Презентация саба? "Балы?тар"

Сабақтың тақырыбы: «Балы қтар»

I. Ұйымдастыру кезеңі .

Психологиялық дайындық .

Үлкенге де “сіз”,

Кішіге де “сіз”.

Барша адамды құрметтеп

Иілеміз біз.

ІІ. Өткен сабақты пысықтау .

ІІІ. Жаңа сабақ

ІІІ. Жаңа сабақ

Сөзжұмбақ шешу

Қанаты бар ұшпайды ,

Жұрт айламен ұстайды

(БАЛЫҚ)

Балықтар ( лат. Pisces) – желбезек арқылы дем алатын о мырқалы су жануарларының

25 000 түрі кездеседі

Балықтарды зерттейтін зоологияның арнайы ілімі

ихтиология деп аталады

Олардың сыртқы пішіндері, құрылымы және физиологиясы анағұрлым түрлі-түрлі болып келеді.

Дербес жетіле бере балықтардың желісі

(қаңқа жотасын бойлай созылған созынды) омыртқа жотасына алмасады.

Балықтарда жұп және жұпсыз қанаттары болады.

Жұпсыз қанаттары тұрақтылықты қамтамасыз етсе, жұп қанаттары тұтқа қызметін атқарады.

Балықтар құйрық қанаты (жұпсыз)

және дене қимылы арқылы қозғалады.

Балықтар екі жынысты болады да

ұрықтануы әдетте суда өтеді.

Олар желбезек арқылы тыныс алады.

Көптеген балықтардың дене температурасы

тұрақсыз болады, дегенмен ол су температурасынан

0,5-1,0 0 С -ге дейін жоғары немесе айналасындағы

су температурасына тепе-тең болып келеді.

Әсіресе балық қимылдағанда, сондай-ақ ауырған кезде

оның дене температурасы 2-3 0 С-ге дейін артады.

Қазіргі балықтар екі классқа бөлінеді:

шеміршекті және сүйекті .

Балы қтың қаңкасы

Балы қтардың көбеюі

Уылдырық

Шабақ

Балық

Алабұға

Майшабақ

Сазан

Бекіре

Көксерек

Шортан

Жайын

Тұқы

Табан

Жалпақ

Алабұға

(Окунь – Perca

Үйірімен тіршілік ететін жыртқыш балық

9 түрі бар

Ұзындығы – 30-35см.

Салмағы – 0,9-1,5кг

Алабұғалар уылдырық шашып көбейеді

Қара, Азов, Каспий, Арал теңіздері, Балқаш пен Ыстық-көл тұщы су

бассейндерінде кездеседі

Серке

(Судак – Sander

Серке – жыртқыш балық.

Бек іре балық түрлер інің басымы көктемде

теңізден өзендерге уылдырық шашуға шығады

Бекіре

(Осётр – Acipenser

Каспий теңізінде – Орыс, Парсы бекірелері, шоқыр (севрюга), пілмай (шип), қортпа (белуга)

Арал теңізінде – пілмай (шип)

Сырдарияда – Сырдария тасбекіресі (лопатонос)

Ертісте – сібір бекіресі

Жайықта – Парсы бекіресі мен сүйрік (стерлядь)

Ұзындығы – 3м.

Салмағы – 200кг.

Бекіренің кей түрлері

қыста өзендерді мекендейді

Теңіздер : Каспий

Арал

Қазақстанда

Өзендер :

Сырдария, Ертіс

Жайық, Есіл

Көлдер:

Балқаш

Зайсан

Алакөл

Марқакөл т.б

Ертіс өзеніндегі балықтар :

Мөңке

Табан

Алабұға

Тұқы

Сазан

Шортан

Серке

Сәуірдің оны

Сынып жұмысы

Балықтар

Сергіту сәті

Балықтардың адам өмірі үшін маңызы қандай?

«Сұраққа жауап»

І топ

ІІ топ

Балықтарды, қорғау, көбейту, сақтау не үшін керек?

Балықтардың тіршілік ортасын жақсарту үшін не істеуге болады?

