С?лу ?ыс мезігілі

№38. Әдістемелік әзірлеме

Күні, тобы: ____________________________________________

Сабақтың тақырыбы:Медициналық биологиялық ақпараттарды өңдеуде компьютерді

қолдану.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақты жүргізу әдісі: Баяндау, түсіндіру. Миға шабуыл. Интерактивті әдіс.

Сабақтың мақсаты:.

Білімділік:

• Студенттерге ақпараттық технология, ақпараттық жүйе, ақпараттық ресурстар

және медициналық ақпараттар жүйесін түсіндіру:

• Internet медициналық ақпараттық ресурстарымен танысу.

• Internetмедициналық ақпараттық ресурстарында өз біліктіліктерін қолдану.

Тәрбиелік:

0

• Таңдаған мамандығына деген жауапкершілігін ,

• қызығушылығын қалыптастыру.

• Оқушыларды ізеттілікке, мәдениеттілікке тәрбиелеу

• Компьютерде дұрыс отыру мәдениетін қалыптастыру

• Ақпараттық сауаттылыққа тәрбиелеу

• Өзгенің ақпаратына қол сұқпауға

• Өзгенің затына жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу.

Дамытушылық

• Өз пікірін дұрыс жеткізуді дамыту

• Тақырыпты дұрыс баяндауды дамыту

• Сабақтан алған ақпараттарды талдауды үйрету

• Алған білімдерін басқа пәндерде, тәжірибе сабағында қолдана білуге үйрету

• Ғылыми оқу және анықтамалық әдебиеттермен өз бетінше жұмыс істей білуге үйрету

Пән аралық байланыс

• Орыс тілі

• Ағылшын тілі

Қазақша	Ағылшынша	Орысша
Ақпараттық технология	Information technologi	Информационная технология
Медициналық ақпараттық жүйе	Medical information system	Медицинская информационная система

Пән ішілік байланыс: Кестемен жұмыс істеу техникасы

Сабақтың уақыты: 90 минут(2 сағаттық)

Сабақтың жабдықталуы:

• Материалдық: жұмыс бағдарламасынан көшірме, дәріс .

• Техникалық:компьютер құрылғысы, флеш карта.

Аралас сабақтың логико-структуралық сызылмасы мен хронокартасы.

1. Ұйымдастыру кезеңі -5 минут

2. Өткен тақырыпты сұрау -30 минут

3. Жаңа тақырыпты өту - 35 минут

4. Сабақты бекіту -10 минут

5. Сабақты қорытындылау -5 минут

6. Үйге тапсырма -5минут

І. Ұйымдастыру кезеңі -5минут

Оқытушы оқу бөлмесінің тазалығына, оқушылардың киіміне назар аударады. Оқушылардың сабаққа қатысуы мен дайындығын тексеріп, оларды сабақтың бағдарламасы және мақсатымен таныстырады.

ІІ. Өткен тақырыпты сұрау -35 минут

• Access-те кестемен жұмыс істеу техникасы кандай?

• Access-те құрама кесте құру әдісі?

ІІІ. Жаңа тақырыпты өту – 35 минут

Жоспар:

1. Ақпараттық технология, ақпараттық жүйе ұғымдарына түсінік.

2. АЖ мүмкіндіктері

3. Медициналық ақпараттық жүйелер.

4. Қазіргі ақпараттық жүйе тұжырымдамасы.

5. МАЖ құрудың мақсаты.

6. МАЖ артықшылықтары.

1. Ақпараттық технологияның жалпы сипаттамасы

Ақпарат технологиясы (қысқ. IT) — объектінің, процестің немесе құбылыстың күйі туралы жаңа ақпарат алу үшін мәліметтерді жинау, өңдеу, жеткізу тәсілдері мен құралдарының жиынтығын пайдаланатын процесс. Ақпарат технологиясы дегеніміз компьютерді және телекоммуникациялық жабдықтарды деректерді сақтау, шығару, тасымалдау және өзгертуге арналған технология.

Қазіргі IT компьютерлер, есептеу желілері және барлық мүмкін бағдарламалық қамтамасыздандырулар басқару процесінде кеңінен қолданады. Ақпараттық технологияны енгізу мақсаты басқару шешімдері негізінде қабылдау және анализдер үшін ақпараттық жүйені құру болып табылады. Ақпараттық жүйе екі факторға ие – машиналық және адамдық. Ақпараттық технологияны нақтылы түрде көрсету негізінде ақпараттық жүйе қажет, тек сонда ғана компьютерлік технологияны айтуға болады. Қазіргі ақпараттық технологиялар үшін келесі мүмкіндіктер тән:

• интегралды мәліметтер қорының негізінде, көзделген біртұтас унифицирленген үлгіні ұсыну, сақтау,іздеу, кескіндеу, қалпына келтіру және мәліметтер қорғанысы ақпараттың барлық өту кезеңдерінде толассыз ақпараттық қолдау;

• құжаттарды өндеуде қағазсыз процесс;

• коммуникациялық құрылғылармен біріктірілген желілік технологиялар негізінде біріккен жұмыс мүмкіндіктері;

• есептерді шешу процесіндегі ақпараттарды көрсету тәсілдері және үлгілерді қайта құрудың бейімделген мүмкіндіктері [1].

Басқарудың тиімділігі қолда бар ресурстарға ғана емес, сонымен қатар нақты ұйымдастырылған әрі қол жетімді мақсаттарға, сәйкесінше көрсеткіштер бойынша бағаланатын нәтижелерге байланысты. Басқару жүйесі онсыз тиімсіз болып келеді. Бұл процестердің негізгі мағынасы қызығушылық білдірген барлық жақтарға (ақпараттың потенциалды қолданушылары): денсаулық сақтау құрылымы мен қызметтері, басқару және қадағалау органдары, ғылыми-зерттеу ұйымдарының және медициналық техникалар мен дәрі-дәрмектерді өндірушілері, медициналық тауар мен қызметтерді тұтынушылары - бірыңғай ақпараттық ортаны құру болып табылады. Ол денсаулық сақтау жүйесінің дамуы және қарқындауына жауап беретін тәжірибелер мен ғылыми нәтижелердің күнделікті тәжірибелерге ену жылдамдығын , ақпарат алмасуын біршама жеделдетуге ықпал етеді.

Жаңа ақпараттық технологиялар басқару тиімділігін көтереді және денсаулық сақтау жүйесінің кешенді кедергілерін арнайы мәліметтер қорына енуі арқылы шешуге көмектеседі.

2. Медициналық ақпараттық жүйелер және локальды ақпараттық желілер.

Бүгінгі күні локальды медициналық ақпараттық жүйелер мен желілер жетік дамуда. Қазіргі уақытта медицина тәжірибесінде компьютерленген ауру тарихы және терминдердің классификация жүйесі кеңінен қолданыста. Сондықтан мәліметтер қоры мен терминология аралығындағы қарым-қатынас тілі маңызды роль атқарады.

Қазіргі кездегі коммуникациялар мен ақпараттық технологиялардың даму, клиникаларда жүйені және компьютерлерді қадағалайтын автоматтандырылған медициналық құралдардың шығуы медициналық ақпараттық жүйелердің өсуі мен жаңа қызығушылықтың дамуына әкелді. Ол көлемді ақпараттары бар үлкен медициналық орталықтарында, сонымен қатар орташа медициналық орталықтарда, тіпті үлкен емес клиникалар мен олардың бөлімшелерінде дамиды.

Ақпараттық жүйенің заманауи концепциясы науқастар туралы (electronic patient records) электронды жазбалардың медициналық суреттер және қаражаттық ақпараттар мұрағаттарымен бірігуін, медициналық құрылғылардың мониторинг деректемелерін, бақылаушы жүйелердің және автоматтандырылған зертханалардың жұмысының нәтижелерін, ақпарат алмасудың заманауи құралдардың болуын (ауруханаішілік электронды пошта, Internet видеоконференциялар және т.б.) жорамалдайды.

Осыдан, медициналық ақпараттық жүйелер (МАЖ) – бұл ЕАМ және денсаулық сақтау жүйесінде өтетін бағдарламалы - техникалық құрылғылардың, мәліметтер қоры және білімдердің, түрлі үрдістердің автоматтандыруына арналған жиынтығы [4].

МАЖ құру мақсаты болып:

1. Бірдей ақпараттық кеңістікті құру;

2. Медициналық көмек сапасын басқару және мониторинг;

3. Экономикалық аспектілердің медициналық көмек көрсетудегі анализдері;

4. Науқастардың қаралу және емделу кезеңдерінің қысқартылуы;

5. МАЖ енгізу барлық денсаулық сақтау жүйесіне қатысушылар үшін оң нәтижеге ие.

• Науқас үшін артықшылықтар:

• емдеу нәтижелілігі:

• «қағаз жұмысының» қысқартылғанынан дәрігер көп уақытын науқастарға бөледі;

• диагностикалық мәліметтерді оперативті алуы тағайындау жылдамдығын және сәйкес емдердің сапалылығын жоғарылатады;

• бірнеше жылғы ауру тарихын қарап шығу мүмкіндігімен пациент туралы анықтамаларды жинау;

• науқас туралы ақпараттарды жоғалту қауіпсіздігінің төмендеуі;

• жұмсалған уақытты азайту;

• пациенттердің диагностикалық және процедуралық кабинеттерге бару графигін аз уақыт ішінде құру мүмкіндігі;

• процедуралық және диагностикалық кабинеттерде кезектің болмауы;

• тексерілу нәтижесін баспалық немесе электронды түрде тез алу;

• Емдеу дәрігері үшін артықшылықтары:

• Емдеу нәтижелілігі:

• Пациенттің алдыңғы ауру тарихын қарап шығу мүмкіндігі;

• Кәсіпорынның дәріханалық қоймасындағы дәрілік құралдардың бар болуы туралы ақпараттарды алу мүмкіндігі;

• нақты уақыт режиміндегі ауру тарихындағы кез-келген ақпаратқа қолжетімділігі;

• Жұмсалған уақытты азайту;

• Қолмен берілгендерді қайталап көшіру шығынының артықтығын төмендету;

• Анықтамалық берілгендерді және анықтамалық әдебиетпен жұмыстарын іздеуді жеңілдету;

• МКБ-10 шифры бойынша диагноздарды автоматты түрде кодтау;

• Ауру тарихын толтырған уақытта шаблондар қолдану (жиі қолданылатын фразалар);

• Жазып беретін шешімді автоматты түрде алу;

Денсаулық сақтау Министрлігі мен Департаменті үшін:

• ҚР әр түрлі аймақтарынан келіп түсетін мәліметтер негізінде түрлі денсаулық сақтау мекемелерінің қызметтерін салыстыру;

• Нақты тәртіпте келіп түсетін мәліметтер талдауының негізінде маңызды стратегиялық және тактильді шешімдердің уақытылы қабылдануы;

IV. Сабақты бекіту -10минут

V. Сабақты қорытындылау - 5 минут

Теориялық тұрғыдан қаншалықты игергендігі бойынша білім деңгейі тексеріліп, критерийге сәйкес қойылған бағалар оқушыларға мәлімденеді.

VI. Үйге тапсырма -5минут

Медициналық биологиялық ақпараттарды өңдеуде компьютерді қолдану.

Әдебиеттер

1. Вялков А.И. Управление и экономика здравоохранения. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2009. 1

2. Концепция развития системы здравоохранения в Российской Федерации до 2020 г. 2

3. Куракова Н.А. Информатизации здравоохранения как инструмент создания «саморегулируемой системы организации медицинской помощи». – //Врач и информационные технологии//. – №2. – 2009. 3

4. Ресурсы интернет:

5. http://www.cnews.ru/ ИТ в медицине: регионы тестируют инновации; 6

6. http://www.cnews.ru ИТ в медицине: регионы тестируют инновации Отечественные разработчики МИС - в боевой готовности 5

7. http://www.ami-tass.ru 6

2.Интернет желісі: Ақпарат іздеу порталдары

№1. Әдістемелік әзірлеме

Күні, тобы: ____________________________________________

Сабақтың тақырыбы:Медициналық биологиялық ақпараттарды өңдеуде компьютерді

қолдану.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақты жүргізу әдісі: Баяндау, түсіндіру. Миға шабуыл. Интерактивті әдіс.

Сабақтың мақсаты:.

Білімділік:

• Студенттерге ақпараттық технология, ақпараттық жүйе, ақпараттық ресурстар

және медициналық ақпараттар жүйесін түсіндіру:

• Internet медициналық ақпараттық ресурстарымен танысу.

• Internetмедициналық ақпараттық ресурстарында өз біліктіліктерін қолдану.

Тәрбиелік:

0

• Таңдаған мамандығына деген жауапкершілігін ,

• қызығушылығын қалыптастыру.

• Оқушыларды ізеттілікке, мәдениеттілікке тәрбиелеу

• Компьютерде дұрыс отыру мәдениетін қалыптастыру

• Ақпараттық сауаттылыққа тәрбиелеу

• Өзгенің ақпаратына қол сұқпауға

• Өзгенің затына жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу.

