М. ?уезов 1897-1961 жж. Жазушыны? балалы? ша?ы Абай ту?ан жерде Шы??ыс тауында ?тті. Ауыл мектебінен білім ал?ан со? 1908 жылы Семейге келеді. Басында 5 жылды? орыс мектебінде м??алімдер семинариясында білім алады. ?р т?рлі ж?мыстар істеп ж?ріп, Ленинград мемлекеттік университетін бітірді. М.?уезов ?аза? жазба ?дебиетіні? классикалы? ?лгісін жаз?ан ?лы жазушы. Жазушыны? « К?ксерек » ,
« Жетім » , «?илы заман» та?ы бас?а шы?армалары ?аза? ?дебиетіні? еш ?айталанбайтын , сипаты с?лу, ба?асы ?ымбат м?ралары.
?) «Жетім» с?зіне т?сінік беру.
Жетім - ата-анасыны? екеуi де немесе жал?ыз басты ата-анасы ?айтыс бол?ан бала болып табылады. Сондай - ата-ана ???ы?тарыны? шектелуiне немесе олардан айырылуына, ата-анасы хабар-ошарсыз кеттi деп танылуына, олар ?лдi деп жариялануына, ?рекетке ?абiлетсiз (?рекет ?абiлетi шектеулi) деп танылуына, ата-анасыны? бас бостанды?ынан айыру орындарында жазасын ?теуiне, ата-анасыны? баласын т?рбиелеуден немесе оны? ???ы?тары мен м?дделерiн ?ор?аудан жалтаруына, оны? iшiнде ата-анасыны? ?з баласын т?рбиелеу немесе емдеу мекемелерiнен алудан бас тартуына байланысты, сондай-а? ата-анасы ?ам?орлы? жасама?ан ?зге де жа?дайларда жал?ызбасты ата-анасыны? немесе екеуiнi? де ?ам?орлы?ынсыз ?ал?ан бала.Жетімдік – баланы? психикалы? дамуына ?атты ?сер етеді. Ата-анадан айрыл?ан ж?не интернат жа?дайына т?скен балаларды? жалпы психикалы? жа?дайы т?мендейді, ?зін-?зі реттеп-ба?ыттауы б?зылады, к??іл к?йі жабыр?ау болады. Балаларды? басым к?пшілігіні? ?мірге ??штарлы?ы жо?а-лады, ?зіне-?зіні? сенімсіздігі к?шейіп, бойын ?рей билей бастайды.
Жетімдікті? т?рлері
?леуметтік жетім - ата-анасы бар , біра? ата -ана ?з келісімдерімен баладан бас тарту, сондай-а? ата-ананы? т?рлі сол ?ылы?тар?а бару ар?ылы оларды? ???ы?тарын шектеп баланы айырып алу.
Т?л жетім - ата-анасыны? екеуi де немесе жал?ыз басты ата-анасыны? біреуіні? ?айтыс болуы т?л жетім деп аталады. ?азіргі та?да ?леуметтік жетім т?л жетімге ?ара?анда 80 пайызды ??рап отыр. ?ал?ан пайызы ?ана т?л жетімдер.
Х - ХХ ?асыр аралы?ында?ы «жетім» ??ымыны? аны?тамасы - толы? жан?ялы? т?рбие к?рмеген.
Ресми а?параттар?а с?йенсек Республикамызда 75000 жетім бала бар екен, оларды? 660 интернат ?йымдарында т?рбиеленуде, оларды? ішінде: жалпы ж?не санаторий т?ріндегі мектеп-интернаттарда - 37 541 бала, мектеп жанында?ы интернаттарда - 15 096 бала, балалар ?йлері мен жетім балалар?а ж?не ата анасыны? ?ам?орлы?ынсыз ?ал?ан балалар?а арнал?ан мектеп–интернаттарда - 12 574 бала, кемтар балалар?а арнал?ан т?зеу мекемелерінде - 12 599 бала, ерекше т?рбиелену жа?дайларына м??таж балалар мен жас?спірімдерге, мінез ??л?ы девиантты балалар?а арнал?ан мектеп-интернаттарда - 884 бала, отбасы ?лгісіндегі балалар ауылдарында – 281 бала, отбасы ?лгісіндегі балалар ?йлерде т?рбиеленуде.
