Г?лнар Н??мат?ызы Кутинова
«№ 19 ЖОББМ» КММ
бастауыш сынып м??алімі
?ара?анды облысы С?тбаев ?аласы
Т?рбие са?аты 3 сынып
Та?ырыбы: «Салт-д?ст?рім – ?азынам»
Ма?саты: Хал?ымызды? ?асырдан ?асыр?а жал?асып келе жат?ан салт-д?ст?рлерін д?ріптеу, о?ушыларды? ?з хал?ына, ?лтына, ту?ан жеріне, ?лтты? ?дет ??рпына деген с?йіспеншілігін бойларына сі?іру, ?йрету.
Білімділік ма?саты:
?аза? хал?ыны? салт-д?ст?рлері туралы жалпы білім беру.
Дамытушылы? ма?саты:
Топпен ж?мыс істеу да?дысын дамыту.
Т?рбиелік ма?саты:
Эстетикалы? сана-сезім мен ?лтты? м?дениетке ?ызы?ушылы?, ?з хал?ыны? салт-д?ст?рлерін са?тау?а дайын т?л?аны ?алыптастыру.
К?рнекілігі:
Саба?ты? барысы:
І. Кіріспе с?з
М??алім: Б?гінгі т?рбие са?атыны? та?ырыбы «Салт-д?ст?рім – ?азынам» ?з ?лтымызды? ата-бабамыздан жал?асып келе жат?ан салт-д?ст?рімізді ?мытпауымыз керек. Д?ст?р – м?дениетті? белгісі, д?ст?р байлы?ы – м?дениет байлы?ы. Сонды?тан да «Алты жыл аш болса? да, ата?ны? салтын ?мытпа», «Ант б?з?ан о?байды, салт б?з?ан сорлайды» деген с?здер бар.
Ассалаума?алейк?м хал?ым мені?, Біздер б?рын к?рмеген,
Арда?та д?ст?рі?ді, салты?ды елім. Салт-д?ст?рім ?лмеген.
Мереке басы болсын берекені?, ?йренеміз д?ріптеп,
Игі е?бекті? жемісін б?рі к?рсін. Заманымда ?рлеген.
?аза? хал?ы ерте кезден-а? ?дептілікті жо?ары ба?алай білген. ?р жасты? ?депті, сыпайы, ?рі инабатты болуын ?ала?ан.
?дептілік ар-?ят ?депті бала – арлы бала,
Адамды?ты? белгісі ?депсіз бала – сорлы бала.
Т?рпайы мінез та?ы жат
Наданды?ты? белгісі.
Жасында ?деп ?йренбеген кісіге ?скен со? одан ?айран жо?. «?дептілікті? белгісі – иіліп с?лем бергені» дейді халы?. Ендеше балалар біз бірінші с?лемдесуден бастайы?.
С?лемдесу т?рлері:
- с?леметсіз бе?!
- аман-есенсіз бе?
- бала-ша?а, мал жаны?ыз аман ба?
- аман саусыз ба?
- ассалаума?алейк?м!
- ?й іші?із аман ба?
Ата салты арда?ты, Егемен болмай ел болмас,
?рбір с?зі салма?ты. Етек же?і кем болмас.
Сол с?здерді ??паса?, Терезесі те? болмас,
Тістерсі? бір к?ні барма?ты. Енді ?аза? ке? болмас.
С?лемдесу ?атар ертеден келе жат?ан асыл д?ст?рімізді? бірі – ?лкенді сыйлау. ?лкенні? алдын кесіп ?тпеуге, сыпайы болу?а, ?лкенмен с?з жарыстырмау?а, ?лкендерді? алдында ?атты к?лмеуге тиіс.
?й артында т?мпешік К?п жаса?ан ?ария
Ертеулі т?р?ан ат болар А?ылы те?із дария
?ариясы кімні? бар болса К?п ?неге с?зі бар
Жазулы т?р?ан хат болар. С?зі со?па? ?зі н?р.
Отбасыны? т?рбиесі аналар?а байланысты екеніне ерекше м?н берген хал?ымыз «мейірімділікті анадан ?йрен, ?дептілікті данадан ?йрен» деу ар?ылы хал?ымыз ?ыздарды аялай білген, ?ыз баланы ??рметтеген «?ыз ?ылы?ымен с?йкімді», «?ыз ?ссе – елді? к?ркі», «?ызды – ?ыры? ?йден тыю» ж?не т.б.
Ойын ойнату: «Са?ина» ойыны
Жеті атасын білген ?л – жеті ж?ртты? ?амын жер. ?р адам ?зіні? жеті атасын білуі – к?ргенділік пен білімділігін, ата к?ргендігін танытады. Білмесе: «жеті атасын білмеген жетесіз» деп с?ккен. Жеті атаны ?йрету ?р ата-ананы? борышы.
Жеті ата: ?ке, бала, немере, ш?бере, ш?пшек, немене, туажат.
Бата беру: «Алтын алма, бата ал» бата беру жа?сы д?ст?р. Тілек дегеніміз – бата. Бата дегеніміз – тілек. Бата-тілекті? айтылу т?рлері к?п. Батаменен ел к?герер, жауынменен жер к?герер.
Ас?а берілетін бата
Аманды? берсін басы?а
Б?денедей жор?алап
?ыдыр келсін ?асы?а
Бар екен деп тасыма
Жо? екен деп жасыма
Д?улет келер басы?а.
