"Т?рт т?лік" К.уШИНСКИЙ

Сабақ тақырыбы: Төрт тілек. К. Ушинский.

Сабақтың мақсаты:

Бідімдік: Митяның тілегі мен көңілі барлық балаларға тән екендігін, табиғаттың кез келген мезгілінің әдемілігін көре білу керек екендігін түсінуге жағдай туғызу.

Дамытушылық: оқушыларды Табиғат-ананы сүю жай ғана сөз болмау керектігін ойландыру, проблемалық мәселелерді шешуге мүмкіндік беру.

Тәрбиелік: айналаға көз жіберу арқылы жанашырлық сезімдерінің оянуына себепші болу.

Сабақтың көрнекілігі және қажетті құралдар: «ҚАҚ», «ҚА - ?» кестесі, түрлі түсті қағаздар, плакат, көктем бейнесі салынған сурет, кесте, Қ. Аманжолдың «Дауыл» өлеңінен үзінді.

Сабақтың барысы:

1. Қызығушылығын ояту.

а) Ақ, сары, жасыл, қызыл түсті жолақшалар тақтаға ілінеді.

- Балалар, осы түстердің қайсысы қай жыл мезгілін бейнелей алады деп ойлайсыңдар?

Тақтада қыстың тұсына - ақ, көктемнің тұсына... түстер қойылып, содан кейін неліктен ол түстер таңдалып алынғанын оқушылар дәлелдейді. Мұғалім бұл жұмыстың орындалуына байланысты қорытынды ой айтады. Немесе:

ә) Оқушыларды қыс, көктем, жаз, күз топтарына төрт мезгіл бойынша бөледі.

2. Мағынаны тану.

- Балалар, бүгін біз сендермен «Төрт тілек» деген мәтін оқимыз. Оқушылар дауыстап немесе іштей оқып шығады. Мәтін көлемі шағын болғандықтан, бұл оқу уақытты көп алмайды. Әңгіме мазмұны бойынша сұрақтар қою:

- Митя қыс кезінде не деді?

- Көктем келгендегі әңгімені жалғастыр?

- Жаз да шықты. Жаз қандай екен?

- Күз қандай? Митя әкесіне не деді?

- Әңгімені естігенде сенде қандай сезімдер пайда болды?

3. Ойтолғау.

Пікірталас үшін берілетін сұрақ:

- Балалар, Митя қандай бала? (Митяға мінездеме беруге әрекет).

Сабақтың қызығушылығын ояту, мағынаны тану кезеңдерінде де «ҚАҚ» - «Қосу - азайту - қызық» немесе (осы кестенің өзгертілген түрі) «ҚА-?» - «Қосу - азайту - сұрақ» (кесте авторы Э.де Боно) кестелерін қолдануға болады.

Жұмысты осылай ұйымдастыру даулы мәселе жөнінде пікірталас өткізу мақсатында жүргізіледі. Мәтінді оқу кезеңінде жаңа деректер мен ақпараттар кестеге түсіріледі:

• құбылыстың жағымды жақтары - «+»;

• құбылыстың жарымсыз жақтары «-»;

• сонымен қатар баланы қызықтырған жайттар - «Қ» немесе оқу кезінде

туындаған сұрақтар - «?».

- Сонымен, Митя үшін жыл мезгілдерінің барлығы жақсы екен. Ал сендердің де осы Митя сияқты айтқан кездерің болды ма? Сенің тілегің қандай? Жылдың қай мезгілін ұнатасың? Өздерің ұнатқан маусымды сипаттап жазып көріңдер.

Оқушылардың жазғандары оқылып, тыңдалады. Жазған эсселеріңде сипаттау бар ма екен? Өте аз болса да, сипаттайтын сөздерді іздеу. Себебі, біз балаларға сипаттау жаз дедік. Мысалы, ауасы таза, жылы, қоңыр салқын, аңқыған гүл мен шөп иісі... Егер оқушы жазбасында сипаттаулар жоқ болса, оның жұмысындағы сөйлемдердің қай жеріне өзгерту кіргізуге болады. Сонымен бірге бала өзінің ұнату себептерін дәлелдеп жаза алды ма? 3-сынып оқушысы үшін өте қарапайым талап қоя отырып, жазуға үйрету жұмысы біртіндеп жүргізіледі. Біріншіден, бала тапсырманың талабын нақты түсіну керек. Бұл - практикалық пайдалы жұмыс, баланы жазуға үйрету үлгісі. Екіншіден, жазба жұмысының талаптары мен стилін ажырата алмағандықтан, мақсатын білмегендіктен, оқушы шығарма, мазмұндама, сипаттау, мінездеме, тағы басқаларды жазуда сауатсыздық танытады.

Жазылған жұмыстың мазмұны бойынша да сұрақтар қойылады. Мысалы:

- Асан, сен жазды ұнатады екенсің, ал басқа маусым ұнамай ма?

- Балалар, табиғаттың бораны, қақаған аязы, дауылы сендерге ұнай ма? (Оқушылар пікірін тыңдау керек.)

- Қалай ойлайсыңдар, Митя табиғаттың тосын мінезін ұнатар ма еді? Ал мен сендерге Қасым Аманжоловтың «Дауыл» деген өлеңінен үзінді оқиын. Осы дауылға ақынның көзқарасы қандай екенін анықтап көріңдер. (Мұғалім үзіндіні жатқа айтса, өте әсерлі болар еді).

...«Дауыл! Дауыл!» дегенге,
Шықтық үйден дүркіреп.

Аспан түрды төбемде

Аласұрып күркіреп..

Мен дауылдың ұлымын,

Тұра алмаймын дауылсыз.
Қарсы алуға дайынмын,

Соқса да дауыл дамылсыз.

Ендеше, осы дауылды ақын өте жақсы көреді. Ол дауылсыз тұра алмайтынын жырлап, өзін осы дауылдың ұлымын дейді. Сондықтан табиғатты қандай күйінде болса да, Митя сияқты, ақындар сияқты сүйе білу керек.

- Айналаға қарасаңдар, адамның қателігінен табиғатқа көптеген жаманшылық жасалады. Сендер өз тұрған жерлеріңде осындай кемшіліктерді байқадыңдар ма? (Ауладан, көшеден, өзен жағасынан, құстар мен аңдар өмірінен,...) Үйге осы мәселені қосымша тапсырма түрінде беруге болады.

Жыл мезгілдері, табиғат құбылыстары туралы мақал-мәтелдер, қазақ халқының ауа райын болжаулары туралы мәліметтер жинастыруға немесе жұмбақтар жазып келуге тапсырма беруге болады. Бұл - мұғалімнің таңдауындағы жұмыс.