" ?лтты? салт-д?ст?р ?рдісінде т?рбиелей отырып о?ытуды? тиімділігі"
" ?лтты? салт-д?ст?р ?рдісінде т?рбиелей отырып о?ытуды? тиімділігі"
« ?лтты? ? д?ст?р ?рдісінде т?рбиелей отырып
о?ытуды? тиімділігі..»
?йірбаева Г?лназ? бастауыш сынып
м??алімі, 46 орта мектеп
«Тегін білмейтін бала т?гін де білмейді» деген хал?ымыз, ?ашан да бала т?рбиесіне ?лкен м?н берген. Бір ?ажабы сол, т?рбие беруді тарихты? к?ні ?а?тап, жауыны шай?ан, жылдардан жылдар?а жетіп, к?шпелі елді? тарихына м?ріндей боп басыл?ан, хал?ымызды? тезіне т?сіп шы?дал?ан ?лтты? салт? д?ст?рді т?сінуден, ??ынудан, ба?алай білуден баста?ан.
Б?гінгі та?да, дамы?ан елу елді? ?атарына ?осылма? боп о?у мен т?рбие ж?мыстарына жа?а ?ырынан ?арай баста?ан т?ста да, ?лтты? салт? д?ст?р ?рдісінде баланы т?рбиелеуді?, о?ытуды? ма?ызы зор екендігінде с?з жо?. ?йткені, адамны? ?мірі, іс? ?рекеті, ?згелермен ?арым? ?атынасыны? барлы?ы дерлік хал?ымызды? салт? д?ст?рінен ойып орын алып, адамны? д?ниетанымды? к?з?арасын ?алыптастыратын т?рбие мектебі.
?аза? хал?ы салт? д?ст?рге ?те бай. Баланы? д?ние есігін аш?анынан бастап, оны? ал?аш?ы ?адамы, одан ?рі оны? ?су жолында?ы барлы? кезе?дерді ?алт жібермей, бала психологиясында?ы ?згерістер мен жетілуді ?з салт? д?ст?рі ар?ылы шегедей ?а?ып кеткен дана хал?ымыз даналы? к?здері бол?ан ?зіні? осындай ??ндылы?ы ар?асында ?рпа?тан ?рпа??а жетіп, ?зіні? ?мірше?дігін к?рсетіп отыр. Сонды?тан да аталар сал?ан сара жолды алдымда отыр?ан ел ерте?і болар ?рпа?тарды? санасына бекітіп, бойына сі?іруді мен ?з т?жірибиемні? негізі етіп алдым.
Ана тілін білмеген?
А?ылы жо? желік бас.
Ана тілін с?ймеген
Хал?ын с?йіп жарытпас,? деген ?адыр Мырзалиевті? с?зінде ?аншалы?ты ?лкен ма?ына бар. Мен ?з саба?ымда болсын, саба?тан тыс ?ткізілетін іс? шараларда болсын, немесе ?о?ырау кезінде болсын о?ушыларымны? д?рыс с?йлеуіне, с?здегі дыбыстарды д?рыс айта білуіне, с?здерді? б?рмаланып айтылмауына к?п м?н беремін. Бастауыш сынып о?ушыларында с?зді б?рмалап айту, ?алай естісе солай жазу сия?ты жа?дайлар жиі болып т?рады. Оларды? сол ?ректтеріне «бала ?ой» деп ?арауды? ?ажеті жо?. М?ны мен ата? аналардан да талап етемін. Баланы? тілі ?алай шы?са, кейін де солай ?алыптасып кетеді. ?лкейген со? оны ж?ндеуге келе де ?оймас. Екіншіден, сыныптары жо?арылап, жеке тапсырмалар мен шы?армашылы? ж?мыстарды орындауда да осы ол?ылы?тар бас к?терері ?а?.
Мен ?лкендер мен кей м??алімдер арасынан, о?ушыларды? тілі шор?а?, мазм?ндама, шы?арма жаза алмайды деген к??іл толмасты?ты естіп ?аламын. Онысы ?тірік те емес. ?азір жаты? тілмен к?ркемдеп жазба? т?рма?, ?з ойын аны? жеткізе алатындар саны азайып барады.
М?ны? негізі неде? Онда м??алім, ?стаз ретінде бізді? де кін?міз бар – ау деп ?оямын. Оны жою ?шін не істеу керек?
Ол рас, ?азір кітапты ?здігінен ?ызы?ып о?итындар азайды. Теледидар мен компьютер ?мірімізге б?тіндей еніп, «дайын ас?а» ие болды?.