Дамытушылық

• Өз пікірін дұрыс жеткізуді дамыту

• Тақырыпты дұрыс баяндауды дамыту

• Сабақтан алған ақпараттарды талдауды үйрету

• Алған білімдерін басқа пәндерде, тәжірибе сабағында қолдана білуге үйрету

• Ғылыми оқу және анықтамалық әдебиеттермен өз бетінше жұмыс істей білуге үйрету

Пән аралық байланыс

• Орыс тілі

• Ағылшын тілі

Қазақша	Ағылшынша	Орысша
Ақпараттық технология	Information technologi	Информационная технология
Медициналық ақпараттық жүйе	Medical information system	Медицинская информационная система

Пән ішілік байланыс

Медициналық биологиялық ақпараттарды өңдеуде компьютерді қолдану.

Сабақтың уақыты: 90 минут(2 сағаттық)

Сабақтың жабдықталуы:

• Материалдық: жұмыс бағдарламасынан көшірме, дәріс.

• Техникалық:компьютер құрылғысы, флеш карта.

Аралас сабақтың логико-структуралық сызылмасы мен хронокартасы.

1. Ұйымдастыру кезеңі -5 минут

2. Өткен тақырыпты сұрау -30 минут

3. Жаңа тақырыпты өту - 35 минут

4. Сабақты бекіту -10 минут

5. Сабақты қорытындылау -5 минут

6. Үйге тапсырма -5минут

І. Ұйымдастыру кезеңі -5минут

Оқытушы оқу бөлмесінің тазалығына, оқушылардың киіміне назар аударады. Оқушылардың сабаққа қатысуы мен дайындығын тексеріп, оларды сабақтың бағдарламасы және мақсатымен таныстырады.

ІІ. Өткен тақырыпты сұрау -35 минут

1. Ақпараттық технология, ақпараттық жүйе ұғымдарына түсінік бер?

2. АЖ мүмкіндіктері қандай?

3. Медициналық ақпараттық жүйелерге не жатады?

4. Қазіргі ақпараттық жүйе тұжырымдамасы қандай?

5. МАЖ құрудың мақсаты не?

6. МАЖ артықшылықтары қандай?

ІІІ. Жаңа тақырыпты өту – 35 минут

Жоспар:

1. Медициналық ақпараттық жүйе классификациясы

• Негізгі деңгейдегі медициналық ақпараттық жүйе түсінігі.

• МАЖ арқылы шешілетін есептер.

• Емдеу-профилактикалық мекемелер деңгейіндегі медициналық ақпараттық жүйелердің негізгі топтары.

• Территориялық деңгейіндегі медициналық ақпараттық жүйелердің негізгі топтары.

1. МАЖ келешегін нығайту.

1.Медициналық ақпараттық жүйелердің классификациясы

Медициналық ақпараттық жүйелердің классификациясы иерархиялық принципке негізделген және денсаулық сақтаудың көпдеңгейлі құрылымына сәйкес.

Ажыратады:

-негізгі деңгейдегі медициналық ақпараттық жүйелердің негізгі мақсаты - әртүрлі мамандықтағы дәрігерлердің жұмысын компьютермен қамтамасыздандыру; олар профилактикалық және лабораториялы-диагностикалық жұмыс сапасын жоғарылатады, әсіресе квалификацияланған мамандардың уақыттарының жетіспеушілігінен жаппай қызмет жасау жағдайында.

-Шешілетін есеп бойынша белгілейді:

1. ақпараттық - анықтамалық жүйелер (қолданушының сұранысы бойынша медициналық ақпараттарды іздеу және беруге арналған),

2. консультативті - диагностикалық жүйе (патологиялық жағдай диагностикасы үшін),

3. аспаптық – компьютерлік жүйелер (ақпараттық қолдау үшін және/немесе науқас ағзасымен тікелей байланысты жүзеге асыратын диагностикалық және емдеу процесін автоматтандыру),

4. маманның автоматтандырылған жұмыс орны (диагностикалық және тактілік дәрігер шешімін қабылдауда ақпараттық қолдауымен қамтамасыздандырылған мамандыққа сәйкес дәрігердің барлық технологиялық процесін автоматтандыру үшін);

-емдеу-профилактикалық мекемелер деңгейіндегі медициналық ақпараттық жүйелер.

Келесі негізгі топтармен көрсетілген:

1. сабағаттық орталықтың ақпараттық жүйесімен (кеңес кезінде, диагностикада және шұғыл жағдайларда шешімдерді қабылдау кезінде дәрігерлерге ақпараттық қолдауға және тиісті бөлімшелердің қызмет етуін қамтамасыз етуге тағайындалған),

2. медициналық қызметтегі ақпараттар банкісімен (мекеме жұмыскерлерінің сапалы және санды құрамы туралы жинақы мағлұматтарынан, тіркелген тұрғындардың негізгі статистикалық мағлұматтарынан, қызмет жасайтын аудандарының сипаттамасынан және т.б. қажет мағлұматтарынан құралады),

3. дербестендірілген тіркеліммен (ауру тарихы немесе амбулаториялық карта негізінде формаланған бақылау немесе бекіту контингентінен құрастырылған ақпарат),

4. скринингтік жүйемен (тұрғындарды дәрігерге дейінгі профилактикалық тексерістен өткізу үшін, сонымен қатар мамандардың көмегіне зәру қауіп-қатер және ауру топтарын табу үшін),

5. емдеу-профилактикалық мекемелердің ақпараттық жүйесімен (барлық ақпараттық жүйені бір жүйеге біріктіруге негізделген және әртүрлі мекемелер әрекетін автоматтандыруды қамтамасыздандырады).,

6. ҒЗИ және медициналық ЖОО ақпараттық жүйесімен(негізгі 3 мақсатты орындайды: оқыту процесінің технологиялық ақпараттануын, ғылыми-зерттеу жұмысы және ҒЗИ және ЖОО басқару әрекеті);

-территориялық деңгейдегі медициналық ақпараттық жүйелер.

Көрсетілген:

1. АЖ денсаулық сақтаудың территориялық органында;

2. АЖ ақпараттық қолдаумен мамандандырылған медициналық қызметтегі медициналық жұмыскерлердің әрекетін қамтамасыздандыратын медико-технологиялық есептерді шешу үшін;

3. Аймақ деңгейіндегі бірдей ақпараттық кеңістікті құруды қамтамасыздандыратын компьютерлі телекоммуникациялық медициналық желі;

4. Денсаулық сақтау жүйесінің мемлекеттік деңгейін ақпараттық қолдау үшін арналған федералды деңгей.

2. МАЖ енгізу келешегі

Ақпараттық технологиялар медицинаның қазіргі заманғы түрлі салаларында жетістікпен қолданылуда. Мысалға, науқастардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында заманауи автоматтандырылған жүйелер сапа бақылауын және дәрілік заттар мен медициналық қызметтердің қауіпсіздігін күшейтуге, дәрігерлік қателердің болу мүмкіндігін төмендетуге қабілетті, жедел көмек көрсетуге оперативті байланыс құрылғыларын және науқас жайлы өмірлік маңызды ақпаратқа қол жеткізу мүмкіндігін беру. Қазіргі заманғы технологиялық шешімдер денсаулық сақтау қызметтеріне науқастың тұрғылықты жеріне байланыссыз еркін қол жеткізуді қамтамасыз етуге, жоғары технологиялық медициналық көмектің, медициналық сараптаманың қол жетімді болуын біршама жоғарлатуға қабілетті.

Жақын арадағы жылдарда медициналық ақпараттық жүйелер нарығының дамуын мемлекеттік саясат ынталандырады; сонымен қатар, шын мәнісінде қызметкерлердің жұмысын жеңілдететін медициналық қызмет қөрсетудің сапасын жоғарылату қажеттігінің маңыздылығы, ЕАМ-нің жұмысын оңтайландыруы және нарықтаМАЖ-дің болуы сақталады.

Сонымен, көптеген мамандандырылған модульдерден құрылған медициналық ақпараттық жүйелер диагностикалық, терапиялық, басқармалық, қаражаттық, статистикалық және де басқа жағдайларда синхрондық шешімге келуге көмектесетінін тайсалмастан айтуға болады.

Өз кезегінде, бұның бәрі, ақыр аяғында, әрбір ЕАМ-нің қызметінің соңғы мақсатына жету – сапалы медициналық көмек көрсетуге ықпал жасайды.

Қазақстан Республикасының және Россия Федерациясының медициналық сайт каталогтары

Қазақстан Республикасының медициналық сайты

WEB-сайт Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау Министрлігі	http://www.mz.gov.kz
WEB-сайт Медициналық техниканы тіркеу және медициналық нұсқауларын істеп шығару	http://www.medexpert.kz/
WEB-сайт Медициналық басылым және медициналық сайттар	http://www.medmedia.kz/
WEB-сайт Медициналық көріністер, семинарлар және конференциялар	http://www.medexpo.kz/
WEB-сайт Медициналық аударымдар.	http://www.medtranslate.kz/
WEB-сайт Қазақстанның медициналық орталығының анықтамасы	http://www.medcenter.kz
WEB-сайт «Медицинские технологии Казахстан» газетінің электронды нұсқасы	http://www.medtech.kz
WEB-сайт Медицина жаңалығы, Қазақстандағы медицина, Жаңалықтар және денсаулық	http://www.mednews.kz
WEB-сайт «КазМед» электронды медициналық анықтамасы	http://www.kazmed.kz
WEB-сайт «Здоровый» журналы	http://www.zdorovyi.kz
Медициналық сайттар статистикасы	http://www.medtop.kz
Денсаулық сарапшысы – сұлулық және денсаулық туралы медициналық ғылыми-танымал порталы. Тегін медициналық он-лайн кеңесі.	http://www.zoj.kz/

Россия Федерациясының медициналық сайты

WEB - МЕДИЦИНА/ Ф.И. Белялов; Иркутский медицинский университет Ресурстардың авторлы каталогы көптеген медицина саласы бойынша ең жақсы сайттарды (ресейлік және шетелдік) көрсету мақсатында қойылған, сонымен қатар журналдар, ғылыми мекемелер, медициналық атластар және медициналық нормативті құжаттар	http://webmed.irkutsk.ru/
Адамның рухани және физикалық дамуы – рухани даму, денсаулық сақтау туралы басылымдар және кітаптар	http://donvis.h10.ru
Медициналық Мегаколлекция: медициналық рефераттар, ауру тарихтары, бағдарламалар	http://herpes.ru/zip
Медициналық ресурстар каталогы / Русский медицинский сервер Мамандар үшін ірі медициналық сервер. Медицинаның әртүрлі бөлімдері туралы ақпарат 14 категориялық каталогында жинақталған (1400 сілтемедей).	http://dir.rusmedserv.com
Medlinks: Вся медицина в Интернет/ K&D Co. Интернет медициналық ресурстарының тақырыптық каталогы.	http://www.medlinks.ru/
МедНавигатор.ру Толық мәтіндік іздеу жүйесімен және ыңғайлы рубрикатормен медициналық сайт каталогы.	http://www.mednavigator.ru/
Медициналық агент	http://medagent.ru/ http://medlook.ru/
Ақпараттың үлкен көлемділігі, сонымен қатар медицина бойынша рефераттар.	http://doktor.ru/medinfo/index.htm
35 on-line медициналық журналдары. Толық мәтінді көп статьялар.	http://www.medi.ru/doc/

Практикалық тапсырма

1. Іздеу жүйесінде «Медициналық анықтамалық жүйе» сұранысын орындаңыз. Табылған интернет ресурстарын қарап шығыңыз, сайт құрылымына және оның мазмұнына көңіл аударыңыз. Төменде берілген нұсқалар бойынша ақпарат жинаңыз:

1 нұсқа	Медицинадағы халықтық емдердің пайдасы мен зияны.
2 нұсқа	«Мать и мачеха» шөбі және оның дәрілік қасиеті.
3 нұсқа	Анальгин (ғылыми — метамизол натрия) — қолжетімді және кеңінен таралған жансыздандырушылардың бірі. Бірақ қауіпті емес.
4 нұсқа	Аллергия – ғасырлар ауруы. Аллергияның пайда болу себептері. Аллергияны емдеу.
5 нұсқа	Асқазан ішек жолы құрылымына антибиотиктардың әсерінің механизмі.
6 нұсқа	«Дальтонизм» ауруының тұқым қуалаушылық бойынша берілуі.

Тақырып бойынша анықтамалық мәліметтердің көлемі 2-3бет болу керек. MSWordфайлында табылған мәліметтерді сақтаңыз.

1. «Консультативті-диагностикалық медициналық ақпараттық жүйе» тақырыбын іздеңіз. MSWordбағдарламасында блок түрінде мүмкіндіктерді көрсететін құрылымдарды құрыңыз. Үлгі:

IV. Сабақты бекіту -10минут

• Медициналық ақпараттық жүйені қандай классификацияға бөлеміз?

• Негізгі деңгейдегі медициналық ақпараттық жүйе түсінігі?

• МАЖ арқылы шешілетін есептер?

• Емдеу-профилактикалық мекемелер деңгейіндегі медициналық ақпараттық жүйелердің негізгі топтары қандай?

• Территориялық деңгейіндегі медициналық ақпараттық жүйелердің негізгі топтарын атап бер?

V. Сабақты қорытындылау - 5 минут

Теориялық тұрғыдан қаншалықты игергендігі бойынша білім деңгейі тексеріліп, критерийге сәйкес қойылған бағалар оқушыларға мәлімденеді.