Сырдария тасбекіресі

Сырдария тасбекіресі – жойылып кету қаупі төнген (тіпті жойылып кетуі де мүмкін) эндемик түр. Ол бекірелер тұқымдасына дене тұрқы 25-35 см-дей, салмағы 450 г. дейін (5). Сырдария өзенінің су түбінде тіршілік етеді. Көктемде 1,5 -3,8 мың уылдырық шашады. Негізінен жәндіктердің дернәсілдерімен қоректенеді. Соны өте аз тіпті соңғы 30 жылда мүлде кездеспеді. Тіршілігі толық зерттелмеген

Марқакөл көлінде түршелік деңгейдегі жергілікті түрге жататын 4 түрлі балық мекендейді. Сібір майқаны- Марқакөл тарихының бүкіл бір дәуірінің символы және қорықтың эмблемасы болып саналады. Балықтың көптігінің және ең алдымен сібір майқанының (ускуч) арқасында өзен маңайына қоныстану басталда. Алтайда сібір майқаны «ускуч» деген атпен танымал (бұл түрік тіліндегі атаудың шығу тегі қазіргі күнге дейін жұмбақ болып келеді). Уылдырық шашатын орындарда майқан пен хариусты (қарауыз) бақылаусыз және жыртқыштықпен аулау олардың қорының азаюына және балық шаруашылығының жаппай құлдырауына әкеліп соқты. Майқан негізінен көлдің тереңдеу жағын мекендейді. Мамыр айының басында майқандар мен хариустар тау өзендері мен ірі бұлақтардың сағаларында жиналады және уылдырық шашу үшін олардың бас жағына қарай жанталаса жоғары өрлейді. Қорық өзендерінен қазірдің өзінде ұзіліссіз жоғары өрлеген балықтар легін көруге болады. Өзен арналарының жіңішке жерлерінде майқандар бір- біріне жақынырақ жүзіп, суды шапшыта қайраңдардың бірінен соң бірінен өтеді.

Сібір майқаны

.

Адам

Табиғатқа, жануарларға

ҚАМҚОР БОЛ!

Тіршілік ету ортасына қарай балықтарды

теңіз балықтары, тұщы су балықтары,

өтпелі (теңізден тұщы суға өтетін) балықтар деп ажыратады.

Балықтардың көп түрлері еріксіз

аквариумдарда тіршілік етеді.

Аквариумдық балықтарды өсіру

сирек түрлерді сақтауға көмектеседі.

Түлкі акуласы

( Alopias vulpinus )

Поляр акуласы

(Somniosus microcephalus )

Ұзындығы – 4,7 м.

Салмағы – 360кг .

Ұзындығы – 1,5-2,5 м.

Аса қауіпті

АКУЛАЛАР

Ең қауіпті балық түрлері

Салмағы – 1 т.

Ұзындығы – 6,5 м.

Рифтік сұр акуласы

(Carcharhinus amblyrhynchos)

Жібек акуласы

(Carcharhinus falciformis)

Балғабасты акула

(Sphyrnidae)

Жібек акуласы

20 жылдан астам тіршілік етеді

9 түрі кездеседі

Ұзындығы – 2- 3,5 м

Салмағы – 346 кг.

Ұзындығы – 6 м.

Акулалар – қорек таңдамайтын жыртқыш балық түрі

Ұзындығы – 3,8 м

Салмағы – 90 кг.

Ұзындығы – 3,8 м.

Көк акула

(Prionace glauca)

Көк акула

(Prionace glauca)

Көк акула - ең кең таралған акулалардің түрі

Көк акула

Балғабасты акула

(Prionace glauca)

(Sphyrnidae)

Аса қауіпті

АКУЛАЛАР

Көк акулада

түс ажырату қабілеті дамымаған

Ұзындығы – 6 м .

Доғалтұмсықты акула

(Carcharhinus leucas)

Акулалар – ағзаға оттегі түсу үшін

үнемі қозғалыста болады

Ұзындығы – 3,6 м.