Дегенмен, ?олды бос ?ойып, «мен к?ндімге» салыну?а да болмас. Сонды?тан ?з саба?ымда ана тілі о?улы?ында берілген ж?мба?, жа?ылтпаштар мен ма?ал? м?телдерге к?п то?талып, балалар к??ілін к?п б?рамын. «Ма?ал? м?тел жарысы», «Тап?ыр болса?, тауып к?р», «Ізденімпаз кім?» деген іс? шараларды ?ткізіп, балаларды ?ызы?тыра білдім. Оларды? жас ерекшеліктеріне сай тапсырмалар беріп, ?здігінен ізденімге жетеледім.
Сонымен ?атар мектебіміздегі білікті ?стаздар Аймаханова С.А, Сейдазимова Г.?, Абишева А.А жазып ?сын?ан «Ма?ал? с?зді? м?йегі» атты ?дістемелік ?лестірмелерді пайдаланып, о?ушыларды? ізденім, шы?армашылы?, ?зіндік ж?мыс жасай білу да?дыларын дамытуды ?йымдастырып келемін.
То?сан ауыз с?зге тобы?тай т?йін жасай білген дана хал?ымыз «тілі шор?а?ты? ойы шор?а?» демеп пе еді. Олай болса, ??зіретті, шы?армашыл жеке т?л?аны ?алыптастыруды мен Елбасы с?зімен айтсам: «?асырлар бойы ?аза?ты? ?лт ретіндегі м?дени т?тасты?ына е? негізгі ?йт?ы бол?ан? оны? ?ажайып тілін» д?рыс игертуден, ж?не оны ?лтты? салт? д?ст?рмен саба?тастырумен бастадым. Себебі, тілді т?сінбеген адам сен ?анша жерден жаны?ды салып айтып жат?аны?мен ол информацияны ?абылдамайды емес пе?
?лтымызды? сали?алы салты мен д?ст?рін д?ріптейтін та?ырыптар ана тілі о?улы?ында к?п. Тек соны бала тілімен, баланы? ?абылдай алу ?абілетімен жеткізіп, оны ?ызы?тата алса?, біз алмайтын асу жо? деп ойлаймын.
Мысалы, Наурыз жайлы та?ырып бастауыш сыныптарды? барлы?ында да бар. Оны о?ыту, ауызша баяндау, суреттер к?рсету бір б?лек те, практикалы? т?р?ыда о?ушыларды? ?здерін ?атыстыра отырып орындату, т?сіндіру, сол ар?ылы салт? д?ст?рді? ма?ызын, т?рбиелік ??ндылы?ын бала санасына жеткізу ж?йелі д?рыс с?йлеуге, отанс?йгіштікке, салт? д?ст?рді? негізін ??ыну?а, ??ына т?рып оны ?астерлей білуге т?рбиелеу бір б?лек.
Мен сонымен ?атар, «?алай ойлайсы??», «сені?ше ?алай?», «неге олай еткен?» деген сия?ты сауалдарды к?бірек ?олданып, та?ырыпты ашуда о?ушыны? ойлануына, ?зіндік пікір алмасуына, сол ар?ылы та?ырыпты? о?ушы санасында берік са?талуына ы?пал етемін. Мысалы, «Бізді? ту», «Елта?ба» та?ырыптарын ?тпес б?рын р?міздерге м??ият ?арап алуларын, сонан со? онда нелер бейнеленгендігін топтастыра келе, ол бейнелерді? ??рдан ??р берілмегендігін, ма?ынасы мен м?ні бар екендігін айтып, « сен ?алай?» ойлайсы? деген сауалдар ар?ылы баланы? ?зін ?атыстыра отырып ойлану?а, ой ?орыту?а да?дыландырамын, сонан со? барып ?зім т?сіндіремін, елді? тарихы мен салт? д?ст?ріне ж?гіне отырып баяндаймын, ертегідей етіп суреттеймін. Б?л ?дістерім текке кетпегенін келесі саба?тарда бай?аймын.
?шінші, т?ртінші сыныптарда ?ткен кей та?ырыпты? т?йіні болатын бірнеше ма?ал? м?телдер ?сынамын (о?улы?тан тыс) да, енді соны? ішінен бірін та?датамын. Сол ар?ылы та?ырыпта?ы негізгі ой мен идеяны баланы? ?зіні? ашуына жол сілтеймін.
Елімізде ?лемдік талаптар ке?істігіне енуге ба?ыттал?ан білім беруді? жа?а ж?йесі беле? алып, білім беру реформасыны? негізгі ма?саты? д?ниетанымы жо?ары, жан? жа?ты ?алыптас?ан жеке т?л?аны ?алыптастыру болып отыр?аны аян. Дегенмен, ?ай істе де, ?ай кезде де ?лтты? ерекшелігімізді ескеретін, ?лтты? болмысымызды жою?а емес, ке?ейтуге ба?ыттал?ан жа?а ?о?амны? жа?аша талаптарына сай біліктіліктер беле? ал?аны д?рыс дегім келеді. Кешегіні? керегін б?гінгіні? талабымен саба?тастыра білуді ?р ?стаз, ?р педагог ?зіні? кредосына айналдырса н?р ?стіне н?р болма?.