Он жыл ішінде ж?удірк?з жетімдер ?лемні? 30 еліне ?кетілген. Бізді? жетімдерімізді асырап алудан бірінші орында – А?Ш (6406 бала), екінші орында – Испания (600), ?шінші орында Бельгия (343) т?р. Одан ?ріде немістер – 173, канадалы?тар – 167, ирланды?тар – 140, француздар 131 жетімімізді асырап ал?ан.
Б) «Жетім» м?тінін о?ып, мазм?нын т?сіндіру.
В) Иса мен ?асым?а мінездеме беру
І?. С?здік ж?мыс
?иянат – ?ділетсіздік, зорлы?, ?ктемдік.
?а?а беріс – шеттеу, б?рылыс, тасалау жер.
Шы?армашылы? тапсырма:
А)«Мені? анам» немесе «Мені? ?кем» та?ырыбында ?ле? жолдарын жазу
?) Ма?ал-м?телді? жал?асын табу
1. Жа?быр жаумаса – жер жетім
?йрек,?аз кетсе – к?л жетім
2. Ері жо? ел – жетім
Елі жо? ер жетім
Пары?сыз болса, с?з жетім
3. Жерде жетім жыласа,
К?кте періште ?ай?ырады.
4. Жетім к?рсе? , жебей ж?р
?. Д?птермен ж?мыс
1-тапсырма. Топты? ж?мыс ретінде орындалады.
1 - топ 2-топ
Таби?атта?ы ?згеріс
Баланы? к??іл к?йі
?алы? ?ара б?лт
Жал?ыз жаяу бала
?ап-?ара??ы т?н
Баланы? шошын?ан ж?регі
?ара??ы т?нні? ?ара желі
Бала бойында?ы ?ор?ыныш
3 – тапсырма. Жоспарды ретімен орналастыру
?асымны? ?жесінен айырылуы.
Иса мен ?адишадан к?рген ?орлы?ы.
Тау ішіндегі ?ор?ыныш.
А?аш?а с?йеніп ?атып ?ал?ан бала.
?І. Сергіту с?ті
?ІІ. Жетім монологы
Монолог дегеніміз - кейіпкерлерді? ішкі сезімін білдіру ?шін ?зімен-?зі с?йлескен с?зі.
Анашым, міне, сенсіз та?ы бір к?нні? та?ын атырдым. Анашым, ?кешім, сіздер ?андай жан екенсіздер? Бет-?лпеттері?із ?андай екен? Ма?ан ?иын. Биыл ту?аныма 10 жыл болма?шы. Ата – анасыз 10 жыл ?тіп кетіпті. ?лі ?анша жыл сіздерді к?рмей ?мір с?рер екем? Б?л тек алла?а ?ана аян. Біра? мен сіздерді б?рібір жа?сы к?ремін. М?мкін мені тастап кетулері?ізді? себебі бар щы?ар. Дегенмен мен сіздерді ?лі де к?темін. Ала?даулымын. Б?л ?йді? есігінен адамдар кіріп шы?ып жат?ан сайын ?мітім оянып, мені? ата – анам болар деген ой келеді. Біра? ?з ж?ндерімен кете барады. Сол с?тте ?мітім ?айта ?зіліп, терезеге телміріп, сіздерді сар?ая к?темін.