Аса қауіпті

Акулалардың басым түрлері тірідей туады

Жұпбалықтар

(Скаты - Batoidea )

Су түбінде тіршілік ететін, жіңішке, ұзын құйрықты,

жалпақ денелі, басымен бірігіп кеткен жүзбе қанатты шеміршекті балықтар отряды

Жұпбалықтардың

арқасы тіршілік кеңістігіне

байланысты ашық-құм түсінен

қараға дейін өзгереді

Көздері мен тыныс алу тесіктері

жоғарғы жағында орналасқан

Ауызы, тұмсығы және

бес жұп желбезегі

жалпақ та ашық түсті

төменгі жағында орналасқан.

Құйрығы қамшы пішіндес

Қортпа

( Белуга - Huso huso)

Ұзындығы – 2-3м дейін

Салмағы – шамамен 1350кг

Бекіре балықтарына

су түбінде қоректену тән

Қортпа – тұщы суда кездесетін ең ірі балық

Серке

(Судак – Sander )

Серке

(Судак – Sander )

Азықтық құндылығы

Серке етінде барлық 20 аминқышқылы кездеседі, олардың 8-і алмаспайтын қышқылдар, яғни адам ағзасында синтезделмейтін қышқылдар

Оған қоса серке етінде

адам ағзасына қажетті

фосфор, калий, йод, молибден,

марганец т.б. минералды заттар бар.

ФОРЕЛЬ

(Форель - Salmo fario)

Форель өте сүйкімді балық болып табылады

20 түр і кездеседі

Өкінішке орай форель жиі кемтар болады

(екі басты, альбиносты, гермафродитті)

Ұзындығы – 1м дейін, жиі - 20-30 с м,

Салмағы – 20кг, жиі - 1,2кг

Форельдің түсі судың және су астының түсіне,

қоректенуі мен жыл маусымына байланысты өзгеріп отырады.

Шортан – қорек таңдамайтын жыртқыш балық. Денесінен 1 / 3 есе кіші жануарларға шабуыл жасап қоректенеді. МЫСАЛЫ,

суға түскен ұсақ сүтқоректілер мен су құстары, балықтар.

Тіпті бір-бірін де жей береді

Шортан

(Щука – Esox )

Ұзындығы – 1,8 м

30 жылға дейін тіршілік етеді .

Еуропа, Сібір, Орталық Азия және Солтүстік Америкада кездеседі

Теңіз алабұғасы

(Морской окунь – Sebastes )

90 түрі кездеседі

Түрлеріне байланысты

ұзындығы – 20см - 1м

15 жылға дейін тіршілік етеді .

Теңіз алабұғасы

өзен алабұғасымен ұқсас болғанымен

дене пішінімен өзгеше болып келеді

Теңіз алабұғалары

т ірідей туатын балық түрлеріне жатады

Теңіз алабұғаларының жас ұрпақтарына жолақтылық тән, бірақ

даму кезінде жолақтары өзгеріп, кей түрлерінде мүлдем жоғалады

Алтын мөңке

Мөңке

(Карась-Carassius )

Алтын мөңке мен күміс мөңкенің сыртқы пішіндері ұқсас

Кейде бір су қоймасында тіршілік етіп, гибридтері пайда болады

Мөңке

өте өміршең балық болып келеді

Алтын балық

Күміс мөңке

Алтын мөңке

(Золотой карась - Carassius carassius carassius)

Алтын мөңкелердің жетілу кезінде

қ ұйрық қанатының алдында дақ болады.

Жетіле келе дақ жоғалады,

ал күміс мөңкеде ол дақ мүлдем болмайды

Алтын мөңкенің басы әрдайым дөңгелене келеді,

ал күміс мөңкенің басы жиі сүйірлеу болады

Ұзындығы – 50см

Салмағы – 3кг

Орталық Еуропадан Лена өзеніне дейін кездеседі

Күміс мөңке

(Серебряный карась - Carassius auratus gibelio)

Ұзындығы – 40см, кейде – 60см

Салмағы – 2кг, кейде – 7кг

тіршілік етуі - 10-12 жыл

Бастапқыда Тынық мұхит, Сібір және Арал теңізі бассейніндерінде,

кейін жасанды түрде Еуропа мен Сібір

су қоймаларында жерсіндірілген

Күміс мөңкенің негізінде ХІ ғ. Қытайда жасанды түрде

алтын балық және басқа түрлер пайда болды

Алтын балық

(Золотая рыбка - Carassius auratus auratus)

Қытайда күміс мөңкеден жасанды түрде шығарылған.