VI. Үйге тапсырма -5минут

Медициналық биологиялық ақпараттарды өңдеуде компьютерді қолдану.

Әдебиеттер

1. Вялков А.И. Управление и экономика здравоохранения. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2009. 1

2. Концепция развития системы здравоохранения в Российской Федерации до 2020 г. 2

3. Куракова Н.А. Информатизации здравоохранения как инструмент создания «саморегулируемой системы организации медицинской помощи». – //Врач и информационные технологии//. – №2. – 2009. 3

4. Ресурсы интернет:

5. http://www.cnews.ru/ ИТ в медицине: регионы тестируют инновации; 6

6. http://www.cnews.ru ИТ в медицине: регионы тестируют инновации Отечественные разработчики МИС - в боевой готовности 5

7. http://www.ami-tass.ru 6

2.Интернет желісі: Ақпарат іздеу порталдары

№2. Әдістемелік әзірлеме

Күні, тобы: ____________________________________________

Сабақтың тақырыбы:Statistics дестесін қолдану.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақты жүргізу әдісі: Баяндау, түсіндіру. Миға шабуыл. Интерактивті әдіс.

Сабақтың мақсаты:.

Білімділік:

• Статистикалық мәліметтерді жинақтау, топтау, және кестер құруды меңгерту.

Тәрбиелік:

0

• Таңдаған мамандығына деген жауапкершілігін ,

• қызығушылығын қалыптастыру.

• Оқушыларды ізеттілікке, мәдениеттілікке тәрбиелеу

• Компьютерде дұрыс отыру мәдениетін қалыптастыру

• Ақпараттық сауаттылыққа тәрбиелеу

• Өзгенің ақпаратына қол сұқпауға

• Өзгенің затына жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу.

Дамытушылық

• Өз пікірін дұрыс жеткізуді дамыту

• Тақырыпты дұрыс баяндауды дамыту

• Сабақтан алған ақпараттарды талдауды үйрету

• Алған білімдерін басқа пәндерде, тәжірибе сабағында қолдана білуге үйрету

• Ғылыми оқу және анықтамалық әдебиеттермен өз бетінше жұмыс істей білуге үйрету

Пән аралық байланыс

• Орыс тілі

• Ағылшын тілі

Қазақша	Ағылшынша	Орысша
Статистика	Statistics	Статистика

Пән ішілік байланыс

Медициналық биологиялық ақпараттарды өңдеуде компьютерді қолдану.

Сабақтың уақыты: 90 минут(2 сағаттық)

Сабақтың жабдықталуы:

• Материалдық: жұмыс бағдарламасынан көшірме, дәріс.

• Техникалық:компьютер құрылғысы, флеш карта.

Аралас сабақтың логико-структуралық сызылмасы мен хронокартасы.

1. Ұйымдастыру кезеңі -5 минут

2. Өткен тақырыпты сұрау -30 минут

3. Жаңа тақырыпты өту - 35 минут

4. Сабақты бекіту -10 минут

5. Сабақты қорытындылау -5 минут

6. Үйге тапсырма -5минут

І. Ұйымдастыру кезеңі -5минут

Оқытушы оқу бөлмесінің тазалығына, оқушылардың киіміне назар аударады. Оқушылардың сабаққа қатысуы мен дайындығын тексеріп, оларды сабақтың бағдарламасы және мақсатымен таныстырады.

ІІ. Өткен тақырыпты сұрау -35 минут

• Медициналық ақпараттық жүйені қандай классификацияға бөлеміз?

• Негізгі деңгейдегі медициналық ақпараттық жүйе түсінігі?

• МАЖ арқылы шешілетін есептер?

• Емдеу-профилактикалық мекемелер деңгейіндегі медициналық ақпараттық жүйелердің негізгі топтары қандай?

• Территориялық деңгейіндегі медициналық ақпараттық жүйелердің негізгі топтарын атап бер?

ІІІ. Жаңа тақырыпты өту – 35 минут

Жоспар:

Статистикалық мәліметтерді жинақтау, топтау, және кестер құру.

Статистика — мақсаты әр түрлі қоғамдық құбылыстарға жататын мәліметтерді жинақтау, реттеу, талдау және салыстыру болып табылатын қоғамдық ғылым.
«Статистика» термині латын тілінің статус(статус) деген сөзінен шығып, заттың жағдайы, күйі дегенді білдіреді. Бұл сөздің түбірі stato (стато) – «мемлекет» және statista (статиста) – «мемлекет білгірі» деген сөздерінен кейінірек статистика сөзі пайда болды. Бұл терминді алғаш неміс ғалымы Г.Ахенваль 1749 жылы мемлекеттану атты кітабын шығарып енгізді. Статистиканың ғылым ретінде қалыптасуы XYII
болып табылады. Бірінші деңгей – статистиканың жалпы теориясы. Екінші деңгейде экономикалық және әлеуметтік (әлеуметтік-демографикалық) статистика.
Экономикалық статистика экономика саласындағы құбылыстар мен процестерді зерттейді: салалардың құрылымын, үйлесімін, өзара байланысын және қоғамдық өндірістің элементтерін
Әлеуметтік статистика – адамдардың өмірлік қызметі жағдайын және әлеуметтік қатынастың әр түрлі аспектілерін сипаттайтын барлық әлеуметтік құбылыстар мен процестерді зерттейді.
Үшінші деңгейде салалық статистика: экономикалық статистика салалары: өндіріс, ауылшаруашылығы, құрылыс, байланыс, көлік, табиғи ресурстар статистикасы. Әлеуметтік стаистика салалары: халық, саясат, мәдениет, денсаулық сақтау, ғылым, ағартушылық және т.б. статистикасы.

Статистикалық мәліметтерді жинақтау, топтау, кесте құрудың қазіргі кездегі қажеттілігін келесідей түсіндіріп өтуге болады. Яғни, статистикалық мәліметтерді тиімді жинақтап, топтарға құрып, жиналған мәліметтер негізінде кесте құру арқылы статистика саласындағы алға қойған міндеттерді айқындауға болады. Елдегі, жалпы қоғамдағы болып жатқан маңызды мәліметтерден нақты деректер алуға, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық жағдайы, халықтың әл-ауқаты, халық саны, қоғамның барлық салаларындағы ағымдағы мәліметтерден хабардар болуы үшін, нақты деректер негізінде арнайы мемлекеттік қорытындыларды жариялау үшін маңыздылығы жоғары болып отыр.  СондықтанСтатистикалық мәліметтерді жинақтау, топтау, кесте құру кезінде статистика саласындағы мамандарға мәліметтерді тез әрі сапалы жинақтап, қорытынды шығаруға әрбір Қазақстандық азамат ат салысып, мекемелер, ұйымдардың қолдау көрсетулері маңызды.

Статистикалық мәліметтерді жинақтау – арнайы жүйе бойынша орындалған және қорытынды есептердің көмегімен алғашқы статистикалық материалдардың ғылыми қорытындыламаларын жасау.

Жалпы, топтау келесідей түрлерге жіктеледі: -типтік, (әлеуметтік- экономикалық типі); -құрылымдық (бірыңғай жіктелу құрылымы); -аналитикалық (қоғамдық құбылыстардың ара байланыстығы мен тәуелділігінің алғашқы белгілерінің  байланыстығын ашу)

Статистикалық мәліметтерді топтау – алғашқы жинақталған статистикалық мәліметтерді пайдалану негізінде жатыр. Статистикалық мәліметтерді жинақтаудың қорытындысын негізінен статистикалық кесте ретінде береді. Статистикалық мәліметтерге  кесте құру – зерттелген қоғамдық құбылыстардың мазмұндамасына сәйкес сандық (цифровой) талдау және арнайы формадағы мәліметтер жинағы ретінде түсіндіріледі. Статистикалық мәліметтерге кесте құру мазмұнына қарай келесідей топтарға бөлінеді: -жай (мұнда тек зерттелетін объектілердің тізімі ғана беріледі); -топтық (мұнда белгілі бір нақты белгілерге қарай жинақталаған мәліметтер топтастырылады.); -күрделі немесе жан-жақты (екі немесе оданда көп белгілеріне қарай топтар туралы мәліметтердің берілуі)

Статистикалық қызмет негізінде деректерді жинауды, өңдеуді, сақтауды және таратуды камтитын статистикалық ақпаратты өндіру процесі жатыр. Әрбір технологиялық кезеңнің оларды орындауға арналған стандарттарда сипатталған өз ерекшеліктері бар. Статистикалық деректерді өндірудің күрделі әрі ұзақ процесі статистикада бірыңғай ақпараттық жүйе құруды қиындатады. Сондықтан да осы уақытқа дейін ақпараттық технологияларды енгізу жекелеген кезеңдер мен процесстер үшін жүзеге асырылды. Бұл бағытта қазірдің өзінде бірқатар іс тындырылды: — барлық зерттеулер үшін деректерді енгізу мен өңдеуге арналған бағдарламалық кешендер бар, статистикалық сыныптамалар мен анықтамалықтар электрондық түрде ұсынылған және уақытылы жаңғыртылып отырады; — мемлекеттік статистикалық тіркелім жүргізу үшін ақпараттық жүйелер, деректердің серпінділік қатарларының базалары, статистикалық жарияланымдар базалары және басқалары енгізіледі; — қазіргі заманғы технологияларды қолдана отырып, деректерді электрондық почтамен облыстық деңгейден республикалық деңгейге, сондай-ақ аудандық деңгейден облыстық деңгейге беру жүзеге асырылады; — статистикалық ақпаратты тарату республикалық және облыстық деңгейлерде Интернет-сайттар, Web порталдар аркылы жүзеге асырылады, ал жергілікті желілер шеңберінде Интернет технологияларын пайдалана отырып деректер алмасу камтамасыз етіледі

Деректерді жинау, топтау, кесте құру Мемлекеттік статистикалық тіркелім және Әлеуметтік статистика үшін жасалатын тіркелім негізінде үйлестіріледі. Барлық кезеңдер мен процестер үшін сыныптамалар мен анықтамалықтардың жалпы базасы құрылады, бұл оларды пайдалануды оңтайландыруға және жүйе ішінде берілетін ақпараттың көлемін азайтуға мүмкіндік береді. Жүйе шеңберінде деректерді жинаудың, берудің, өңдеудің, сақтаудың және таратудың толассыз технологиясы пайдаланылады. Қызмет көрсету жүйелерін Интернет арқылы енгізу жолымен статистиканың пайдаланушылары мен респонденттері үшін сервис кеңейтіледі және жақсартылады.

Көптеген батыс елдерінде, мысалы, Италияда, ресми статистикалық мәліметтерді мемлекеттік статистика арқылы жинау ұйымдары мен жеке тұлға сұранысымен қаржыландыруы бойынша жүргізілуі мүмкін. Жалпылай алғанда отандық және шетелдердегі статистикалық жинақтардьң түрлері көп. Олар шолу жинақтары және арнайы жинақтар болып бөлінеді:

- шолу  жинақтары, яғни мұнда жалпы мемлекет бо­йынша маңызды әлеуметтік-экономикалык көрсеткіштер керсетіледі;

- арнайы, жеке экономикалық сала бойынша материалдарды қамтиды.

Бұл жариялама түрінің ішінде бөлінетіндері: цифрлық, яғни тек сандық мәліметтерді қамтиды, ал, аналитикалық түрінде цифрлық материалдарды талдау арқылы жеке көрсеткіштерді есептеуде әдістемелер талқыланады.

Мәліметтерді жинау, топтаумен қатар оларды талдаумен айналысатын отандық статистикалық қызметтен шетелдердегі статистикалық қызметтің ерекшелігі — мәліметтерді  талдау олар­ды жинау мен өңдеуден бөлек болуында. Көптеген елдерде статистикалық қызмет міндетіне статистикалық мәліметтерді талдау    (интерпритация)    кірмейді.     Мұндай    жұмыстармен көбінесе, ғылыми зерттеу институттары, мемлекеттік жоспарлау комиссиялары, сонымен бірге ресми емес статистикалық ұйымдары айналысады. Сондай-ақ, мұндай талдау жекелеген ұйымның бақылау мәліметтері негізінде жүзеге асуы мүмкін. Мұндай әрбір мекеменің зерттеу жұмысында жалпы ішкі өнім және оның компоненттерін бағалау, конъюктураны (кұрылымын) талдау және жобалау, «шығын-шығарылған өнім» кестесін құру, экономикалық салалық құрылымын талдау және тағы сондай сияқты өзінің арнайы бағыты болады.