?лемдік стандарт?а сай дегенді желеу етіп ?ткенімізді к??гірттетіп алмаса? деймін. Себебі ?зге бастаудан су ішкен адам ?з бастауыны? д?мі мен ?адірін ?айдан т?сінсін, ?алай ??сын, ?алай ?астерлесін.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«" ?лтты? салт-д?ст?р ?рдісінде т?рбиелей отырып о?ытуды? тиімділігі" »
« Ұлттық ‑ дәстүр үрдісінде тәрбиелей отырып
оқытудың тиімділігі..»
Үйірбаева Гүлназ‑ бастауыш сынып
мұғалімі, 46 орта мектеп.
«Тегін білмейтін бала түгін де білмейді» деген халқымыз, қашан да бала тәрбиесіне үлкен мән берген. Бір ғажабы сол, тәрбие беруді тарихтың күні қақтап, жауыны шайған, жылдардан жылдарға жетіп, көшпелі елдің тарихына мөріндей боп басылған, халқымыздың тезіне түсіп шыңдалған ұлттық салт‑ дәстүрді түсінуден, ұғынудан, бағалай білуден бастаған.
Бүгінгі таңда, дамыған елу елдің қатарына қосылмақ боп оқу мен тәрбие жұмыстарына жаңа қырынан қарай бастаған тұста да, ұлттық салт‑ дәстүр үрдісінде баланы тәрбиелеудің, оқытудың маңызы зор екендігінде сөз жоқ. Өйткені, адамның өмірі, іс‑ әрекеті, өзгелермен қарым‑ қатынасының барлығы дерлік халқымыздың салт‑ дәстүрінен ойып орын алып, адамның дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыратын тәрбие мектебі.
Қазақ халқы салт‑ дәстүрге өте бай. Баланың дүние есігін ашқанынан бастап, оның алғашқы қадамы, одан әрі оның өсу жолындағы барлық кезеңдерді қалт жібермей, бала психологиясындағы өзгерістер мен жетілуді өз салт‑ дәстүрі арқылы шегедей қағып кеткен дана халқымыз даналық көздері болған өзінің осындай құндылығы арқасында ұрпақтан ұрпаққа жетіп, өзінің өміршеңдігін көрсетіп отыр. Сондықтан да аталар салған сара жолды алдымда отырған ел ертеңі болар ұрпақтардың санасына бекітіп, бойына сіңіруді мен өз тәжірибиемнің негізі етіп алдым.
Ана тілін білмеген‑
Ақылы жоқ желік бас.
Ана тілін сүймеген
Халқын сүйіп жарытпас,‑ деген Қадыр Мырзалиевтің сөзінде қаншалықты үлкен мағына бар. Мен өз сабағымда болсын, сабақтан тыс өткізілетін іс‑ шараларда болсын, немесе қоңырау кезінде болсын оқушыларымның дұрыс сөйлеуіне, сөздегі дыбыстарды дұрыс айта білуіне, сөздердің бұрмаланып айтылмауына көп мән беремін. Бастауыш сынып оқушыларында сөзді бұрмалап айту, қалай естісе солай жазу сияқты жағдайлар жиі болып тұрады. Олардың сол әректтеріне «бала ғой» деп қараудың қажеті жоқ. Мұны мен ата‑ аналардан да талап етемін. Баланың тілі қалай шықса, кейін де солай қалыптасып кетеді. Үлкейген соң оны жөндеуге келе де қоймас. Екіншіден, сыныптары жоғарылап, жеке тапсырмалар мен шығармашылық жұмыстарды орындауда да осы олқылықтар бас көтерері һақ.
Мен үлкендер мен кей мұғалімдер арасынан, оқушылардың тілі шорқақ, мазмұндама, шығарма жаза алмайды деген көңіл толмастықты естіп қаламын. Онысы өтірік те емес. Қазір жатық тілмен көркемдеп жазбақ тұрмақ, өз ойын анық жеткізе алатындар саны азайып барады.
Мұның негізі неде? Онда мұғалім, ұстаз ретінде біздің де кінәміз бар – ау деп қоямын. Оны жою үшін не істеу керек?
Ол рас, қазір кітапты өздігінен қызығып оқитындар азайды. Теледидар мен компьютер өмірімізге бүтіндей еніп, «дайын асқа» ие болдық.
