Открытый урок по родной литературе на тему "Етим Эминан уьмуьр ва яратмишунар "

Дербентский район

МКОУ « СОШ 1 имени М.Ярагского поселка Белиджи»

Открытый урок по родной (лезгинской) литературе

на тему :«Творчество Етима Эмина»

(5-а класс)

Провела учитель родного языка и литературы

МКОУ «СОШ 1 имени М.Ярагского поселка Белиджи»

Качаева Аксана Абасмирзоевна

(20.10.2019 год)

Тарсунин кьил:

« Етим Эминан яратмишунар».

Тарсунин макьсадар.

Чирвал хкаждай макьсад:

Етим Эминан уьмуьрдин рекьикай ва яратмишунрикай къачур чирвилерин дережа хкажун.

Алакьунар гегьеншардай макьсад:

кlелай эсердин манна-метлеб ачухариз алакьун, жуван гьиссер,фикирар лугьуз алакьун, шиирар устаддиз кlелиз алакьун, чlал гегьеншарун.

Тербияламишдай макьсад:

Дидед чlалал ва литературадал рикl алаз тербияламишун, аялрик шаирдин эсерар кlелунин гьевес кутун, хайи чlал хуьн виридалайни важиблу кар тирди чирун.

Тарсунин жуьре:

чирвилерин дережа хкаждай тарс.

Тарсунин структура.

Методар:

- мецин,сивин ва кlелдайла къалурдай методар;

- ахтармишна кlанзавай методар;

Къайдаяр:

- суьгьбет;

- вирида кьиле тухудай, умуми ва кьилдин кlвалах;

- гьар са аялдихъ кьилди чара къайдада эгечlун.

Маса предметрихъ галаз алакъа:

музыкадин тарс.

Тадаракар:

Е. Эминан ктабар ва шикилар, шаирдин шииррикай аялри гьазурнавай малуматар, компьютер, видеофильм, интерактивный доска.

Тарсунин план:

1.Тарс тешкилун.

2.Кlвалин кlвалах ахтармишун

4.Тарсунин мурад лугьун.

5.Тарсунай кlвалах.

А) Суалриз жавабар гун

Б) Е. Эминан уьмуьрдикай ва яратмишунрикай малуматар гун.

В) Аялри чирнавай Эминан шиирар кlелун.

Г) Урус чlалаз таржума авунвай шиирар кlелун.

Д) Видеофильм.

Е) Эминан чlалариз кхьенвай манияр лугьун.

Ж) Е. Эминакай масса шаирри теснифнавай шиирар кlелун.

6.Рефлексия. Тарсунин нетижа.

7. Кlвалин кlвалах.

Тарсунин финиф:

1. Тарс тешкилун.

Аялриз салам гун. Авачирбур журналда кхьин.

2.Кlвалин квалах ахтармишун.

3. Тарсунин тема ва мурад лугьун.

1-слайд

4. Цlийи тарсунай ихтилат.

-Аялар, къе чна Етим Эминан Классдилай къеце кlелай эсеррай кlвалах тухуда. Кlвалах башламишдалди, ша чна рикlел хкин.

( Аялриз суалар гуда).

А) Суалриз жавабар гун

1.Е.Эмин гьи хуьре ва мус дидедиз хьана?

2. Ада гьи темайрай шиирар теснифна?.

3. Квез Эминан гьи шиирар чида?

Б) –Гила за квез, аялар, Эминакай квез тийижир малуматар гуда.

Дагъустандин эдебиятдин бине кутурбурукай сад тир Етим Эмин 19-асирдин 2- паюна арадал атай лезги эдебиятдин виридалайни бажарагълу векил я.

Адан бажарагълувал къалурун патал са ихьтин делил къалурун бес я: Эминан девирда лезгийрихъ гьелелиг чаз малум тир 12 шаир авай, амма къе къведалди сивера халкьдин амайди са Етим Эминан тlвар я.