Мәліметтерді жинау, топтастырудың кейбір институттарында әдістемелік жұмыстар жүргізіледі және мемлекеттік мекемелерге статистикалық бақылауды жүргізу бағдарламасын жасауда кеңес береді, статистикалық стандарт, есеп беру формалары өңделеді, баспаға мәліметтер дайындалады. Осылай ету арқылы барлық Франция әкімшіліктерінің статистикалық жұмысын үйлестіріп отырады. Францияның ста­тистикалық жұмыстарының негізгі принциптері: өзінің маманданған қызметінде статистикалық мәліметтерді дайындау мен баспаға беруде үкіметке тәуелді болмау, респонденттерден алынған жеке мәліметтердің конфиденциялдығын (құпия болуьн) қамтамасыз ету. СЭЗИ-да біртұтас жүйе құрайтын және елдің территориясындағы барлық тұтынушылардың қолы жететін мәліметтердің жиынтығы ұлттық және аймақтық деңгейлерде құрылған. Институт басқару бөлімі және бөлімшелерден тұрады. Жалпы статистика бөлімі ар­найы бақылау нәтижелері арқылы алынған мәліметтерді экономикалық талдаумен айналысады, әдістемелік жұмыс жүргізеді, статистикалық жұмыстарды жүргізуді жүзеге асырады.

АҚШ-та мемлекеттік статистика орталықтанбағандықтан статистикалық мәліметтерді жинау, топтау және кесте құрумен министрліктер, ведомстволар және штаттардағы құзырлы орындар айналысады. Бірақ, сонда да мәліметтердің негізгі көлемі Сауда министрлігі қарамағындағы Санақ бюросы, Еңбек министрлігі қарамағындағы Еңбек статистикалық бюросы, Ауылшаруашылық министрлігіне қарасты ауылшаруашылық өнім түрлерімен қамтамасыз ету қызметі, Денсаулық сақтау, білім беру және әлеуметтік қамсыздандыру министрлігі қарамағындағы халықтың табиғи өсім статистикасы арқылы алынады.

Статистиканың барлық саласындағы үйлесімділік жұмысы   АҚШ   президентінің   басшылығымен   Бюджет   бюросы қарамағында құрылған статистикалық саясат бөлімі арқылы жүзеге асырылады. Бұл бюро әдістемелік кеңес беру жұмыстарымен айналысады, статистикалық ұйымдардың бюджетін қарастырып, есеп беру формасын бекітеді және бөлімшелердің жұмыс жоспарын жасайды. Статистикалық мәліметтерді талдаумен айналысатын органдары: АҚШ Президентінің атқарушы аппаратына қарасты Экономикалық кеңесшілер комитеті, Экономикалық талдау бюросы, Федералды зерттеу жүйесін басқаратын бюролар, Отандық және халықаралық жұмыстарды басқару, Тұтыну және тамақтану институты.

Тұтастай алғанда реформалар жылдары ішінде мемлекеттік статистиканың түрлі статистикалық ақпараттың үлкен көлемін өндіруге бағытталған жаңа жүйесі құрылды. Өндірілетін статистикалық көрсеткіштердің тізбесі негізінен халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Алайда статистикалық деректердің сапасына деген талаптардың қазіргі деңгейі өте жоғары. Сапа тұжырымдамасы статистикада уақыттылығымен және деректерді қамтумен шектелмейді. Ақпараттың ролі үздіксіз арта түсуде. Пайдаланушылардың қажеттіліктерін статистикалық жинақтармен немесе шығарылған өнімнің көлемі туралы ақпарлармен қанағаттандыру мүмкін емес. Статистикалық деректер күрделі эконометрикалық модельдерде, ғылыми зерттеулерде, маңызды сыртқы саяси мәселелерді болжауда және шешуде өте жиі пайдаланылады. Статистикалық деректер сапасының маңызды құрамдас бөліктері – пайдаланушылар  үшін салыстырымдылығы мен ашықтығы.

Сонымен, алдымызда тұрған басты мақсат — статистикалық ақпараттың сапасын арттыру болып табылады. Бұл мақсатқа жету мынадай міндеттерді шешумен қамтамасыз етілетін болады – бұл біздің басты ұсыныстарымыз:

- статистикалық жүйені статистикалық қызметтің барлық аспектілері бойынша сапаны басқару жүйелерін сатылап енгізу негізінде үйлестірудің қазіргі заманғы деңгейіне көшу және барабар ұйымдастырушылық негіз құру;

- халықаралық ұсынымдар мен стандарттарды ұлттық деңгейде бейімдеу мақсатында статистиканың әдіснамасы мен әдістемесін әзірлеу және енгізу;

- мемлекеттік және салалық бағдарламаларды әзірлеуді және іске асыруды акпараттық қамтамасыз етуді жақсарту үшін статистикалық ақпаратқа талдау жасауды ұйымдастыруға және талдау жүргізуге жүйелі тәсіл енгізу;

-    деректерді жинау, топтау, және кесте құру жөніндегі халықаралық стандарттардың талаптарына жауап беретін «Мемлекеттік статистика» бірыңғай статистикалық ақпараттық жүйе құру;

Статистикалық мәліметтерді жинақтау, топтау және кесте құрудың келесідей жетілдіру жолдары бар: — мәліметтерді жинақтау, топтау, кесте құрудың жаңа электрондық базасын құру; — Статистикалық мәліметтер: жинақтау, топтау,  кесте құру бойынша “Мемлекеттік статистика туралы” Заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу.

IV. Сабақты бекіту -10минут

V. Сабақты қорытындылау - 5 минут

Теориялық тұрғыдан қаншалықты игергендігі бойынша білім деңгейі тексеріліп, критерийге сәйкес қойылған бағалар оқушыларға мәлімденеді.

VI. Үйге тапсырма -5минут

Statistics дестесін қолдану.

Әдебиеттер:

1.Интернет желісі: Ақпарат іздеу порталдары

№ 6 Әдістемелік әзірлеме

Күні, тобы: ____________________________________________

Сабақтың тақырыбы:Компьютер желісі және желілік технологиялар.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақты жүргізу әдісі: Түсіндірмелі. Миға шабуыл, жазбаша. Интерактивті әдіс.

Сабақтың мақсаты:.

Білімділік:

• Оқушылардың желілер және олардың қолданылуы туралы білімдерін арттыру.

• Желілердің түрлері, желілік технологиялық құралдар туралы білімділігін арттыру.

Тәрбиелік:

0

• Таңдаған мамандығына деген жауапкершілігін ,

• қызығушылығын қалыптастыру.

• Оқушыларды ізеттілікке, мәдениеттілікке тәрбиелеу

• Компьютерде дұрыс отыру мәдениетін қалыптастыру

• Ақпараттық сауаттылыққа тәрбиелеу

• Өзгенің ақпаратына қол сұқпауға

• Өзгенің затына жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу.

Дамытушылық

• Оқушылардың компьютерлік желілер туралы ой-пікірін дамыту

• Өз пікірін дұрыс жеткізуді дамыту

• Тақырыпты дұрыс баяндауды дамыту

• Сабақтан алған ақпараттарды талдауды үйрету

• Алған білімдерін басқа пәндерде, тәжірибе сабағында қолдана білуге үйрету

• Ғылыми оқу және анықтамалық әдебиеттермен өз бетінше жұмыс істей білуге үйрету

Пән аралық байланыс

• Орыс тілі

• Ағылшын тілі

Қазақша	Ағылшынша	Орысша
Желі	Network	Сеть
Жергілікті желі	Local area network (LAN)	Локальный сеть
Аймақтық желі	Region area network	Региональный сеть
Ауқымды желі	Global area network	Глобальный сеть

Пән ішілік байланыс

Медициналық есептерді шығаруда Statistics дестесін қолдану.

Сабақтың уақыты: 90 минут(2 сағаттық)

Сабақтың жабдықталуы:

• Материалдық: жұмыс бағдарламасынан көшірме, дәріс ,тесттер, презентация.

• Техникалық:компьютер құрылғысы, флеш карта, CDдисктер.

Аралас сабақтың логико-структуралық сызылмасы мен хронокартасы.

Ұйымдастыру кезеңі -5минут

Өткен тақырыпты сұрау -35 минут

Жаңа тақырыпты өту - 35 минут

Сабақты бекіту -10 минут

Сабақты қорытындылау -5 минут

Үйге тапсырма -5минут

І.Ұйымдастыру кезеңі -5минут

Оқытушы оқу бөлмесінің тазалығына, оқушылардың киіміне назар аударады. Оқушылардың сабаққа қатысуы мен дайындығын тексеріп, оларды сабақтың бағдарламасы және мақсатымен таныстырады.

ІІ.Өткен тақырыпты сұрау -35 минут

ІІІ.Жаңа тақырыпты өту – 35 минут

Жоспар:

1. Компьютерлік желілердің түрлері

• Жергілікті желі

• Аймақтық желі

• Ауқымды желі

• Желілік технологиялық құралдар

• Желілік сервер

1. Желілік операциялық жүйелер

2. Жергілікті желі

Компьютерлік желілердің түрлері

Компьютерлік желі деп қолданушыларды ақпараттық, программалық және аппараттық ресурстарды және ақпаратпен алмасу құралдарын ұжыммен пайдалануды қамтамасыз ететін өзара байланысқан компьютердің жиынтығы. Желіге компьютерлерді біріктіру үлкен сыйымдылықты дискілерді, принтерлерді, негізгі жадыны, программалық құралдарды бірге қолдану болып табылады.

Компьютерлік желілерді аймақтық таратылу дәрежесі бойынша классификациялауға болады. Оларды ауқымды (глобальный), аймақтық (региональный)  және жергілікті (локальный) желілер деп бөлуге болады.

Егер желі онша үлкен емес және мекеменің бірнеше бөлмесін қамтыса, онда оны жергілікті желі деп атайды.

Қала, облыс, ел ішінде орналасқан желілер аймақтық деп аталады. Егер олар қайсы бір ұйымға немесе ұйымдар тобына қарасты болса, онда корпоративтік деп. Одан үлкен көлемдегі, бүкіл елдерге, құрлықтарға таралған желілер ауқымды деп аталады. Олар корпоративтік те, жалпы да бола алады.

Компьютерлерді желіге олардың ресурстарын бірлесіп пайдалану үшін және ақпаратпен алмасу үшін біріктірілді.

Компьютердің ресурстары ақпараттық және техникалық деп екіге бөлінеді.

Ақпараттық ресурстарға программалар және деректер, ал техникалықтарға – принтерлер, модемдер, сканерлер, график салғыштар кіреді.

Ақпаратты сақтау құралдары, CD-ROM, ZIP, DVD сияқтылар ақпараттық ресурстарға кіреді. Олар программалар және деректері бар қапшықтар ретінде қаралады. Оларға қосылу логикалық дискіге жазылғандай жүзеге асырылады. Орналасқан компьютерінен ғана қол жеткізуге болатын ресурстар жергілікті деп аталады. Желінің басқа компьютерлеріне де ашық компьютер ресурстары ортақ немесе желілік деп аталады.

Жергілікті және ортақ ресурстар түсініктері шартты. Бұл жергілікті ресурсты ортақ етуге болады және керісінше, ортақ ресурсқа жергілікті мәртебесін беруге болады.

Ортақ ресурстар орналасқан компьютер сервер деп аталады. Сервердегі ақпаратқа жол ашатын және осы ресурстар пайдаланатын компьютерлер клиенттер немесе жұмыс станциялары деп аталады.

Желілік операциялық жүйелер

 

Есептеу желілері операциялық жүйелер басқаруымен жұмыс істейді. Негізгі желілік, операциялық жүйелерге Windows XP , Windows 7, Windows 8, Windows 8,1. Unix кіреді. Windows * операциялық жүйелерінде құрамдас желілік құралдар бар.

Желілік операциялық жүйе пайдаланушыларға желілің бір компьютерінен басқасына файлдар көшіруге, желінің бір компьютерінен басқасында орналасқан деректерді өңдеуге, ал кейбір жағдайларда басқа компьютер жадында орналасқан программаны қосуға мүмкіндік береді.

Компьютерлік желілерді қолдану мыналарды жүзеге асыруға мүмкіндік береді:

             ақпаратты өңдеу процесінің нақты бір компьютерден тәуелсіздігі;

             желінің бір ДК-сында сақталу есебінен бір ақпаратты қосарлау мүмкіндігінің жойылуы;

             ақпарат сақталуы сенімділігінің жоғарылуы;

             ақпаратты рұқсат етілмеген енуден қорғауды жақсарту;

             ұйымның бөлімшелер және қызметкерлері мен арасында жылдам, қағазсыз ақпарат алмасу мүмкіндігі.

Жергілікті желілер

  Компьютерлерді жергілікті желіге біріктіру түрлі типті кабельдер көмегімен, желілік карта немесе желілік адаптер деп аталатын арнайы құрылғы арқылы жүзеге асады. Адаптер компьютердің аналық тақтайшасындағы кеңейту слотына қондырылады.

Компьютерлерді қосуға болатын көптеген әдістер бар. Компьютерлердің түрі көбейген сайын әдістері де көбеюде. әр қосылу – деректер үшін жаңа маршрут. Желілердің функционалдық мүмкіндіктерін жүзеге асыратын  әр түрлі желі топологиялары қолданылады.

Желі топологиясы – бұл оның геометриялық пішіні немесе компьютердің бір-біріне қатысты физикалық орналасуы.

Желі топологиясы түрлі желілерді салыстыру және жіктеу әдісін береді. Топологияның үш негізгі типі бар: жұлдызша, сақина және шина.