Қазіргі заманда көптеген тұқымдары пайда болды:

телескоп, шубункин, комета, арыстанбас, қызыл телпек, т.б.

Тіршілік етуі:

Ұзынденелілері - 30 жылға дейін

Қысқаденелілер - 12 жылға дейін

Алтын балық – Ұзынденелі (комета, шубункин) мен қысқаденелілердің ( риукин, қара телескоп… ) аралығындағы түр.

алтын балықтар 8-ші жылдан бастап ұрықтанбайды

« Аспан көзі» немесе «чотенган» – Ұзынденелі және

қысқаденелі формаларында кездеседі

Буддизм монастырьлеріндегі су қоймаларында

міндетті түрде қоныстандырылады

Әдеттегі алтын балық «ататегінің» мөңкемен ұқсастығы көп

Жайындар (лақалар)

( Сомы - Malapterurus)

Жайындар

( Сомы - Malapterurus)

Жайын (лақа) - тұщы судағы

ең ірі және қуатты,

көбінесе түнде тіршілік

ететін жыртқыш балық.

Жайындардың арасында ұзындығы - 1м, салмағы - 23 кг

электрлі жайын да кездеседі, ол аса ірі балық.

электрлі жайын (лақа) ток күші 0,1 - 0,5 А болғанда

350 - 450 В ток кернеуін жасай алады,

осы көрсеткіш бұларды күшті

электрлі балық екенін көрсетеді.

Денесі қабыршақсыз тақыр.

Ұзын құйрығы балықтардың құйрығына ұқсамайды.

Жайындар

( Сомы - Malapterurus)

Жайындар (лақалар) шортан сияқты

су кеңістігінің үздік санитары,

олар балықтармен қоса ұсақ сүтқоректілермен,

су құстарымен, әсіресе көлбақалармен қоректенеді.

Салмағы – 10-20 кг, кейде – 100 кг.

Ұзындығы - 1м

80 жылға дейін тіршілік етеді.

Жайындардың сыртқы белгілерімен

өзге балықтардан айырмашылығы көп.

Доғал басты ауызынан екі үлкен мұртша мен

иегінен төрт майда мұртшалар шығып тұрады.

Жайындар үшін мұртшалар қармалауыш ретінде

лайланған суда да қоректенуге көмектеседі.

Жайындар

Хоплостернум

торакатум

О ңтүстік Америкада кездесед і

Ұзындығы – 1 8см.

Ұзындығы – 15 см.

Уростриата дианемасы

Алтын жайын (лақа)

Шұбар жайын (лақа)

Төңкерілгіш жайын (лақа)

Перу лорикариясы

Ұзындығы (аналығы) – 9 см.

(аталығы) - 6см

Ұзындығы – 1 3см.

«Пецилиялықтар»

Маллиенезия (Poecilia sphenops)

Ұзындығы (аталығы)– 7см

(аналығы)-10см.

Орталық Америка су бассейндерінде кездеседі.

Тірідей туатын балық түрлері

ИНЕ-БАЛЫҚ пен ТЕҢІЗ ЖЫЛҚЫЛАРЫ

Ұзындығы – 37см.

Ұзындығы – 8-12см.

Ұзынтұмсықты Ине-балық

Теңіз жылқысының көздері

бір біріне қатыссыз қозғалады,

сондықтан жан-жағын

жақсы бақылап отырады

Ине-балықтар мен Теңіз жылқыларының

өзге балықтардан ерекшелігі –

аталығында уылдырық дамытатын қалташасы бар

Теңіз жылқысы

жұптасу кезінде 500-4800 герц аралы ғында дыбыс шығарады

Теңіз жылқысы

құйрығымен өсімдіктерге

жармасып қоректенеді