Дегенмен, қолды бос қойып, «мен көндімге» салынуға да болмас. Сондықтан өз сабағымда ана тілі оқулығында берілген жұмбақ, жаңылтпаштар мен мақал‑ мәтелдерге көп тоқталып, балалар көңілін көп бұрамын. «Мақал‑ мәтел жарысы», «Тапқыр болсаң, тауып көр», «Ізденімпаз кім?» деген іс‑ шараларды өткізіп, балаларды қызықтыра білдім. Олардың жас ерекшеліктеріне сай тапсырмалар беріп, өздігінен ізденімге жетеледім.
Сонымен қатар мектебіміздегі білікті ұстаздар Аймаханова С.А, Сейдазимова Г.Қ, Абишева А.А жазып ұсынған «Мақал‑ сөздің мәйегі» атты әдістемелік үлестірмелерді пайдаланып, оқушылардың ізденім, шығармашылық, өзіндік жұмыс жасай білу дағдыларын дамытуды ұйымдастырып келемін.
Тоқсан ауыз сөзге тобықтай түйін жасай білген дана халқымыз «тілі шорқақтың ойы шорқақ» демеп пе еді. Олай болса, құзіретті, шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыруды мен Елбасы сөзімен айтсам: «Ғасырлар бойы қазақтың ұлт ретіндегі мәдени тұтастығына ең негізгі ұйтқы болған‑ оның ғажайып тілін» дұрыс игертуден, және оны ұлттық салт‑ дәстүрмен сабақтастырумен бастадым. Себебі, тілді түсінбеген адам сен қанша жерден жаныңды салып айтып жатқаныңмен ол информацияны қабылдамайды емес пе?
Ұлтымыздың салиқалы салты мен дәстүрін дәріптейтін тақырыптар ана тілі оқулығында көп. Тек соны бала тілімен, баланың қабылдай алу қабілетімен жеткізіп, оны қызықтата алсақ, біз алмайтын асу жоқ деп ойлаймын.
Мысалы, Наурыз жайлы тақырып бастауыш сыныптардың барлығында да бар. Оны оқыту, ауызша баяндау, суреттер көрсету бір бөлек те, практикалық тұрғыда оқушылардың өздерін қатыстыра отырып орындату, түсіндіру, сол арқылы салт‑ дәстүрдің маңызын, тәрбиелік құндылығын бала санасына жеткізу жүйелі дұрыс сөйлеуге, отансүйгіштікке, салт‑ дәстүрдің негізін ұғынуға, ұғына тұрып оны қастерлей білуге тәрбиелеу бір бөлек.
Мен сонымен қатар, «қалай ойлайсың?», «сеніңше қалай?», «неге олай еткен?» деген сияқты сауалдарды көбірек қолданып, тақырыпты ашуда оқушының ойлануына, өзіндік пікір алмасуына, сол арқылы тақырыптың оқушы санасында берік сақталуына ықпал етемін. Мысалы, «Біздің ту», «Елтаңба» тақырыптарын өтпес бұрын рәміздерге мұқият қарап алуларын, сонан соң онда нелер бейнеленгендігін топтастыра келе, ол бейнелердің құрдан құр берілмегендігін, мағынасы мен мәні бар екендігін айтып, « сен қалай?» ойлайсың деген сауалдар арқылы баланың өзін қатыстыра отырып ойлануға, ой қорытуға дағдыландырамын, сонан соң барып өзім түсіндіремін, елдің тарихы мен салт‑ дәстүріне жүгіне отырып баяндаймын, ертегідей етіп суреттеймін. Бұл әдістерім текке кетпегенін келесі сабақтарда байқаймын.
Үшінші, төртінші сыныптарда өткен кей тақырыптың түйіні болатын бірнеше мақал‑ мәтелдер ұсынамын (оқулықтан тыс) да, енді соның ішінен бірін таңдатамын. Сол арқылы тақырыптағы негізгі ой мен идеяны баланың өзінің ашуына жол сілтеймін.
Елімізде әлемдік талаптар кеңістігіне енуге бағытталған білім берудің жаңа жүйесі белең алып, білім беру реформасының негізгі мақсаты‑ дүниетанымы жоғары, жан‑ жақты қалыптасқан жеке тұлғаны қалыптастыру болып отырңаны аян. Дегенмен, қай істе де, қай кезде де ұлттық ерекшелігімізді ескеретін, ұлттық болмысымызды жоюға емес, кеңейтуге бағытталған жаңа қоғамның жаңаша талаптарына сай біліктіліктер белең алғаны дұрыс дегім келеді. Кешегінің керегін бүгінгінің талабымен сабақтастыра білуді әр ұстаз, әр педагог өзінің кредосына айналдырса нұр үстіне нұр болмақ.
Әлемдік стандартқа сай дегенді желеу етіп өткенімізді күңгірттетіп алмасақ деймін. Себебі өзге бастаудан су ішкен адам өз бастауының дәмі мен қадірін қайдан түсінсін, қалай ұқсын, қалай қастерлесін.