«Жұлдызша» топологиясы бар желідегі барлық компьютерлер орталық компьютермен немесе концентратормен жалғастырылған. Мұндай желідегі екі компьютер арасында тікелей қосылу болмайды. Мұндай жүйе қарапайым және тиімді, деректер пакеттері әр компьютерден концентраторға бағытталады. Концентратор өз кезегінде тиісті жеріне жеткізеді. Мұндай топологияның негізгі жетістігі мынада: компьютерлер мен концентратор арасындағы жекелеген жалғағыштар істен шыққанмен, бүкіл желі жұмыс істей береді. «Жұлдызша» топологиясының кемшілігі оның негізгі жетістігінен туындайды: егер концентратор бұзылса, онда ол бүкіл желіні түгел істен шығарады.

«Сақина» топологиясына тән бір нәрсе – жалғағыштардың соңғы нүктесі болмайтыны; деректер берілетін біртұтас сақина құраған желі тұйықталған. Мұндай сақинада бір нүктеден қозғау алған деректер ақыр аяғында желінің басына барады. Осындай ерекшеліктен деректер сақинада барлық уақытта бір бағытта қозғалады. «Сақинаның» «Жұлдызшадан» бір ерекшелігі – оған барлық желілік компьютерлер арасында үзіліссіз жол қажет, өйткені желінің бір жері істен шықса, бүкіл желі тоқтап қалады.

«Шина» топологиясы бір жеткізетін каналды, әдетте шина деп аталатын коаксиалды кабельді пайдаланады. Барлық желілік компьютерлер «шинаға»тікелей қосылады. Бұл желіде деректер 2 бағытта бірдей жылжиды. Кабель – шинаның екі шетінде арнайы бұқтырмалар (терминаторлар) орнатылған. «Сақина»жағдайындағыдай, желілінің бір жеріндегі қосылудың бұзылуы жұмысты бірден тоқтатады. «Шина» желісіндегі деректердің қауіпсіздігі «Сақина» желісіндегідей, оның осал тұсы – бүкіл желінің деректері әр желілік компьютерден өтеді.

IV.Сабақты бекіту -10 минут

1. Жергілікті желі дегеніміз не? (Егер компьютерлер тобы 1 ғимарат немесе бір бөлме ішінде желілік байланыста болса жергілікті желілік байланыс деп аталады.)

2. Аймақтық желі дегеніміз не?(Қала, облыс, ел ішінде желелілік байланыстағы компьютерлер)

3. Ауқымды немесе корпоративтік желі дегеніміз не?(Құрлық аралық байланыстағы компьютерлер. Егер желі белгілі бір ұйымға қарасты болса корпоративтік желі деп аталады.)

4. Ақпараттық ресурстар жабдықтар дегеніміз не? (программалар, файлдар, деректер, мәліметтер т.б.)

5. Желілерді ұйымдастыру үшін қандай техникалық құралдар керек? (Компьютерлер, модем, желілік адаптер, кабельдер, принтер, т.б.)

6. Жергілікті интерфейс тақшалары дегеніміз не?

7. Модем, оның атқаратын қызметі қандай?(Желілік байланысты ұйымдастырады, мәліметтерді жіберу, қабылдау, аналогтық сигналды цифрлық сигналға айналдыруды қамтамасыз етеді.)

V. Сабақты қорытындылау - 5 минут

Теориялық тұрғыдан қаншалықты игергендігі бойынша білім деңгейі тексеріліп, критерийге сәйкес қойылған бағалар оқушыларға мәлімденеді.

VI. Үйге тапсырма -5минут

Компьютер желісі және желілік технологиялар.

Әдебиеттер:1.Білімді ақпараттандыру және оқыту мәселелері / Авт. ұж: Е.Ы.Бидайбеков, В.В.Гриншкун, Г.Б.Камалова, Д.Н.Исабаева, Б.Ғ.Бостанов / Оқулық. – Алматы, 2014.

2. Интернет желісі: Ақпарат іздеу порталдары

№ 7 Әдістемелік әзірлеме

Күні, тобы: ____________________________________________

Сабақтың тақырыбы:Ауқымды желі- интернет.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақты жүргізу әдісі: Түсіндірмелі. Миға шабуыл, жазбаша. Интерактивті әдіс.

Сабақтың мақсаты:.

Білімділік:

• Оқушылардың желілер және олардың қолданылуы туралы білімдерін арттыру.

• Ауқымды желі- интернет, оның шығу тарихы туралы білімділігін арттыру.

Тәрбиелік:

0

• Таңдаған мамандығына деген жауапкершілігін ,

• қызығушылығын қалыптастыру.

• Оқушыларды ізеттілікке, мәдениеттілікке тәрбиелеу

• Компьютерде дұрыс отыру мәдениетін қалыптастыру

• Ақпараттық сауаттылыққа тәрбиелеу

• Өзгенің ақпаратына қол сұқпауға

• Өзгенің затына жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу.

Дамытушылық

• Оқушылардың компьютерлік желілер туралы ой-пікірін дамыту

• Өз пікірін дұрыс жеткізуді дамыту

• Тақырыпты дұрыс баяндауды дамыту

• Сабақтан алған ақпараттарды талдауды үйрету

• Алған білімдерін басқа пәндерде, тәжірибе сабағында қолдана білуге үйрету

• Ғылыми оқу және анықтамалық әдебиеттермен өз бетінше жұмыс істей білуге үйрету

Пән аралық байланыс

• Орыс тілі

• Ағылшын тілі

Қазақша	Ағылшынша	Орысша
Шолушы программа	Browser	Браузер
Хаттама	Protocol	Протокол
Үйшік атауы	Domain name, domain address	Домен, доменное имя

Пән ішілік байланыс

Компьютер желісі және желілік технологиялар.

Сабақтың уақыты: 90 минут (2 сағаттық)

Сабақтың жабдықталуы:

• Материалдық: жұмыс бағдарламасынан көшірме, дәріс ,тесттер, презентация.

• Техникалық:компьютер құрылғысы, флеш карта, CDдисктер.

Аралас сабақтың логико-структуралық сызылмасы мен хронокартасы.

• Ұйымдастыру кезеңі -5минут

• Өткен тақырыпты сұрау -35 минут

• Жаңа тақырыпты өту - 35 минут

• Сабақты бекіту -10 минут

• Сабақты қорытындылау -5 минут

• Үйге тапсырма -5минут

І.Ұйымдастыру кезеңі -5минут

Оқытушы оқу бөлмесінің тазалығына, оқушылардың киіміне назар аударады. Оқушылардың сабаққа қатысуы мен дайындығын тексеріп, оларды сабақтың бағдарламасы және мақсатымен таныстырады.

ІІ.Өткен тақырыпты сұрау -35 минут

1. Жергілікті желі дегеніміз не? (Егер компьютерлер тобы 1 ғимарат немесе бір бөлме ішінде желілік байланыста болса жергілікті желілік байланыс деп аталады.)

2. Аймақтық желі дегеніміз не?(Қала, облыс, ел ішінде желелілік байланыстағы компьютерлер)

3. Ауқымды немесе корпоративтік желі дегеніміз не?(Құрлық аралық байланыстағы компьютерлер. Егер желі белгілі бір ұйымға қарасты болса корпоративтік желі деп аталады.)

4. Ақпараттық ресурстар жабдықтар дегеніміз не? (программалар, файлдар, деректер, мәліметтер т.б.)

5. Желілерді ұйымдастыру үшін қандай техникалық құралдар керек? (Компьютерлер, модем, желілік адаптер, кабельдер, принтер, т.б.)

6. Жергілікті интерфейс тақшалары дегеніміз не?

7. Модем, оның атқаратын қызметі қандай?(Желілік байланысты ұйымдастырады, мәліметтерді жіберу, қабылдау, аналогтық сигналды цифрлық сигналға айналдыруды қамтамасыз етеді.)

ІІІ.Жаңа тақырыпты өту – 35 минут

Жоспар:

• Ауқымды компьютерлік желі -ИНТЕРНЕТ

• Хаттамалар

• Атаулар мен ресурстар көрсеткіштерінің домендік жүйесі

• Іnternet Ехрlorer - WWW-ке арналған броузер

• Іnternet Ехрlorer программасының пайдаланушы интерфейсі

Ауқымды компьютерлік желі -ИНТЕРНЕТ

 Интернет – ауқымды ақпараттық инфрақұрылым. Қазіргі уақытта 20-дан аса ауқымды желіліер бар, бірақ солардың ең танымалдысы – Интернет желісі.

Интернет – бір-бірімен байланыс каналдары және бірегей қабылдау, мәліметтерді беру стандарттары арқылы өзара байланысқан компьютерлер мен компьютер желілерінің жиынтығы. Ол деген жер шарын қамтып жатқан ауқымды бүкіл әлемдік ақпарат жүйесі болып отыр. Алғашқыда интернетті құру мақсаты - әртүрлі типтегі компьютерлік желілерді біріктіру болып табылады. Қазіргі уақытта компьютер мен телекоммуникация аймақтарында ғана емес, сонымен бірге әрбір адам өзіне қажетті ақпаратты тауып, оған қажетті дегенді бере алады. Соның нәтижесінде интернет ақпарат ресурстарымен үздіксіз толығып отырады.

1965 жылы Массачусет технологиялық институтындағы компьютер Калифорнияның телефон байланысына қосылды. Интернет 1969 жылы АҚШ-та осы елдің қорғаныс министрлігінің тапсырысы бойынша жасалған ARPANET желісінен пайда болды.  ARPANET желісі оқу орындарын, әскерлер мен әскери мәдігерлерді біріктіретін желі еді. Ол о баста зерттеушілердің ақпарат алмасуына көмек ретінде, сондай-ақ ядролық шабуыл кезінде қалай байланыс жасау керектігін зерттеу үшін жасалған.

ARPANET алғашқыда ғалымдарға тек жүйеге енуге және қашықтағы компьютерге программа енгізуге мүмкіндік берді. Ұзамай бұған файлдарды, электронды почтаны және жөнелту тізімін беру мүмкіндіктері қосылды. Мұндағы мақсат бір мәселемен айналысып жүрген зерттеушілердің ақпарат алмасуларына мүмкіндік ашу болатын. Бірақ ARPANET-тің өсуіне орай және басқа желілерде дамып, оларды бір-бірімен жалғастыру қажеттігі туындады. Осылай бір-бірімен жалғасқан желілерден тұратын Интернет дүниеге келді.

1971-1972 жылдары ARPANET желілеріне арналған бірыңғай хаттамалармен жұмыс аяқталды. Бұл хаттама Network Control Program (NCP)  деген атауға ие болды.

Қазіргі кезде Интернетте байланыстың барлық белгілі желілері қолданылады: төмен жылдамдықтағы телефондардан жоғары жылдамдықты спутниктік арналарға дейін. Аппараттық және бағдарламалық құралдар да әр түрлі. Компьютерлер арасында ақпарат беру қолданылатын байланыс желілерінен, ЭЕМ және бағдарламалық қамтамасыз ету түрінен тәуелсіз болу үшін, ақпарат берудің арнайы хаттамалары жасалған. Олар деректерді белгілі бір өлшемді блоктарға бөлшектеу принципі бойынша жұмыс істейді – пакеттер ретімен адресатқа жөнелтеді.

Хаттамалар

Желі өміршең болуы үшін оның компьютерлері арасындағы мәлімет алмасу ісі қабылданған жалпы стандарттар негізінде жүргізілуі тиіс.

Әр түрлі құрылғылар мен программалар арасында мәлімет алмасу қалай және қандай түрде атқарылатыны жайлы ережелер жиыны хаттама деп аталады.  Түрлі-түрлі компьютерлер мен операциялық жүйелер үшін әр түрлі авторлар жазған программалардың өзара сәйкесті түрде дұрыс жұмыс істеуін осы хаттамалар жүзеге асырады.

Хаттамалар мынандай топтарға жіктеледі:

                    базалық хаттамалар (TCP мен IP) Интернет компьютерлері арасында кез келген типтегі электрондық хабарламаларды физикалық түрде тасымалдауға жауап береді. Бұлар бір-бірімен өте тығыз байланыста жұмыс істейтін болғандықтан, оларды көбінесе бірге жазылатын TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol – тасымалдауды басқару хаттамасы/желіаралық хаттама) терминімен белгілейді.

Интернет TCP/IP хаттамасын пайдаланады. Бұл хаттама тасымалданатын мәліметтерді қалай пакеттерге бөлу керектігін, олардың қалай құрылатынын, қажетті компьютерге сол пакеттердің жеткенін қалай бақылауға болатынын, мәліметті тасымалдау кезінде қате кетсе, оны қалай дұрыстайтынын және де басқа шараларды қалай жүргізу қажет екендігін анықтайды. Негізінде, TCP/IP хаттамасы біртұтас IP-адрестер кеңістігін пайдаланатын мыңдаған жеке желілерді бір-бірімен байланысытырып тұрады. Мұндағы желілердің барлығы да тең құқықты, басқару мен қаржы жағынан тәуелсіз болып саналады;

           қолданбалы хаттамалар жоғары деңгейде боп есептеледі, бұлар Интернеттің арнайы қызмет баптарының – HTTP (Hyper Text Transfer Protocol – гипермәтінді тасымалдау хаттамасы) хаттамасының,  FTP (File Transfer Protocol – файлдарды тасымалдау хаттамасы) хаттамасының, TELNET (алыстан қатынасу) хаттамасының, электрондық поштаның SMTP және POP 3 тәрізді хаттамаларының, т.б. жұмысын қамтамасыз етеді. FTP компьютерлер арасында екілік және мәтіндік файлдарды тасымалдау мүмкіндігін береді. Ол ең «ежелгі» қолданбалы хаттамаға жатады, өйткені ДК тұтынушыларының ең алғашқы талаптарының бірі – осындай қызықты программалар мен құжаттар алмасу болатын. Осы әрекетті FTP хаттамасы атқарады.