Анашым, мені д?ниеге ?келгені?із рас болса, неге бауыры?ыз?а баспады?ыз? Ана деген сыйлы есімді иелену бар ?йел затыны? арманы еді ?ой. Сіз орындалып т?р?ан арманнан о?ай бас тартты?ыз да мені? ?міріме балта шапты?ыз. Бала деген жарат?аннан берілетін е? ?лкен сый. Мені тастар алдында болаша?ымны? ?андай болатынын ойлады?ыз ба? Мен не жаздым сіздерге? Егер сіздер келсе?іздер б?л с?ра?ты ?ойып мазаламаймын. Жай ?ана ??ша?тап жата берер едім.?р та?ды ?зі?ізбен бірге атырар едім. Ма?ан тым болмаса естелік ретінде суреттері?ізді ?алдырса?ыздар етті. Мені т?л жетім деген ата??а ?алдырдырып кете барды?ыздар. Біз неге ата – анасы бар балалардан т?мен т?рамыз. ?йткені бізді? ата – анамыз жо?. ?рине , ту?ан ата – анасы керек ?ылма?ан баланы, бас?алар ?айдан керек етсін.
Мен сіздерді тапсам табармын, таппасам «бая?ы жартас бір жартас», шы??ан жеріміз балалар ?йі, анамыз т?рбиешілер, ал тегіміз, затымыз т?л жетім болып ?ала береді.
?ІІІ. Егер де мен...
Егер сен Исаны? орнында болса? не істер еді??
Егер сен ?адишаны? орнында болса? не істер еді??
ІХ. ?орытынды
А) М.?уезов туралы білімдерін тексеру
?) Л.Жолдасовты? « С?би ба?ыты » атты бейнебаяныны к?ру, ты?дау
Ба?алау
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Урок на тему:"Жетім" »
Мақсаты:
Білімділік: оқушыларға М.Әуезовтың өмірі мен шығармашылығы туралы түсіндіру және мәтін мазмұнымен таныстыру; оқушылардың мәтін мазмұнын толық меңгергендіктерін тексере отырып, әңгімедегі кейіпкерлер, олардың іс-әркеттері туралы өзіндік пікірлерін қалыптастыру, жетім балаға деген жанашырлық сезімін ояту;
Дамытушылық: оқушының байқағыштық , тапқырлық , сөз астарын түсіну, өз ойын жазбаша да, ауызша да жүйелі айту қабілеттерін дамыту. Шығармашылыққа баулу және сөздік қорын молайту;
Тәрбиелік: шығарма идеясы негізінде оқушыларды адамгершілікке, бір-біріне қамқоршы болуға тәрбиелеу.
Көрнекілігі: интерактивті тақта
Әдісі: талдау, баяндау,сипаттау,түсіндіру,топтау
Барысы:
І. Ұйымдастыру бөлімі
Психологиялық дайындық
Күліп қағып қолымды,
1,2,3 – деп соғайын.
Қарап тұрып көршіме,
Қолымды мен бұлғайын
Жылы-жылы жүзбенен
Маңдайынан сипайын
Ыстық алақаныммен
Қолыңды бер қысайын.
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау
А) С.Торайғыров. Арыстан мен тышқан (рөлге бөліп сахналау)
Ә) Сөздік жұмыс
Күпшек – дөңгелектің білік кигізілетін шабақтар қондырылатын ұңғы тесіктері бар ортаңғы бөлігі.
Зиян – залал, зақым.
Азат – еркін, өз еркі өзінде, ерікті.
ІІІ. Жаңа сабақ
А) М. Әуезов туралы түсінік беру.
М. Әуезов 1897-1961 жж. Жазушының балалық шағы Абай туған жерде Шыңғыс тауында өтті. Ауыл мектебінен білім алған соң 1908 жылы Семейге келеді. Басында 5 жылдық орыс мектебінде мұғалімдер семинариясында білім алады. Әр түрлі жұмыстар істеп жүріп, Ленинград мемлекеттік университетін бітірді. М.Әуезов қазақ жазба әдебиетінің классикалық үлгісін жазған ұлы жазушы. Жазушының « Көксерек » ,
« Жетім » , «Қилы заман» тағы басқа шығармалары қазақ әдебиетінің еш қайталанбайтын , сипаты сұлу, бағасы қымбат мұралары.
