Жыр ж?не опера

Саба?ты? ма?саты: Лиро - эпосты? жырлармен таныстыру ж?не ?аза? хал?ыны? т?рмыс - салт жырлары мен ?деп - ??рыптарын таныстыру.
Білімділік м?ні: Опера жанры туралы м?лімет беру, к?сіби музыкамен таныстыру, тану, талдау, ажырата білу.
Дамытушылы?ы: Операны? ??рылымы, либретто мен лейтмотивті? ты?ыз байланысы, ??састы?ы, к?рделі шы?арманы насихаттау, тану, ты?дай білуге баулу.
Т?рбиелік м?ні: О?ушыларды жыр, опера ты?дауда сахна м?дениетін тану?а, бойына сі?іруге, ?нге, классикалы? ?лгідегі к?сіби музыканы ты?дай білуге баулу.
П?наралы? байланысы: Ана тілі, д?ние тану, бейнелеу, орыс тілі, математика.
  ХАЛЫ? МУЗЫКАСЫ Ж?НЕ ОПЕРА
?аза? хал?ы — ?н мен жыр?а бай халы?. Батырлар жырымен ?атар о?и?алары махаббат та?ырыбына ??рыл?ан «?ыз Жібек», «?озы К?рпеш - Баян с?лу» сия?ты лиро - эпосты? жырлар ке? тара?ан. К?птеген жазушылар мен композиторлар б?л жырларды негізге ала отырып, ?деби - музыкалы? шы?армалар жаз?ан. Композитор Е. Г. Брусиловский «?ыз Жібек» жырыны? негізінде «?ыз Жібек» операсын жазса, оны? либреттосын ата?ты жазушы ?абит М?сірепов жаз?ан. Опера ал?аш рет 1934 жылы ?ойылды. Онда еркіндік а?сап, ?зіні? шынайы махаббаты ?шін к?рескен Жібек пен Т?леген бейнесі к?рсетіледі.
Б?л опера т?рт б?лімнен т?рады.
Евгений Григорьевич Брусиловский
Донда?ы Ростов ?аласында ту?ан. Оны? ал?аш музыкалы? сауатын аш?ан адам - ?зіні? анасы. Санкт - Петербург консерваториясын бітіргеннен кейін Алматы?а келеді. Е. Брусиловский - ?аза?стан Республикасы Мемлекеттік сыйлы?ыны? иегері, ?аза? музыка ?неріне елеулі ?лес ?ос?ан композитор. ?аза? музыкасыны? ?лтты? ерекшелігін жете т?сінген ол к?птеген халы? ?ндері мен к?йлерін, халык, композиторларыны? туындыларын ?з шы?армаларына ар?ау етті. Б??ан «Айман - Шолпан», «?ыз Жібек», «Ер Тар?ын», «Жалбыр», «Дудар - ай» опералары мысал бола алады. Сондай - а? Евгений Брусиловский - бірнеше симфониялы? шы?армалар мен к?птеген ?н - хорларды? авторы. Соларды? ішінен «?аза?стан», «Шолпан», «?ос ?арлы?аш» сия?ты ?ндерін атау?а болады. Оны? балалар?а арнап жаз?ан музыкалы? шы?армалары да аз емес. Евгений Брусиловский ?аза? музыкасын дамыту?а зор ?лес ?осып, к?птеген жас композиторларды т?рбиелеп шы?ар?ан ?ла?атты ?стаз.
«?ыз Жібек» операсы. Операны? ?ыс?аша мазм?ны. Жібек деген с?лу ?ыз ?з ?алауымен алыста?ы бір руды? баласы - жас жігіт Т?легенге косыл?ысы келеді. Біра? б?рыннан Жібек с?луда ойы болып ж?рген ?з еліні? жігіті Бекежан мырза о?ан к?штеп ?йленуге ант етеді. Жібекті? ата - анасыны? ризашылы?ын ал?ан Т?леген ?йлену ?шін ?з ата - анасыны? р??сатын с?рау?а еліне аттанады. Біра? Т?легенні? ?кесі Базарбай баласына келінді ?зі та?дайтынды?ын айтып, р??сат бермейді. ?ке карсылы?ына ?арамастан ол Жібекті? еліне ?айтады. Т?легенні? ?айта оралып келе жат?анын естіген Бекежан оны? жолын а?дып ж?ріп, кездеседі де, алдап достасады. Екеуі ?оштасып кетіп бара жат?анда Бекежан Т?легенді ту сыртынан сада?пен атып ?лтіреді. Т?легенні? ?аза бол?анын естіген Жібек ??здан ??лап ?леді.
Музыкалы? с?здік:
Опера - сахнада койылу ?шін жазыл?ан к?лемді музыкалы - драмалы? шы?арма. Операда?ы барлы? с?з бен ?имыл музыка ар?ылы жеткізіледі. Оны орындау?а жеке орындаушы да, ансамбль де, хор да, оркестр де ?атысады.
Операда ?н, ария, би, симфониялы? шы?армалар орындалады. Операны
бірнеше жанрларды? жиынты?ы деп ?арау?а болады. Онда е? ?уелі либретто болуы шарт, сондай - а? сахна?а бейімделген музыка жазылады, сахналы? к?ріністерге байланысты т?рлі декорациялар, киімдер дайындалады.