Атаулар мен ресурстар көрсеткіштерінің домендік жүйесі

Желі компьютерінің физикалық адрестерін пайдалану ыңғайсыз (адамдардың ұзақ цифрлар тізбегін есте сақтауы қиын), сол себепті физикалық адрестерге сәйкес әріптерден тұратын мағынасы бар символдық (домендік) адрестер жасалған. Домендік адрестің жазылу ережесі мынадай:

хаттама://компьютер аты.домен аты[/каталог/подкаталог/файл аты]

бірінші болып қолданатын хаттама көрсетіледі, мысалы, http. Келесі компьютер аты жазылады да, одан кейін домен аты тұрады, мысалы, microsoft.com. Адрес соңында кейде сервердегі каталог (бума) аттары мен файл аттары (Web-парақтар) жазылады, мысалы, /mpress/cpnew.htm. Тік жақша ішіндегі адрес бөлігі жазылмаса да болады. Бірнеше нақты адрестерден мысал келтірейік:

http://www.microsoft.com

http://www.elitehouse.nursat.kz

ftp://mathsoft.com

http://www.translate.ru/ras/cpnew.htm

 

Аймақтық домен аттары: 

kz	Қазақстан
kg	Қырғызстан
ru	Ресей

Қызмет бабына қарай қойылған домен аттары: 

Домен	Мекеме типі
Соm	Коммерциялык ұйымдар
Еdu	Білім мекемелері
Gov	Мемлекеттік ұйымдар
Mil	Әскери ұйымдар
Org	Басқа мекемелер
net	Желіні басқару мекемелері
int	Халықаралык ұйымдар

 

Аттардың домендік жүйесі

Аттардың домендік жүйесі (DomainNameSystem, DNS) домендік аттарлы санмен жазылатын ІР-адреске түрлендіреді. Осындай түрлендіру ісін атқаратын комьютерлер DNS -серверлер деп аталады.

DNS  жүйесі жасалғанға дейін домендік аттарды ІР-адреске ауыстыруға қажетті ақпарат hosts файлында сақталатын еді (3 сурет).

Ноst (хост) - басты компьютер.

Іnternet Ехрlorer - WWW-ке арналған броузер

Броузерлердің негізгі атқаратын қызметтері:

•       құжат сақталған веб-сервермен байланыс орнату, жинақталған құжаттың барлық бөліктерін жүктеу.

•       НТМL, тілдерінің тәгтерін команда ретінде орындау (интерпретациялау), веб- парақтарды броузер жұмыс істейтін компьютердің мүмкіндіктеріне сәйкес бейнелеу және форматтау.

•       веб-парақтардың құрамына кіретін мультимедиалық және басқа объектілерді бейнелеуғе арналған, сондай-ак программаны объектілердің жаңа типтеріне лайықтауға мүмкіндік беретін кенейту мехамизмі жабдықтарын көрсету.

•       веб-парақтарды іздеу жолын автоматтандыруды қамтамасыз ету және бұрында жұмыс істеген веб-парақтармен қатынас құруды жеңілдету.

•       Басқа Интернет қызметтерімен жұмыс істеуге арналған ішкі жәнежеке (автономды) құралдармен қатынас құруды уйымдастыру.

ІЕхр программасы веб-парақтарды қарауға арналған. Ол бейнелейтін акпараттың дыбыстық және бейнесүйемелдеулерімен коса веб-парақтарды құрастырушылар жинақтаған барлық жаңа мүмкіндіктерді қамтиды. ІЕхр программасымен танысу үшін компьютерде Интернетпен байланыс орнатылуы тиіс.

Тақырыпттан кейінгі жолда меню орналасқан.Манюдің көмегімен ІЕхр программасының кез келген командасын таңдау мүмкіндігі бар.

Менюдің төменгі жағында саймандар тақтасы бар. Бұл тақтада жұмыс кезінде бірқатар әрекеттерді жылдам орындау мүкіндігін беретін батырма белгілер орналасқан. Саймандар тақтасындағы батырмалар көмегімен орындалатын командалар сипаттамасы келесі кестеде көрсетілген:

Іnternet Ехрlorer программасының пайдаланушы интерфейсі

 Internet Exploler пайдаланушы интерфейсінің мынандай элементтері бар: негізгі меню (File, Edit, View, Favorites, Tools, Help), инструменттер панелі, сілтемелер панелі, адрестер панелі, жер шары бейнеленген таңбаша, қалып-күй жолы және жұмыс аймағы.

Негізгі меню Қосымшалар терезесінің жоғарғы бөлігінде орналасқан және алты пунктті қосады.

Менюдің Файл пунктінде файлдармен жұмыс істеу командасы топтасқан. Осы менюдің командалары арқылы жаңа терезелер жасалады, құжаттар ашылады және сақталады, құжаттарды басып шығару және Internet Exploler жұмысының аяқталуы жүзеге асырылады.

Менюдің Правка пунктінің командалары көмегімен құжатты редакциялау, яғни маркерлеу (ерекшелеу), жою, веб-беттер фрагменттерін көшіру, ақпарат іздеу, ағымдағы бетті редакциялау үшін Html-редакторына өту орындалады.

Вид пунктінің командалары құжаттың экранда бейнеленуін басқаруға арналған, сондай-ақ веб-құжаттың ақпараты бойынша жылжуды орындауға мүмкіндік береді. Менюдің осы пунктінде HTML-беттердің пайдаланушы шыққан соңғы адрестері тізбеленеді. Бұл құжаттардың кез келгенін маус арқылы жүктеуге болады.

Избранное менюінде жиі қолданатын веб-өқұжаттардың бетбелгілері болады. Пайдаланушы Избранное қапшығын өзі қалыптастырады. Маустың батырмасын тиісті элементке әдеттегідей басқанда, ол веб-құжатқа көшуге мүмкіндік береді.

Сервис менюі электронды поштамен жұмыс істеуге, Internet Exploler бабын өзгертуге жол ашады, сондай-ақ ОС Windows-ті жаңарту міндеттерін және сілтеменің ағымдағы бетіне қатысты бейнелеуді жүзеге асырады.

Справка менюінде Internet Exploler броузері және онымен жұмыс істеудің негізгі принциптері туралы анықтамалық ақпарат болады.

Панель инструментов Internet Exploler неғұрлым жиі қолданатын командаларға жылдам шығуды қамтамасыз етеді. әдетте, бұл командалардың бәріне негізгі меню пункті арқылы шығуға болады.

Панель адреса ағымдағы веб-құжаттың адресін көрсетеді және қажетті веб-құжатқа көшу адресін көрсету үшін пайдаланылады. Бұл панельді орнату үшін Вид-Панель инструментов – Адресная строка командасы пайдаланылады.

Панель ссылок пайдаланушы жиі жұмыс істейтін веб-құжаттар таңбашаларының пиктограммаларын іске қосады. Егер бұл панель азайтылған болса, онда инструменттер панелінде Ссылки пиктограммасы болады.

Жер шары бейнеленген таңбаша броузердің бос еместігінің индекаторы ретінде қызмет етеді. Егер Internet Exploler қашықтағы компьютерден деректер түсуін күтсе, онда бейнедегі жер шары айнала бастайды.

Строка состояния Internet Exploler терезесінің төменгі бөлігінде орналасқан.  Бұл жолда бағдарламаның ағымдағы жай-күйі туралы ақпарат бейнеленеді.

Рабочая область - Internet Exploler терезесінің веб-құжаттың мазмұны бейнеленетін негізгі бөлігі.

IV.Сабақты бекіту -10 минут

• Хаттамалар қандай топтарға бөлінеді?

• Базалық хаттама мен қолданбалы хаттаманың айырмашылығы қандай?

• Атаулар мен ресурстар көрсеткіштерінің домендік атауларын атап бер?

• Іnternet Ехрlorer - WWW-ке арналған броузерлерді білесіңдер?

V. Сабақты қорытындылау - 5 минут

Теориялық тұрғыдан қаншалықты игергендігі бойынша білім деңгейі тексеріліп, критерийге сәйкес қойылған бағалар оқушыларға мәлімденеді.

VI. Үйге тапсырма -5минут

Ауқымды компьютерлік желі -ИНТЕРНЕТ

Әдебиеттер:1.Білімді ақпараттандыру және оқыту мәселелері / Авт. ұж: Е.Ы.Бидайбеков, В.В.Гриншкун, Г.Б.Камалова, Д.Н.Исабаева, Б.Ғ.Бостанов / Оқулық. – Алматы, 2014.

2. Интернет желісі: Ақпарат іздеу порталдары

№ 8 Әдістемелік әзірлеме

Күні, тобы: ____________________________________________

Сабақтың тақырыбы:Интернет желісінде мәліметтерді іздестіру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақты жүргізу әдісі: Түсіндірмелі. Миға шабуыл, жазбаша. Интерактивті әдіс.

Сабақтың мақсаты:.

Білімділік:

• Оқушылардың желілер және олардың қолданылуы туралы білімдерін арттыру.

• Ауқымды желі- интернет, оның шығу тарихы туралы білімділігін арттыру.

• Интернетте мәліметтерді іздестіруді үйрету.

Тәрбиелік:

0

• Таңдаған мамандығына деген жауапкершілігін ,

• қызығушылығын қалыптастыру.

• Оқушыларды ізеттілікке, мәдениеттілікке тәрбиелеу

• Компьютерде дұрыс отыру мәдениетін қалыптастыру

• Ақпараттық сауаттылыққа тәрбиелеу

• Өзгенің ақпаратына қол сұқпауға

• Өзгенің затына жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу.

Дамытушылық

• Оқушылардың компьютерлік желілер туралы ой-пікірін дамыту

• Өз пікірін дұрыс жеткізуді дамыту

• Тақырыпты дұрыс баяндауды дамыту

• Сабақтан алған ақпараттарды талдауды үйрету

• Алған білімдерін басқа пәндерде, тәжірибе сабағында қолдана білуге үйрету

• Ғылыми оқу және анықтамалық әдебиеттермен өз бетінше жұмыс істей білуге үйрету

Пән аралық байланыс

• Орыс тілі

• Ағылшын тілі

Қазақша	Ағылшынша	Орысша
Шолушы программа	Browser	Браузер
Хаттама	Protocol	Протокол
Үйшік атауы	Domain name, domain address	Домен, доменное имя

Пән ішілік байланыс

Ауқымды желі- интернет.

Сабақтың уақыты: 90 минут (2 сағаттық)

Сабақтың жабдықталуы:

• Материалдық: жұмыс бағдарламасынан көшірме, дәріс ,тесттер, презентация.

• Техникалық:компьютер құрылғысы, флеш карта, CDдисктер.

Аралас сабақтың логико-структуралық сызылмасы мен хронокартасы.

• Ұйымдастыру кезеңі -5минут

• Өткен тақырыпты сұрау -35 минут

• Жаңа тақырыпты өту - 35 минут

• Сабақты бекіту -10 минут

• Сабақты қорытындылау -5 минут

• Үйге тапсырма -5минут

І.Ұйымдастыру кезеңі -5минут

Оқытушы оқу бөлмесінің тазалығына, оқушылардың киіміне назар аударады. Оқушылардың сабаққа қатысуы мен дайындығын тексеріп, оларды сабақтың бағдарламасы және мақсатымен таныстырады.

ІІ.Өткен тақырыпты сұрау -35 минут

• Хаттамалар қандай топтарға бөлінеді?

• Базалық хаттама мен қолданбалы хаттаманың айырмашылығы қандай?

• Атаулар мен ресурстар көрсеткіштерінің домендік атауларын атап бер?

• Іnternet Ехрlorer - WWW-ке арналған броузерлерді білесіңдер?

ІІІ.Жаңа тақырыпты өту – 35 минут

Жоспар:

1. Интернеттен мәліметтер іздеу.

2. Іздеу жүйелерінің негізі

3. World Wide Web (WWW). Веб-бет. Гиперсілтеме.

4. Файлды тасымалдау хаттамасы (FTP)

5. Телеконференциялар

Интернеттен мәліметтер іздеу.

ХІХ ғ. басында Интернет жүйесінің Web қорлары бір млрд-қа жуық Web парақтардан тұрды. Ол соңғы жылдары өте қарқынды екпінмен өсіп келеді. Шамамен Web-парақтар 3-4 млрд-қа жеткенде оның ары қарай ұлғаюына IP-адрестері өрістерінің толып кетуіне байланысты шек қойылады.

Интернет жүйесінде мәліметтерді іздеуге арналған арнайы программалар бар. Көбінесе іздеу қызметтерін көлемді мәліметтерді сақтай алатын серверлік компьютерлерде қуатты іздеу жүйелері орналасқан компаниялар жүргізеді. Іздеу қызметтері тегін атқарылады, дегенмен оны ұйымдастыру бизнестің ең пайдалы түріне жатады. Бірнеше жыл ішінде Yahoo! Alta Vista, Inktomi іздеу жүйелерінің ұйымдастыру жобаларының бюджеті 10-15 мың долларлық көлемді қамтыды, ал олардың қазіргі бағасы 15 млн-нан кем түспейді.