Тарихчи алимри къалурзайвал, Дагъустан гьамиша къецепатан чапхунчийрин пацук акатиз хьана—ана абурукай гьар сада вичин эсерар таз хьана. Ихьтин эсеррикай яргъалди давам авурди арабрин меденият я. Гьеле документрай аквазвайвал 1542-йисуз Ахцегь Гьашима « Ахнур» тlвар алай еке ктаб араб чlалал кхьенва.

Жуван дидед чlалал кхьинин важиблувал анжах Рухун Али Эфендиди кьатlанай , яни и алимди са шумуд эсер дидед чlалал туькlуьрнай. Жуван чlал саймишун , гьеле абурун девирда анихъ амукьрай , Эминан девирдани саки кlел авур вирибуру гьар са эсер, чар-цlар масса чlаларал кхьидай.

Етим эминал къведалди дидед чlалалди эсерар яратмишайбурукай чаз гьелелиг малумди шаирдин вичин чlехи буба Цилингви Букlа, Кьуьчхуьр Саид, Рухун Али Эфенди я. Чаз эхиримжи йисара жагъай малуматрай чир жезвайвал, Эминан вичин сифтегьан шиирар азербайджан чlалал теснифнава.

Вичихъ тlебии дерин кьатlун ва гегьенш фагьум авай Эмин фадамаз Гъавурда гьатна хьи, поэзия халкьдиз мукьва авун патал виридалай важиблу такьат дидедин чlал я ва тематикани халкьдин яшайишдикай хьун лазим я. Гьа икl эхиратдикай ва сурун азабрикай шиирар мода тир са девирда, Эмина уьмуьрдин ширинвиликай, дишегьлийрин къаматдикай ва ахлакьдин гуьзелвиликай эсерар теснифна.

Етим Эминан азарлувилин гьакъиндай виликраи жуьреба –жуьре ахтармишайбуруз гьарда са жуьреда чпин фикирар лугьузвай. Садбуру гьатта тестикьарзавайвал хьи Эмина Азербайджанда са низ ятlани кlвалер эцигдайла, кlвачел къван алукьна хер хьана , гьадакди ам кьена. Муькуьбуру Эмин лап гъвечlи чlавалай вичик квай суьзенак азардик кьена лугьуз тестикьарзава. И мисалдиз талукь документ ава :

2-слайд:

Милайим кьилинин сагьиб тир зи дуст жанаби къази Исмаил-Эфендидиз саламдин гуьгъуьналлаз салам. За квез хабар гузва а кардин гьакъиндай я хьи , куь кагъаз гваз атайдан сивяй заз ван хьана хьайивал, зун дуванханадиз атун ва Зенгидинни адан мидядин арада авай кардин гьакъиндай квев рахан. Завай аниз къвез жезвач. Алатай базардин юкъуз, зун куь патавай хкведайла, йифиз рекье хьана. Зун чинихъди къванерал алукьна, къванци зи мет атlана ва зал еке хер хьанва. Гьаниз килигна , завай куь патав къвез жезвач.

Им кхьена 1288-йисан Джамад Аль-аввал вацран пуд лагьай йикъа.

Зун фугъара Мегьамед Эмин.

- Етим Эмина ва Алкьвадар Гьасана санал кlелзавай, абур медреседа диндин ва тlебии илимар чирунал, литературадин эсерар тешкилунал машгъул хьанва. Абур дустар тир .Эмин кефсуз хьайила, адан патав Алкьвадар Гьасан атана.

(Шикил къалурда).