 Ыбырай Сандыбай?лы (1860 - 1930)
Халы? композиторы, белгілі ?нші (тенор), ?рі суырыпсалма а?ын, классикалы? халы? музыкасыны? ірі ?кілдеріні? бірі. К?кшетау ??ірінде д?ниеге келген. 8 - 9 жасынан - а? ?н сала бастайды. Бала кезінен ?нге, ?ле?ге ??мар Ыбырай ?аза?ты? ата?ты ?нші - а?ындарынан ?лгі - ?неге алып,
шы?армашылы? д?ст?рін бойына сі?ірді. А?ан, Біржан ?ндері сия?ты Ыбырай ?ндері де биік ас?а?тап орындалады. Ыбырайды? халы??а к?п тара?ан ?ндері: «Г?кку», «Д?ние», «Желдірме».
Ол - ?аза?станны? орталы? ж?не солт?стік ?ншілік мектебіні? ?кілі
М?хит Мералы?лы (1841 - 1918)
Батыс ?аза?стан жерінде ту?ан. Жасынан ?абілетті а?ын ?зіні? таби?и дарынымен к?птеген с?лу сазды ?ндер шы?ар?ан. Осындай ?ндерді? бірі «Д?ние - ай» ?нінде адамны? ?мірдегі орны мен тол?анысын жырлайды,
?н жай, бір ?алыпты орындалады. М?хит Мералы?лы - Ар?а ?ншілік мектебіні? ?кілі.
Е. Брусиловский Жібек бейнесін тере?ірек ашу ма?сатында «?ыз Жібек» операсына бас?а да халы? ?ндерін енгізген. М?ндай ?нні? бірі - белгілі ?нші, композитор М?хитты? «Д?ние - ай» ?ні. Т?леген бейнесі ж?не халы? музыкасы. Халы? ?ндері мен к?йлеріні? лейтмотиві негізінде к?рыл?ан Т?леген бейнесі ?зіні? ба?ыты жолында ?аза бол?ан ?ажымас ?айратты жігітті суреттейді. ?йткені ол ?зіні? болаша? ж?байына ескі салт бойынша, ата - ананы? айттыруымен ?осыла салуды ?аламайды. Жібектей с?йген жарын ?зі та?дап алуды ма?сат етеді. Т?леген бейнесі ?ш т?рлі сазды (лирикалы?) ?уенмен сипатталады. Олар: «?ос барабан», «Ал?ара - ай к?к», «?арак?з». ?мітті? ?зіліп, ?ай?ылы жа?дайды? ту?анын сездіру ?шін «А?са? ??лан» к?йіні? бастап?ы та?ырыбы беріледі. Ол оркестр кіріспесінде, Т?легенні? ?аза болар алдында?ы арияда естіледі.
Бекежан бейнесі ж?не халы? музыкасы.
Операда?ы жа?ымсыз кейіпкер Бекежан болып табылады. Оны? Жібекке деген шынайы махаббаты Т?легенді жек к?рушілігімен, біреуді? басында?ы жа?сылы?ты к?ре алмайтын к?ншілдігімен бірге ?абат - тасып к?рінеді. Операда?ы Бекежан музыкасыны? сатыр - с?тыр д?лей боран со??андай екпінмен орындалатыны да сонды?тан. Бекежанны? лейтмотиві «А???м» ?ніні? негізінде ??рыл?ан. Ол Бекежанны? ариясында, оркестрді? кіріспесі мен корытынды б?лімінде беріледі де, Жібекке Т?легенні? кай?ылы ?аза?а ?шыра?анын сездіреді.
Музыкалы? сауат ашу:
Либретто - опера, балет ж?не ораторияны? ?деби - поэтикалык м?тіні.
Лейтмотив - музыкалы? шы?арманы? негізгі ?уені ж?не осы ?уенні?
б?кіл шы?арма бойына ж?ріп отыруы. Опера мен симфониялы? шы?армаларда негізгі ойды білдіріп, бірнеше рет ?айталанатын музыкалы? та?ырып.
Увертюра - опералы? шы?арманы? орындалу алдында?ы музыкалы?
кіріспесі.
Ария - белгілі бір кейіпкерді? бейнесін ашатын жеке ?н.
Ариоза - арияны? ша?ын т?рі.
Дауыс ашу жатты?улары, ?н айту ережесі:
Зейін салып ты?да ж?не ?нні? бірінші дыбысын д?рыс айту?а тырыс.
?н айту кезінде тік т?р немесе тік отыр.
Дауысты дыбыстарды созып, дауыссыз дыбыстарды ?ыс?а ж?не на?ты айт.
Иы?ы?ды к?термей, демі?ді ал.
Демі?ді к?рсетілген белгіге дейін са?та.
?з дауысы?ды ты?да.
Дауысынды ?демі естілуін ?ада?ала.
?н айт?анда ?асында?ыларды ты?да.
Сені? даусы? олардан ерекшеленбеуі керек.
?ндету: «Г?кку» ?ні
Аралап талай жерді?, ?й, д?мін таттым,
??с салып, айдын к?лде, ?й, дабыл ?а?тым.
Айта алмай Г?куімді, ?й ешбір адам,
Ма?ма?дап ?о?ыр ?аздай, ау мамырлаттым, ау.
?айырмасы:
Г?кку, г?кку га - га - га - га - га - га.
Гак - ку, г?к - ку, га - га - га - га - а - а - а.
Жа?а та?ырыпты бекіту:
"?ыз Жібек" операсында Е. Г. Брусиловский ?андай халы? ?ндерін пайдалан?ан?
«?ыз Жібек» операсыны? басты кейіпкерлері кімдер?
Либретта дегеніміз не?
Лейтмотив дегеніміз не?
«Опера» с?зіні? ма?ынасын т?сіндір.
Операны? к?рылымды? ерекшеліктерін ата.
?йге тапсырма:
?ыз Жібек» операсыны? ?ыс?аша мазм?ны? ??гімелеу.