Технологическая карта урока "Кыталык - саха ытык көтөрөНь

Уруок этаптара

Учуутал дьайыыта

Үөрэнээччи дьайыыта

Бириэмэ

УУД

1. Тэрээһин чаас

• Үтүө сарсыарданан!

(оҕолор уруокка бэлэмнэрин бэрэбиэркэлиир).

• Үтүө сарсыарданан.

1 мүн

көтөрө буоларын өйдөтүү.

Билэр – көрөр дьоҕуру сайыннарыы: Үөрэнээччи билэр – көрөр сатабыллын, тыллан өһүн , толкуйдуур дьоҕурун сайыннарыы.

Дэгиттэр үөрүйэҕи сайыннарыы: Оҕо бэйэтин дьоҕурун сайыннарыы; элбэҕи билэ сатыыр, бэйэтин санаатын арыйыы, интэриэһин сайыннарыы.

Сатабылы инэрии :Учууталы сатаан болҕойон истэн суруйарын, ыраастык туттан үлэлиирин, алҕастарын сатаан булан көннөрүннэллэрин ситиһии.

Тус бэйэ үөрүйэхтэрэ: бэйэ дьоҕурун туһанан билиини ыларга дьулуһуу, болҕомтолоох, элбэх билиини, быһаарыыныны ыларга бэлэм буолуу.

Салайынар үөрүйэхтэрэ: билии ыларга үлэни былааннааһын, сыыһалары учуоттаан көннүрүнэргэ иитии, үлэ инники түмүгүн сабаҕалааһын.

Бодоруһар үөрүйэхтэр: бэйэ – бэйэҕэ убаастабыллаах сыһыан, учууталы кытта сөпкө алтыһыы. Үөрэнээччи атын оҕо эппиэтин болҕойон истэрин ситиһии.

1. Саҥа тиэмэҕэ киирии

• Билигин кыратык оонньуохпут. Ооньуубут быраабылата маннык: мин буукубалары биэрбин ол буукубалартан эһиги көтөр аатын таһаарыахтааххыт.

• Бастаан сөпкө таайбыкка,эппиэттээбиккэ лиис биэрэбин, ону уруок бүтүүтэ туһаныахпыт.

Оҕолор тыл тааһаараллар, көтөр аатын булаллар.

• кыталык

5 мин

1. Сүрүн чаас

• Ол аата бүгүн биһиги кыталык туһунан ырытаһыахпыт.

• Кыталык туһунан биһиги тугу билэбитий?

• Кыталыгы билэр туһуттан бүгүн биһиги кыра чинчийэр үлэ оҥоруохпут. Ону барытын маннык таблицаҕа толорон иһиэхпит.

• Бастатан туран, биһиги кыталык туһунан тугу билиэхтээхпитий?

• Сөп, ким билэрий хайдах дьүһүннээҕин?

• (слайд) Кыталык эппит курдук:

Маҥан, төбөтө атаҕа кыһыл өҥнөөх. Уһуна 120 см, ыйааһына 8 кг тиийэр.

• 120 см уһуннаах буоллаҕына төһө улахан көтөр эбитий?

• метр таһаардахпытына төһө буоларый?

• бастаан эппиэттээбит оҕо тахсан мээрэйдээх көрөр.

• Өссө тугу билиэхтээхпитий?

• Бары кыталыкпыт ойуутун болҕойон көрдүбүт. Кыталыкы тугунан аһылыктанарын ким этиэй?

• Сайынын от аһылыктанар эбит. Онтон сааһын, күһүнүн кутуйахтарынан уонна от силиһинэн аһыыр. Тоҕо?

• сөп, өссө тугу билиэхтээхпитий?

• Ким билэрий ханна олороллорун.

• Кыталык кыһын кыстыыр сирдэрэ – Кытай, Индия, Афганистан. Онтон төрүүр – ууһуур сирдэрэ – Саха сирин бадарааннаах, куталаах күөл, өрүс кытыллара, туундара.

• Картаҕа ким көрдөрүөй, бу ааттаммыт дойдулары?

• Кыталык Саха Сиригэр уйаланар сирдэрэ: Яна, Амма, Лена, Халыма, Алдан, Индигир.

• Өссө кыталык туһунан тугу билиэххитин баҕараҕыт?

• (саҥаларын тыаһатыы)

• Оҕолор, онтон сахаларга кыталык туох суолталаах дии саныыгыт?

• Биһиги сахалар кыталыгы кыраһыабай кыыс уобараһагар, олох салҕанан баран иһиитигэр, дьолго – соргуга тэҥниибит уонна сүгүрүйэбит. Олоҥхоҕо хоһуйаллар, ырыа – хоһоон айаллар. Онтон кыталыгы өлөрбүт киһи – кылгас үйэлээх буолар, үнкүүтүн көрбүт киһи дьоллоох.

• Атын норуот кыталыгы эмиэ ытык кыылынан ааҕаллар эбит. Ол курдук ханты уонна манси норуот кыталыгы олус диэн ытыктыыр, харыстыыр. Уонна сылын ахсын араас тэрээһиннэри ыытар эбит.

• Кыталык кыһыл кинигэҕэ киирбит көтөр. Ол аата биһиги кыһыл кинэҕэ киирбит буоллаҕына хайыахтаахпытый?

Кыһыл кинигэни көрдөрөр.

• Тоҕо кыталык ахсаана аҕыйыырый?

Оҕолор тугу билэллэрин кэпсииллэр

• Кыталык тас көрүҥүн.

• маҥан, уһун моонньуулаах, атахтаах, кытатын кытыыта харалаах.

• улахан.

• 1 метр уонна 20 см.

• тугунан аһылыктанарын.

• ким туох эппиэттээҕин этэр.

• сайын от күөх сибиэһэй, онтон күһүн уонна саас

• от тахса илик ьбуолар уонна саҥаран өлөр.

• ханна баалларын.

• оҕолор эппиэттэрэ.

• биир оҕо тахсан эппиэттиир?

• Хайдах саҥарарын.

• эппиэттиииллэр.

• Бултууллар, төрүүр – ууһуур сирдэрэ аҕыйах, экология мөлтөх.

15 мин

1. Чиҥэтии.

• биһиги туох сыалтан бүгүн кыталыктар тустарынан үөрэттибит?

• Иван Ионович Дьячковскай – Кыталык Уйбаан диэн Амма улууһуттан төрүтттээх, аан бастаан кыталыктар үнкүүлэрин уон сааһыгар көрбүт. Олоҕун кыталыктары харыстаһын үлэтигэр анаабат киһи.

• кыталыктар ханна олороллорун, тугунан аһылыктаналларын, хайдах дьүһүннээҕин билээри.

• кыһыл кинигэҕэ киирбит кыыллары харыйстыахтаахпыт.

5 м

1. практическай чаас

• Мин билигин лиис түҥэтэлиэм.

Бу лиистэринэн биһиги кыталыктары оҥоруохпут.

• Биһиэхэ наада: кыптый уонна хара уонна кыһыл өҥнөөх харандаас, фломастер.

• Бары бүтэрдибит.. Билигин биһиги кыталыктарбытын көтөн эрэр тиһэн баран кылаас киэргэтиэхпит.

• Бары биир – биир тахсан кылаас оҕолоругар баҕа санааҕытын этэҕит.

• Бэлэмнэнэллэр.

10 м

1. Түмүк

• бүгүҥҥү уруокка тугу биллигит?

• Эппит курдук, кыталык үнкүүтүн көрбүт киһи дьоллоох буолар. (видео)

• тугу билбиттэрин укэпсииллэр.

5 м