Хал?ымыз ?р т?рлі жаман ?деттерге тыйым салу ма?сатында ырым-тыйым с?здер айтып отыр?ан.
Енді ырым-тыйым с?здерге кезек берейік:
- Боса?ада т?рма
- Кеш батарда ?йы?тау?а болмайды
- Бетті ш?берекпен жауып жату жаман ырым
- ?ол жу?ан со? ?олы?ды сілкілеме
- ?она??а сыны? кесемен шай ?сынба
- ?олы?ды т?бе?е ?ойма
- Т?нде тырна? алма
- Тізе?ді ??ша?тама
- Ана?а ауыр с?з айтпа
- Б?йірі?ді таянба
?уелден жомарт серіміз
Асылын жырды? тері?із
Білгі?із келсе ?аза?ты
?н-к?йін ты?дап к?рі?із.
?н: «?аза?ым»
Таба? тарту р?сімі:
?она? к?тіп, сый сыйапат к?рсету хал?ымызды? ежелгі салты. Таба? тарту р?сімі хал?ымызды? ру ерекшелігіне байланысты ?р жерде ?р т?рлі бол?ан. Басты баташы ?ария?а т?мсы?ын ?аратып ?ой?ан.
Таба? тарту т?рлері:
1. Бас таба? 6. Сыба?а таба?
2. Орта таба? 7. Сар?ыт таба?
3. К?йеу таба? 8. Оша? таба?
4. Келін таба? 9. Ерулік таба?
5. ?ыз таба?
Хал?ымны? е? ?ымбаттысы т?рі ме еді?
Т?рден ол ?ай уа?ытта жерінеді
?она?сыз ?ал?ан к?ні сол ?аза??а
Б?р н?рсе жетпейтіндей к?рінеді.
?она? к?ту ?аза? хал?ыны? д?ст?рлеріні? бірі. Ал енді балалар ?она? деген кім? ?она?ты? ?андай т?рлерін білесі?дер?
1. Арнайы ?она? – алыстан арнайы келген жа?ын туыс, с?йікті дос, жа?сы жолдас. Б?л – сыйлы ?она?.
2. ??дайы ?она? – ?зі? танымайтын, білмейтін шал?ай елден жолаушылап ж?ріп ат басын тірей ?ал?ан б?где ?она?. Б?л – сауап ?она?.
3. ?ыдырма ?она? – ерігіп, желігіп, ?йден-?йге ?ыдырып ж?рген сандалма ?она?. Б?л – далбаса ?она?.
4. ?ыл?има ?она? – ?й арасында?ы т?тіні т?зу шы??ан ?йді а?дып, ??л?ыны ?шін ж?рген к?лдене? ?она?. Б?л – с??ана? ?она?.
Мал?а ен-та?ба салу. К?шпелі ?мір салтымен саба?тасып жат?ан мал?а ен-та?ба салу д?ст?ріні? мы?да?ан жылды? тарихы бар. Т?рт т?лік мал?а ен-та?ба ?ажеттілігін б?гінгі к?нде са?талып отыр. Ен-та?ба салу ?детте жазды? басына ?арай, мал пыша? к?теретін кезде салынады.
Мал ??ла?ынан т?скен ?иындыны ?арттар балаларды? ала?анына салып, ??мырс?а илеуіне тастайды. Сонан со? илеу ортасына ?ш-т?рт тал а? ши шаншытады. Егер ??ла? ?иындысын талапайлап жеген ??мырс?алар ши бойымен жо?ары ?арай ?анша к?терілсе, сол жылы ш?п пен бидайды? бойы сонша к?теріліп ?седі екен. Б?л ?рине а?ылг?й ?арияларды? ?рпа?ты зейінді, а??ар?ыш, е?бек?ор етіп ?сіруді ойла?анды?тан ту?ан ?неге д?ст?рлеріні? бірі болатын.
Ен-та?баны? т?рлері: со?а тілік, сола? кез, ж?рекше, ?иы?, ?иы?ша, ойы?, ??мырс?а, тесік, сыр?а.
Жа?сыларды? ?лгісі,
Жанып т?р?ан шамдай.
Шешендерді? с?здері,
А?ып т?р?ан балдай.
Ал енді балалар аталы с?зге ж?гініп к?рейікші:
1. Адамдарды? ?адірін біл
2. Сыры?ды ішке са?та
3. Досы?ды ?иын ?ыстау к?нінде сыйла
4. Біреуді? затына к?з с?збе
5. Ата-ананы? ?адірін біл
6. ?стазды ?ке?нен арты? деп біл
7. Ашу келгенде абайлап с?йле
8. Барша адамдарды ??рметтеуді ?мытпа.
?ара?ым ата-баба? момын халы?,
?тіпті бір-біріні? жолын ба?ып.
?сиетін баба?ны? орындай сал,
Одан ешкім кетпейді то?ы?ды алып.
Осымен т?рбие са?атымыз ая?талды.
?она?жайлы? салтымыз
О?ып біліп жатырмыз
Ата салтын са?таса?
Арта берер да??ымыз.
Сау болы?ыздар к?ргенше
?айта айналып келгенше
Жиі келіп т?ры?ыз
?оштасайы? ендеше!
?н: «Дастар?ан»