Интернеттен қажетті Веб-бетті іздеу оңай жұмыс емес. Ол үшін ІЕ терезесінің Іздеу түймесі пайдаланылады. Түйме шертілген кезде көрінген терезеде Іздеу түймесі қолданылады. Түйме шертілген кезде көрінген терезеде іздеу серверлерінің атауы көрінеді. Олардың бірін таңдап, терезесін экранға шығару керек. Мысалы, Rambler сервері терезесі суретте көрсетулі. Егер іздеу терезесінің сәйкес өрісіне кілттік сөздер енгізіп, оның Іздеу түймесін шертсеңіз, сұранысқа сәйкес мәлімет көрінеді (кілттік сөзді нақты түрде ағылшын не орыс тілінде беру керек).

Көптеген Веб-беттерді іздеп табу үшін не іздеуге арналған Web сервер терезесін экранға шығару үшін ІЕ терезесіне олардың адрестерін енгізу жеткілікті. Түрлі желілер мен іздеу құралдарының адрестері көп, оларды URL адрестері деп атайды (Uniform resouree locator-ресурстың стандартты адресі). URL адрестеріне мысалдар:

1)           http:/www.microsoft.com/ie_int1/ru/ie40/download (Internet Exploler 4-тің орысша версиясы программасы);

2)           http:/www.internet.ru(Интернет журналы) және т.б

Жоғарыдағы URL адрестерінің сол жағына жазылған http://- Веб-ке ену кілттік сөзі, одан әрі бірінші қиғаш сызыққа дейін жазылғаны – торап серверінің (қойма компьютерінің) адресі. Қиғаш сызық араларында жазылатындар – каталогтар мен ішкі каталогтардың жазылуы, ең соңында файл аты жазылуы мүмкін. Іздеу жүйесін экранға шығару үшін оның адресін ІЕ терезесіне енгізуге де болады.

Әдетте Веб-беттер мәтіндік редактор терезесінде теріледі. Дискіде сақтау үшін терезесінде HTML құжаты типін ашып, Файл-түрінде (деп) сақтау командасын беру керек. Файл html  не htm кеңейтілуі бойынша сақталып қойылады. Файлды ашу командасы әдеттегідей: Файл-Ашу.

Іздеу жүйелерінің негізі

World Wide Web мәліметтерінің тұтынушылары – үлкен кітапхананың оқырмандары сияқты. Кітапхана қаншалықты үлкен болған сайын, оның ішінен керекті кітап табуға қиын соғатыны белгілі. Сондықтан жұмысты жеңілдету үшін әр түрлі салалар бойынша арнайы каталогтар дайындалады.

Желідегі керекті мәліметті табу ісін арнайы іздеу жүйелері қамтамасыз етеді. Интернетті пайдалану үшін осы іздеу жүйесін дұрыс қолдана білу керек. WWW қорларындағы іздеу жүйелері жұмысы гиперсілтемелер арқылы байланысқан HTML-тіліндегі құжаттарға негізделген. Іздеу жүйесіне сұраныс бергенде, қандай сөз тіркестерін табу керек екендігін көрсетеміз. Олар табылғаннан кейін экранға сол Web құжаттар тізімі шығады, қажеттілерін қарап шыға отырып, өте керектілерін өз компьютерімізге көшіріп аламыз немесе адрестерін есте сақтаймыз.

Осылай атқарылған жұмыс нәтижесінің бірдейлігіне қарамастан (тұтынушы гиперсілтемелер тізімін алады), іздеу қызметтерінің жұмыс істеу ерекшеліктері әр түрлі болуы мүмкін.

Алматыдағы провайдерлердің адрестері:

Nursat - www.nursat.kz

Kazakhtelecom - www.telecom.kz

Astel Arna Sprint - www.astel.kz

Internet trening center - www.samal.kz

Parasang - www.parasang.kz

S&G Communications - www.lorton.com

 

Кейбірқызықтысайттар:

www.kazakhstan.kz

www.president.kz

www.site.kz

www.bilim.kz

World Wide Web (WWW). Веб-бет. Гиперсілтеме.

 Интернет тек дүние жүзілік желі емес, оның жұмысы – ақпараттық кеңістікке түрлі форматта қызмет көрсету. Қызмет ақпарат алмасатын түрлі хаттамаларға негізделген. Олардың ең көп таралғаны 1990-жылдардан бастар шыға бастаған «Дүниежүзілік өрмек» - World Wide Web (WWW). Көбінесе оны қысқа түрде Web (Веб) деп атайды. Веб-тің негізгі қызметі – қажетті ақпаратты іздеу, жинастыру және оны экранға шығаруды ұйымдастыру. Оның экранда көрсететіні – мәліметтер, графиктер, фотосуреттер, Веб-беттер түрінде дайындылып сақталған электрондық құжаттар. Электрондық құжаттың кәдімгі құжаттан айырмашылығы – оның жазылу форматында. Интернетте электрондық құжат құру үшін HTML атаулы арнайы тіл пайдаланады (Hyper Text Markup Language – гипермәтіндік белгілеу тілі). Яғни Веб-беттер серверде ерекше HTML форматында сақталады. HTML-дің орындайтын жұмысы – құжат тақырыптары мен абзацтарды белгілеу, гипермәтінге арнайы белгілер орнату (гипермәтін) жөнінде түсінік пен HTML тілі жөнінде мәліметтер.

Веб-бет – кішігірім мәтін не үлкен мәтіннің бір бөлігі. әдетте үлкен көлемді құжат бірнеше блоктарға бөлініп, әр блок бір Веб-бет ретінде қарастырылады.

Веб-те бір тақырыпқа арналған Веб-беттерді ретімен не оларды байланысытырып көрсету де мүмкін. Соңғысын веб-түйін деп атайды.

Веб-беттерге сілтеме ретінде тақырыпқа байланысты басқа Веб-бетте жазылған сөз немесе сөз тіркестері арнайы команда бойынша белгіленіп қойылады. Оны гиперсілтеме деп, сілтеме енгізілген мәтінді гипермәтін деп атайды. Гиперсілтеме үшін мәтін үзіндісінің қысқаша мазмұнын, тақырыбын не суретті белгілеу де мүмкін. Экоанда көрінген Веб-бетте гиперсілтеме басқа түске боялып, асты сызылып көрсетіледі. Гиперсілтеме бойынша келесі Веб-бетті экранға шығару үшін сілтемеге көрсеткішті әкеліп, ол сұқ саусағы мәтінге бағытталған қол түріне айналған кезде тышқан түймесін шерту жеткілікті.

Файлды тасымалдау хаттамасы (FTP)

 Интернет серверлерінде файлдар түрінде сақтаулы құжаттар көп. Оларды қабылдап, экранға шақыру үшін ftp атаулы қызметші хаттамасы пайдаланылады (file Transler Protocol – файлды тасымалдау хаттамасы).

Файлдар барлық компьютер серверлерінде сақтала бермейді. Оларды сақтап, FTP арқылы қызмет көрсететін арнайы компьютерлер (файлдарды сақтау қоймалары) бар. Оларды FTP-серверлер деп атайды.

FTP хаттамасын іске қосу үшін Internet Exploler терезесінің Адрес өрісіне файл серверінің адресін, мысалы, ftp://ftp.relcom.ru/ сияқты адресті енгізу керек. Экранға кәдімгі компьютердегідей каталогтар мен файлдар көрінетін Сервер беті шығады. Каталогты шертіп, ішкі каталогқа өтуге, файлды шертіп, мазмұнын экранға шығаруға болады. Кейбір серверлерде файл архив түрінде көрінеді. Оны ашу үшін архивтеуші программаны пайдаланған дұрыс.

FTP серверімен сеанс кезінде бірнеше бет құжат алған болсаңыз, аспаптар панелінің Кейін және Алға түймелерін пайдаланып, құжат бойынша әрі-бері жылжуға болады. Тоқтау түймесі шертілген кезде, FTP-серверімен байланыс үзіледі.

Егерде басқа FTP-серверге ауысқыңыз келесе, ІЕ терезесінің Адрес өрісіне оның адресін енгізіп, Енгізу пернесін басу жеткілікті. Не өрістің о ң жағына орналасқан тілсызық түймесін шертіп, көрінген тізімнен қажеттісін таңдап алуға болады.

Басып шығару түймесі арқылы не Файл-Басып шығару командасын беріп, экранда көрінген бетті басып шығу қиын емес. Егер беттің қарпін өзгерту қажет болса, оны Шрифт түймесі арқылы орындау керек. Тәсіл Word редакторындағы сияқты.

Телеконференциялар

Интернетте атау беріліп, түрлі компьютерден таратылатын жаңалықтар тобы Телеконференция деп аталады. Мысалы, бір тақырыпқа байланысты жіберілген мәліметтер тобы серверге келіп түседі де, ал оны өзіне «жақын» серверлерге таратады. Олардың да мәлімет тарату жолы осылайша. Осы себепті, бір серверден жіберілген мәліметтер дүние жүзіне тез тарап кететінін түсіну қиын емес. Оны оқуға және жауап беріп, пікір-талас ұйымдастыруға да болады. Жаңалықтар тобының Телеконференция деп аталуы осы себепті.

Телеконференция жұмысы Сервер деп аталатын арнайы программа арқылы ұйымдастырылады.  Оны іске қосу үшін Internet Exploler  терезесінен Жаңалықтар – Жаңалықтарды оқу командасын беру керек не Жаңалықтар түймесін шертуге болады. Windows 95-те телеконференциямен жұмыс істеуге арналған программаның аты - Internet News, ал Windows 98-де -Outlook Explorer.

Мұндағы ескертетін жайт: серверге келіп түскен телеконференциялық хаттар, мәліметтер көп орын алмауы үшін біраз уақыт өткен соң өшіріліп отырады. Сондықтан жиі-жиі компьютерге келіп түскен жаңалықтармен уақтылы танысып отырған жөн.

IV.Сабақты бекіту -10 минут

• Интернеттен мәліметтерді іздеужүйелерін атап бер?

• Іздеу жүйелерінің негізі қандай?

• World Wide Web (WWW). Веб-бет. Гиперсілтеме.

• Файлды тасымалдау хаттамасының қызметі (FTP)?

• Телеконференция дегеніміз не?

V. Сабақты қорытындылау - 5 минут

Теориялық тұрғыдан қаншалықты игергендігі бойынша білім деңгейі тексеріліп, критерийге сәйкес қойылған бағалар оқушыларға мәлімденеді.

VI. Үйге тапсырма -5минут

Ауқымды компьютерлік желі -ИНТЕРНЕТ

Әдебиеттер:1.Білімді ақпараттандыру және оқыту мәселелері / Авт. ұж: Е.Ы.Бидайбеков, В.В.Гриншкун, Г.Б.Камалова, Д.Н.Исабаева, Б.Ғ.Бостанов / Оқулық. – Алматы, 2014.

2. Интернет желісі: Ақпарат іздеу порталдары

№ 19 Әдістемелік әзірлеме

Күні, тобы: ____________________________________________

Сабақтың тақырыбы: HTML – тілінің негіздері..

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақты жүргізу әдісі: Түсіндірмелі. Миға шабуыл, жазбаша. Интерактивті әдіс.

Сабақтың мақсаты:.

Білімділік:

• HTML тіліне кіріспе. Тілдің атқаратын қызметі, командаларытуралы;

• HTML құжатының құрылымы.Құжаттың функциональдық бөлігі мен негізгі бөлігі туралы ;

• Қаріп(шрифт) стильдерін басқару . Логикалық стильдер туралы;

• HTML тілінің негізгі мүмкіндіктері туралы меңгерту.

Тәрбиелік:

0

• Таңдаған мамандығына деген жауапкершілігін ,

• қызығушылығын қалыптастыру.

• Оқушыларды ізеттілікке, мәдениеттілікке тәрбиелеу

• Компьютерде дұрыс отыру мәдениетін қалыптастыру

• Ақпараттық сауаттылыққа тәрбиелеу

• Өзгенің ақпаратына қол сұқпауға

• Өзгенің затына жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу.

Дамытушылық

• Оқушылардың компьютерлік желілер туралы ой-пікірін дамыту

• Өз пікірін дұрыс жеткізуді дамыту

• Тақырыпты дұрыс баяндауды дамыту

• Сабақтан алған ақпараттарды талдауды үйрету

• Алған білімдерін басқа пәндерде, тәжірибе сабағында қолдана білуге үйрету

• Ғылыми оқу және анықтамалық әдебиеттермен өз бетінше жұмыс істей білуге үйрету

Пән аралық байланыс

• Орыс тілі

• Ағылшын тілі

Қазақша	Ағылшынша	Орысша
Халықаралық желі	Internet- international network	Интернет- Международный сеть

Пән ішілік байланыс

Сабақтың уақыты: 90 минут (2 сағаттық)

Сабақтың жабдықталуы:

• Материалдық: жұмыс бағдарламасынан көшірме, дәріс ,тесттер, презентация.

