматыкітап,2008.

2. Қазақстанның жануарлар әлемі.Энциклопедия.Алматыкітап,2004

3. Шалқар энциклопедиясы, 2011ж

4. Шалқар газеті, 2014 жыл

5. Аймағамбетова К., Идилова Т.С. Дүниетану: оқулық, Алматыкітап баспасы. Алматы, 2012ж

Іле Алатауы Көктөбе

Арыстан баб кесенесі

Қ.А.Йассауи кесенесі

Сауран қаласы

Түркістан өаласының тарихи-мәдени этнографиялық орталығы

Өлкемнің қызғалдағы

Менің сүйікті жануарларым

Шалқар көлі