Ә) «Жетім» сөзіне түсінік беру.
Жетім - ата-анасының екеуi де немесе жалғыз басты ата-анасы қайтыс болған бала болып табылады. Сондай - ата-ана құқықтарының шектелуiне немесе олардан айырылуына, ата-анасы хабар-ошарсыз кеттi деп танылуына, олар өлдi деп жариялануына, әрекетке қабiлетсiз (әрекет қабiлетi шектеулi) деп танылуына, ата-анасының бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеуiне, ата-анасының баласын тәрбиелеуден немесе оның құқықтары мен мүдделерiн қорғаудан жалтаруына, оның iшiнде ата-анасының өз баласын тәрбиелеу немесе емдеу мекемелерiнен алудан бас тартуына байланысты, сондай-ақ ата-анасы қамқорлық жасамаған өзге де жағдайларда жалғызбасты ата-анасының немесе екеуiнiң де қамқорлығынсыз қалған бала.Жетімдік – баланың психикалық дамуына қатты әсер етеді. Ата-анадан айрылған және интернат жағдайына түскен балалардың жалпы психикалық жағдайы төмендейді, өзін-өзі реттеп-бағыттауы бұзылады, көңіл күйі жабырқау болады. Балалардың басым көпшілігінің өмірге құштарлығы жоға-лады, өзіне-өзінің сенімсіздігі күшейіп, бойын үрей билей бастайды.
Жетімдіктің түрлері
Әлеуметтік жетім - ата-анасы бар , бірақ ата -ана өз келісімдерімен баладан бас тарту, сондай-ақ ата-ананың түрлі сол қылықтарға бару арқылы олардың құқықтарын шектеп баланы айырып алу.
Тұл жетім - ата-анасының екеуi де немесе жалғыз басты ата-анасының біреуінің қайтыс болуы тұл жетім деп аталады. Қазіргі таңда әлеуметтік жетім тұл жетімге қарағанда 80 пайызды құрап отыр. Қалған пайызы ғана тұл жетімдер.
Х - ХХ ғасыр аралығындағы «жетім» ұғымының анықтамасы - толық жанұялық тәрбие көрмеген.
Ресми ақпараттарға сүйенсек Республикамызда 75000 жетім бала бар екен, олардың 660 интернат ұйымдарында тәрбиеленуде, олардың ішінде: жалпы және санаторий түріндегі мектеп-интернаттарда - 37 541 бала, мектеп жанындағы интернаттарда - 15 096 бала, балалар үйлері мен жетім балаларға және ата анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған мектеп–интернаттарда - 12 574 бала, кемтар балаларға арналған түзеу мекемелерінде - 12 599 бала, ерекше тәрбиелену жағдайларына мұқтаж балалар мен жасөспірімдерге, мінез құлқы девиантты балаларға арналған мектеп-интернаттарда - 884 бала, отбасы үлгісіндегі балалар ауылдарында – 281 бала, отбасы үлгісіндегі балалар үйлерде тәрбиеленуде.
Он жыл ішінде жәудіркөз жетімдер әлемнің 30 еліне әкетілген. Біздің жетімдерімізді асырап алудан бірінші орында – АҚШ (6406 бала), екінші орында – Испания (600), үшінші орында Бельгия (343) тұр. Одан әріде немістер – 173, канадалықтар – 167, ирландықтар – 140, француздар 131 жетімімізді асырап алған.
Б) «Жетім» мәтінін оқып, мазмұнын түсіндіру.
В) Иса мен Қасымға мінездеме беру
ІҮ. Сөздік жұмыс
Қиянат – әділетсіздік, зорлық, өктемдік.
Қаға беріс – шеттеу, бұрылыс, тасалау жер.