• Техникалық:компьютер құрылғысы, флеш карта, CDдисктер.

Аралас сабақтың логико-структуралық сызылмасы мен хронокартасы.

Ұйымдастыру кезеңі -5минут

Өткен тақырыпты сұрау -35 минут

Жаңа тақырыпты өту - 35 минут

Сабақты бекіту -10 минут

Сабақты қорытындылау -5 минут

Үйге тапсырма -5минут

І.Ұйымдастыру кезеңі -5минут

Оқытушы оқу бөлмесінің тазалығына, оқушылардың киіміне назар аударады. Оқушылардың сабаққа қатысуы мен дайындығын тексеріп, оларды сабақтың бағдарламасы және мақсатымен таныстырады.

ІІ.Өткен тақырыпты сұрау -35 минут

1. 1.Интернет желісі қайда және қандай мақсатта құрылды?

2. Интернеттің алғашқы атауы?

3. Қай жылы қай елдің тапсырысымен жасалды?

4. Хаттама дегеніміз не?

5. Аймақтық ұйымға қарасты домен аттарын атап бер?

6. Ақпараттық ресурстар жабдықтар дегеніміз не?

7. Желілерді ұйымдастыру үшін қандай компьютер керек?

8. Жергілікті интерфейс тақшалары дегеніміз не?

9. Модем, оның атқаратын қызметі қандай?

ІІІ.Жаңа тақырыпты өту

1. НТМL тілінің  негіздері

2. НТМL тілінің атқаратын қыметі

3. НТМL тәгтері (командалары)

4. Тәг атрибуттары

НТМL тілінің  негіздері

Интернеттің бар мәліметтерінің, яғни барлық Web-парақтарының бір ортақ қасиеті -олардың барлығы да НТМL тілінде жазылған. НТМL тілінде веб-парақтар жасау программалауға ұқсас болғанмен, ол қарапайым программалау тілі емес. НТМL - гипермәтінді белгілеу тілі. Ол кәдімгі мәтіндерді веб-парақтар түрінде бейнелеуге арналған ережелер жиынын анықтайды.

НТМL тілі WWW қызмет бабымен бірге дами отырып, веб-парақтарының ең жақсы деген мүмкіндіктерін жүзеге асырып, оны кең пайдалану жолдарымен толықтырылып отырылды. Ол  WWW жүйесінің негізі бола отырып, оның өте кең тарауына себепші болды.  WWW  сөзі қазақ тіліде кеңейтілгеп букіләлемдік өрмек болып аударылады. НТМL тілінің мағынасы мен атқаратын қызметін оның атынан анықтауға болады.

Гипермәтін - қосымша элементтерді басқару мақсатында ішіне арнаулы код, яғни екпінді элемент (аnchor) орналасқан мәтін. Ол мәтің ішіне сурет, дыбыс енгізу, мәтінді безендіру, пішімдеу (форматтау) ісін орындайтын немесе осы құжаттың баска бөлігіне сілтемесі бар алғашқы нұкте ретінде қарастырылатын белгіленген сөз. Сөзді ерекшелеп белгілеу дегеніміз - келесі көрсетілетін құжат бөлігі қалай бейнеленетінін анықтайтын айрықша кодты осы сөз ішіне енгізу. Гипермәтінді бейнелеу үшін броузер деп аталатын арнайы көрсету программалары қолданылады. Гипермәтін экранда белгіленген қарапайым сөз ретінде тұрады, егер курсорды сол сөзге жеткізіп, тышқанды шертсек, онда сонымен байланысты (ол сілтеп тұрған) басқа кұжатты окимыз. Ол құжаттар мәліметтер ішіндегі басқа парақтарда немесе WWW жүйесіндегі басқа тораптарда орналасып, бейнежазба, сурет, жазылған дыбыс күйінде болуы мүмкіи.

Сонымен, мәтіңдерді осылай байланыстыра отырып белгілейтін мүмкіндікті беретін НТМL тілі. Оның дұрыс нәтиже алуды қамтамасыз ететін өз заңдылықтары мен ережелері бар.

НТМL тілінің атқаратын қызметі

Web-парақтары экранда ықшам түрде безендіріліп көрсетілгенмен, НТМL- тілі мәтіндерді пішімдеп көрсететін тілге жатпайды. Өйткені әрбір тұтынушы әртүрлі компьютерлерді пайдаланады. Сол себепті жаңа ғана зауыттан шыққан бір компыотердің Windows жүйесінде жұмыс істей алатын броузері бар болса, екінші бір тұтынушы компьютері тек MS DOS жүйесінде жұмыс істейтін ескі броузерді пайдалануы мүмкін. Бұл екеуінің көрсету мүмкіндіктері әртүрлі болғандықтан, бір файл екеуіне екі түрлі болып көрсетіледі. Ал үшінші компьютердегі веб-парақтарының мәтіндері зағиптарға арналған Брайль каріптері арқылы берілсе, оның нәтижесі тіпті басқаша болады.

Құжаттарды әрбір тұтынушының әртүрлі құрылғыларда және әртүрлі броузер программалармен көретіндіктерін ескерсек, НТМL тілін мәтіндерді пішімдеу (форматтау) тәсілдерін жазуға арналған тіл деп айтуға болмайды. Ол Интернеттегі мәтін бөліктерінің атқаратын кызметін анықтап, соларды әрбір тұтынушыға бейімдеп жеткізе алатын құжатты функционалды түрде белгілейтін  тіл болып табылады.

Мысалы, егер мәтін тақырыбың бейнелеу керек болса, онда НТМL коды оны тақырып ретінде көрсетуге тырысады. Тақырыптың белгілеу коды алынған соң, оны броузер-программа өз мүмкіндігін пайдаланып, оны үлкейтіп ірі әріптермен жазуы ықтимал немесе тек экран жолдарының ортасына жылжытып қана көрсетуіне де болады. Ал егер бұл құжат мәтіні дыбыс синтезаторы арқылы берілетін болса, онда тақырып қаттырақ шығатын дауыс арқылы айтылып, одан соң аздап үзіліс жасалуы да мүмкін.

НТМL тілінде мәтінді пішімдеу тәсілдерінің де бар екенін айтып кету керек, бірақ жалпы тұрғыдан алғанда құжаттың мазмүны мен оны безендіріп көрсету жолдарының айырмашылығы сақталып отырады. Мысалы, тілдің соңғы НТМL 4.0 нұсқасында мәтінді пішімдеу командаларын пайдалану ұсынылмаған.

НТМL тәгтері (командалары)

НТМL тілінің бастапқы мәтінді белгілейтін командалары белгі немесе тәг  деп аталады. Тәг символдар тізбегінен тұрады. Барлық тәг "кіші" () символыменаяқталады. Осындай қос символ тізбегі бұрыштық жақшалар деп те аталады. Ашылатын бұрыштық жақшадан соң команда аты болып табылатын түйінді сөз - тәг орналасады.

НТМL тіліндегі әрбір тәг бір арнаулы қызмет атқарады. Олардың жазылуында әріптер регистрі ешбір рөл атқармайды, бас әріпті де, кіші әріптерді де қатар қолдана беруге рұқсат етілген. Бірақ тәг атауларын жай мәтінен айыру мақсатында оларды бас әріппен жазу қалыптасқан.

НТМL тілінің бір тәгі әдетте құжаттың белгілі бір бөлігіне, мысалы бір абзацқа ғана, әсер етеді. Осыған орай екі тәг қатар қолданылады: бірі - ашады, екіншісі - жабады. Ашатын тәг белгілі бір әсер ету ісін бастайды, ал жабатын тәг- сол әсерді аяқтайды. Жабу тәгтері қиғаш сызық символымен (/) басталуы тиіс.

Кейбір тәгтер өз жазылу орнына қарай тек бір ғана әсерін тигізеді. Мұндайда жабу тәгі қажет болмай калады да, ол жазылмайды. Егер тәг ретінде НТМL тілінде қолданылмайтын түйінді сөз жазылып кетсе, онда оның ешбір әсері болмайды.

Броузер арқылы құжат экранда көрсетілген шақта тәгтердің өздері бейнеленбей, тек олардың құжат мәтініне тигізетін әсері ғана білініп тұрады.

Тәг атрибуттары

Көбінесе ашылу тәгтерінің тигізетін әсерлерін түрлендіретін олардын атрибуттары болады. Атрибуттар немесе сипаттамалар - тәг атауынан және бір-бірінен бос орын арқылы бөлініп жазылатың қосымша түйінді сөздерден тұрады. Көбінесе атрибуттар оның мәнін жазуды талап етеді. Атрибут мәні оның тұйінді сөзінен теңдік белгісі (=) арқылы бөлініп жазылады. Атрибут мәні костырнақшаға алынып жазылуы тиіс, бірак қостырнақшаны жазбаса да болады. Жабылу тәгтерінін ешқашанда атрибуттары болмайды.

HTML файлдарын құру

Көбінесе HTML-файлдарын құру және редактрлеуге Windows комплектіне енетін Блокнот, FrontPage бағдарламалары, ал құрылған Web-парақты көру үшін Microsoft Internet Explorer көрсеткісі  қолданылады.Құжат авторының мәтіндегі енгізген командаларының негізінде көрсеткі оны экранға шығарады. Мұндай командалар командалық белгілер деп аталады. Оның қарапайым мәтіннен айырмашылығы жоқ. Командалық белгілерді жұппен қолданылады.

             а) Ашушы командалық белгі

             б) Жабушы командалық белгі

HTML – файлдарын құруда қолданылатын тәгтер келесі элементтерден тұрады:

              а) Сол жақты бұрыштық жақша

              б) Міндетті емес слэш символы;

              в) Міндетті емес атрибуттар;

              г) Оң жақты бұрыштық жақша.

Мәтінді жазу ережесі бағдарламалық тілдерде жүзеге асырылады. Web - құжат HTML командалық белгілері бар қарапайым құжат болып табылып, HTML форматындағы құжаттар деп аталады.

Кез-келген Web – парақта HTML және WWW стандарттарына сәйкес бес тәг міндетті түрде болуы керек. Олар:

        - көрсеткіге құжат HTML тілінде жазылғанын хабарлайды.

        - HTML – құжатының кіріспесі және тақырып бөлімін көрсетеді.

        - құжат аты командасының бастапқы белгісі. Көрсеткі терезесі панелінде жазылатын құжат атын қамтиды.

        - негізгі мәтін мен ақпаратты анықтайды.

        - осы Web – парағы жөнінде алуға болатын ақпараттың Интернеттегі мекен – жайын көрсетеді.

Осы тәгтер Web – көрсеткіге HTML – ќұжаттың белгілі бір бөлігін көрсету үшін ќажет, біраќ олар параќтың сыртќы бейнесін жасауда басты роль атќармайды. Олар HTML – де енгізілетін жаңалыќтар парақта жаќсы интерпретациялануы үшін және басќа Web – көрсекілермен бірдей болуы үшін ќажет. Мысалы, Web – серверінде HTML – ќұжаттың барлығын ќарастыратын және оның тізімін ќұрастыратын бағдарлама ќосылған. Ол тәгінің ќұрамындағы мәтінді ќарастырады. Егер парақта және тәгтері болмаса, ол тізімге ќосылмайды. тәгтері берілген құжаттың HTML мәтінін қамтитынын көрсетеді. Бұл тәгтер көрсеткіге олардың аралығындағы мәтінді HTML мәтіні ретінде интерпретациялау қажеттігін хабарлайды. Себебі HTML құжаттары таза мәтіндік, HTML тәгі гипермәтінді сілтеме тілінде жазылғанын хабарлайды.

Жаңа HTML – файлын ќұрастыру үшін бірнеше тәг туралы мәлімет беру керек. Ол үшін файлдың басында теріледі. Бұл экранда пайда болатын алғашќы сөз.  Енді сөзі теріледі. Осылайша барлыќ мәтін, яғни тәг аралығындағы мәтіндер HTML форматындағы мәтін деп белгіленіп отырады.  «/» символына назар аудару керек. Бұл ќисыќ сызыќ жабушы тәг дегенді білдіреді. HTML көптеген тәгтері жұпталып келеді, олар ашушы немесе жабушы. Енді парақ мына түрге келеді.

және тәгтері HTML – ќұжатындағы аќпараттың аты орналасқанын көрсетеді. Осы тәгтер арасында негізгі ақпарат жазылады. Гипермәтіндік құжат екі түрлі атқы ие: біріншісі – компьютерде сақталған файл тәріздес, *.html (*.htm) кеңейткішті, цифрмен және латын әріптерімен берілуі керек (8 символдан аспайды); екіншісі – көрсеткі панелінің жоғарғы бөлігінде құжат мазмұнын көрсетуі қажет. Ол тақырыпша ішінде және белгілері арасында орналасады. Бұл ат кез-келген тілде жазыла алады және кез-келген ұзындықта болуы мүмкін, бірақ ұзындықтың 64 символдан аспауы дұрыс болады, себебі кей бағдарламалар атты кесіп тастауы мүмкін.

Осы тәгтерді параќќа енгізу HTML тәгін енгізу сияќты өте оңай. тәгтерінің аралығындағы тәгі экранға шығарылып, содан соң келесі жолға тәгі  теріледі.

және