Кlвачел хер алай Эмина саки 2-йисуз кlвалах давамарна. Вич яшамиш хьайи девирда 19-асирдин 2-паюна, дили-диванайриз ишигъ куькlуьрай Севзиханан хва Мегьамед Эмина гуьзел-гуьзел эсерар теснифна. Ада вичин шиирар –жавагьирар хайи халкьдин рикlе гьатда, гележегдин несилри икьван гь уьрметдивди ва кlанивилелди кlелда лагьана, фикир авуначир жеди. Гьакъикъат инкар ийиз жедач: чlехи шаирдин пак тlвар хьиз дердисервилерив ацlай уьмуьрни, адан яратмишунарни къе виридан мецел ала.

В) -Ша чна , аялар , Эминан шиирар кlелин.

(Аялри шиирар кlелзава).

-Лагьана кlанда хьи , Эминан гзаф шиирарни урус чlалаз таржума авунва. Чна исятда Эмина кхьенвай «Пагь, чи уьмуьрар.» шиир сифте дидед чlалал, ахпа урус чlалал кlелда. Урус чlалал и шиир Ризван Ризванова таржума авунва.

Г) (Аялри шиирар кlелзава)

--Аферин, балаяр квез. Мад авани урус чlалал таржума авунвай шиир кlелдайди?

(Аялри кlелзава).

_Лап хъсан. Эминан чlаларизни лезги композиторри манияр туькlурнава.:

М.Гьуьсейнова, Асеф Мегьмана, Халил Халилова ва мсб. Абур халкьди рикl алаз лугьузва. Квез чидан адан манияр?

Д) (Аялри манияр лугьузва «Туьквезбан»)

-Туьквезбан Эминан уьмуьрдин юлдаш тир. Чал ихьтин шикил агакьнава.

(Эминни Туьквезбан санал алай шикил къалурзава).

«Дилбердиз» мани лугьузва.

-Гила, аялар, чун Эминан хайи хуьруьз, адан сур алай чкадиз, адаз эцигнавай гуьмбетдиз килигда.

Е) ( интерактивный доскадай видеодиз килигзава. «Дустариз» манидихъ яб акалзава).

- Аялар, етим Эминан ирс хъувурбур ва ахтармишайбурни квез чир хьана кlанда. Абуря: МЕжид Гьажиев, Гъалиб Садыкъи, Назир Агьмедов, Фейзудин Нагъиев ва мсб.

Ж) Етим эминакай гзаф шаирри шиирарни кхьенва. Чи литературада Е.Эмин гьина ханатlа лугьуз гьубжетар давам жезва. Квез чизва: шаир куьре ханлухдин Ялцугъ хуьре хана, адан буба гьа и округдин Цилинг хуьряй тир. И гьуьжетрин гьакъиндай акьалтай ва баркаллу жаваб Ханбиче Хаметовади вичин са шиирда ганва.

Эмин патал чи гьуьжетар куьлуь я

Цилингь хьанай, Ялцугъ хьанайи вуч ава?

Лезги халкьдихъ Етим Эмин вуч ава!

Адан тlварцlиз девирарни куьруь я.

Ибрагьим Гьуьсейноваз Эминакай кхьенвай шииррин кlватlал ава.(Аялриз къалурда). Ибрагьим Гьуьсейнова икl кхьизва.

Етим Эмин , вун амч , ви шиирар ама,

Ви къизилар, ви гимишар, кишпирар ама,

Рекьидай югъ гьар са касдихъ гала лугьузвай

Гафар ама, чlалар ама , фикирар ама.

-Етим Эмин зурба шаир я. 19-асирдин шаиратдин шагь! Чахъ чlехи шаирар вилик асиррани хьайиди я. Амма Етим Эмин халкьдин рикl алай , адан кьилел хкаж хьанвай пайдах я. Ам чи халкьдин баркаллу ва камаллу векил я, халкьдин ягь-намусдин терез я.

4.Тарсунин нетижаяр кьун. Рефлексия.

Квез аферин , балаяр. Тарс бегенмиш хьанани квез? Тарсуна хъсан иштирак авур аялриз къиметар яда.

5.Кlвалин кlвалах.

Литературадин илимдай гайи чирвилер тикрар хъувун.