Шығармашылық тапсырма:
А)«Менің анам» немесе «Менің әкем» тақырыбында өлең жолдарын жазу
Ә) Мақал-мәтелдің жалғасын табу
1. Жаңбыр жаумаса – жер жетім
Үйрек,қаз кетсе – көл жетім
2. Ері жоқ ел – жетім
Елі жоқ ер жетім
Парықсыз болса, сөз жетім
3. Жерде жетім жыласа,
Көкте періште қайғырады.
4. Жетім көрсең , жебей жүр
Ү. Дәптермен жұмыс
1-тапсырма. Топтық жұмыс ретінде орындалады.
1 - топ 2-топ
Табиғаттағы өзгеріс
Баланың көңіл күйі
Қалың қара бұлт
Жалғыз жаяу бала
Қап-қараңғы түн
Баланың шошынған жүрегі
Қараңғы түннің қара желі
Бала бойындағы қорқыныш
3 – тапсырма. Жоспарды ретімен орналастыру
Қасымның әжесінен айырылуы.
Иса мен Қадишадан көрген қорлығы.
Тау ішіндегі қорқыныш.
Ағашқа сүйеніп қатып қалған бала.
ҮІ. Сергіту сәті
ҮІІ. Жетім монологы
Монолог дегеніміз - кейіпкерлердің ішкі сезімін білдіру үшін өзімен-өзі сөйлескен сөзі.
Анашым, міне, сенсіз тағы бір күннің таңын атырдым. Анашым, әкешім, сіздер қандай жан екенсіздер? Бет-әлпеттеріңіз қандай екен? Маған қиын. Биыл туғаныма 10 жыл болмақшы. Ата – анасыз 10 жыл өтіп кетіпті. Әлі қанша жыл сіздерді көрмей өмір сүрер екем? Бұл тек аллаға ғана аян. Бірақ мен сіздерді бәрібір жақсы көремін. Мүмкін мені тастап кетулеріңіздің себебі бар щығар. Дегенмен мен сіздерді әлі де күтемін. Алаңдаулымын. Бұл үйдің есігінен адамдар кіріп шығып жатқан сайын үмітім оянып, менің ата – анам болар деген ой келеді. Бірақ өз жөндерімен кете барады. Сол сәтте үмітім қайта үзіліп, терезеге телміріп, сіздерді сарғая күтемін.
Анашым, мені дүниеге әкелгеніңіз рас болса, неге бауырыңызға баспадыңыз? Ана деген сыйлы есімді иелену бар әйел затының арманы еді ғой. Сіз орындалып тұрған арманнан оңай бас тарттыңыз да менің өміріме балта шаптыңыз. Бала деген жаратқаннан берілетін ең үлкен сый. Мені тастар алдында болашағымның қандай болатынын ойладыңыз ба? Мен не жаздым сіздерге? Егер сіздер келсеңіздер бұл сұрақты қойып мазаламаймын. Жай ғана құшақтап жата берер едім.Әр таңды өзіңізбен бірге атырар едім. Маған тым болмаса естелік ретінде суреттеріңізді қалдырсаңыздар етті. Мені тұл жетім деген атаққа қалдырдырып кете бардыңыздар. Біз неге ата – анасы бар балалардан төмен тұрамыз. Өйткені біздің ата – анамыз жоқ. Әрине , туған ата – анасы керек қылмаған баланы, басқалар қайдан керек етсін.
Мен сіздерді тапсам табармын, таппасам «баяғы жартас бір жартас», шыққан жеріміз балалар үйі, анамыз тәрбиешілер, ал тегіміз, затымыз тұл жетім болып қала береді.
ҮІІІ. Егер де мен...
Егер сен Исаның орнында болсаң не істер едің?
Егер сен Қадишаның орнында болсаң не істер едің?
ІХ. Қорытынды
А) М.Әуезов туралы білімдерін тексеру
Ә) Л.Жолдасовтың « Сәби бақыты » атты бейнебаяныны көру, тыңдау
