Саба?ты? та?ырыбы: Ауаны? ??рамы. Ауа ?абы?ы.
Саба?ты? ма?саты: Ауаны? ??рамы ж?не ?асиеттерімен таныстыру. «Атмосфера» ??ымымен таныстыру. Газ т?різдес заттар туралы ??ымдарын бекіту. С?ра?тар ?ойып ?йрену. ?арым - ?атынас м?дениетін т?рбиелеу, топ болып ж?мыс жасау.
Саба?ты? т?рі: жа?а та?ырыпты т?сіндіру.
Саба?ты? к?рнекілігі:
Саба?ты? ж?ру барысы:
І. ?йымдастыру
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру.
1. Таби?атта?ы суды? ластануы туралы айтып бер.
2. Су?а ?андай зиянды ?алды?тар т?седі, олар а?залар?а ?алай ?сер етеді?
3. «Арал ?асіреті» дегенді ?алай т?сінесі??
ІІІ. Жа?а саба?.
1. ?ызы?ушылы?ты ояту.
«К?рінбейтін си?ыршы»
Жер бетінде к?зге к?рінбейтін бір си?ыршы бар. Онымен ?ркім - а? к?нделікті кездесіп отырады. Сен оны к?рмейсі?, біра? ма?айы?да екенін сезесі?. Міне, ол есікті тарс жапты. К?шемен келе жат?анда жапыра?ты? ж?лынып т?сіп, жор?алай ж?ргенін к?ресі?, оны
-13-
к?рінбейтін си?ыршыны? алып бара жат?анын сезесі?. Тіпті басын ш?л?ып, ыр?ал?ан ш?птерді бай?айсы?. Сені ?немі ?оршап т?рады. Сенімен бірге ж?реді.
Барма жо?па оны аны? білмейсі?
Ол жо? жерде ?мір с?ріп ж?рмейсі?. Ол не? (ауа)
2. Ма?ынаны тану.
- Ауа туралы не білесі?дер? Ол туралы не білгілері? келеді?
Ауа к?зге к?рінбейді. Біз оны к?рмейміз. Біра? айналамызда екенін білеміз. Біз сабын к?піршіктерін ?шыр?анда немесе желпуішті желпігенде ауаны? ?оз?алысын бай?ай аламыз.
Ауа - физикалы? дене. Физикалы? дене заттардан т?рады. Ауа газдарды? ?оспасы. Оны? иісі де, т?сі де жо?. М?ны? себебі ауаны? ??рамына кіретін газдарды? ішінде оттегі мен к?мір?ыш?ыл газы сендерге таныс. А?залар тыныс ал?анда оттегін сі?іріп, к?мір?ыш?ыл газын сі?іріп отырады.
1) Сытырла? дорбаны ?рлеп ауа толтырамыз. Аузын ?олымызбен бекітеміз ж?не жайлап ?ысамыз.
- Тез ?ысылама?
2) Кішкентай шприцке ауа толтырамыз. Аузын сауса?ымызбен бекітеміз. Енді т?т?асын итерейік. Итере аламыз ба? Ал егер сауса?ымызды жіберсек, не болады?
Жер шары к?зге к?рінбейтін м?лдір жабынды - ауамен жабыл?ан.
Жел - ауаны? ?оз?алысы. Атмосфера деп – бізді? ?аламшарымызды ж?не бізді ?оршап т?р?ан ауа ?абатын айтамыз. Жерді? ауа ?абы?ын к?бінесе бесінші м?хит деп атайды.
- Адамдар, жануарлар, ?сімдіктер бесінші ауа м?хитыны? т?бінде ?мір с?реді.
Ауасыз жер бетінде м??гі тынышты? пен бос ке?істік болар еді. Егер жер ауаны жо?алтса, ол Ай секілді тіршіліксіз аспан денесі болар еді.
Сонда ауа деген газ, д?лірек газдарды? ?оспасы. 2 ?асыр б?рын ?ана ?алымдар ауаны? к?птеген газдарды? ?оспасынан т?ратынын д?лелдеген. Ауа ?оспасында?ы е? к?п газ - я?ни азот 78%, оттегі - 21%, ал 1%- ы к?мір?ыш?ыл газы.
Ауаны? барлы? жерде бар екенін білеміз. Д?птерлері?ді к?тері?дер, оны? ар жа?ында?ыны к?ресі?дер ме?
- Жо?.
- Жарды? ар жа?ында?ы к?рші сыныпты к?ре аламыз ба?
- Ал, сыныпта?ы заттарды к?ре аламыз ба?
- И?.
- Б?л ауаны? ?андай ?асиетін к?рсетеді?
- Ауа м?лдір. Б??ан айналамызда?ы заттарды к?ре алатынымыз д?лел.
- Б?лме ?сімдіктері ?андай т?сте?
- Жасыл.
- Ауа ?андай т?сте?
- Ол т?ссіз. И?, б?л ауаны? та?ы бір ?асиеті.
Сен ?рт?рлі б?лмелерде ?рт?рлі иіс бар екенін сезесі?. Тама? пісіретін б?лмеде, шаштаразда, д?ріханаларда иісі бар заттарды? б?лшектері ауамен араласып кетеді. Ал таза ауаны? иісі бар ма?
- Таза ауаны? иісі жо?. Ауа иіссіз.
Сонымен бірге ауа серпіледі, сы?ылады.
Допты алайы?. Оны ?олыммен ?ысамын. Б?йірі ?абысады. Б?л кезде ішіндегі ауа сы?ылады. ?олымды жіберсем, серпіліп орнына келеді. Серпіліп т?р?ан оны? ішіндегі ауа.
Т?жірибе жасау.
Ауаны? ?ыздыр?анда ?л?аятынды?ын, ал сал?ында?анда
?ысылатынын 3 - сыныптан білесі?дер.
Ауаны? та?ы бір ?асиеті - ол жылуды жай ?ткізеді. ?ыста ?ар астында ?ал?ан к?птеген ?сімдіктерді? ?сімей ?алатын себебі ?арды? сал?ын т?йіршіктеріні? арасында к?п ауа болады. Ал ?алы? ?ар ?сімдіктерді? саба?тары мен тамырларын жауып жат?ан жылы к?рпе сия?ты.
- К?зде к?птеген а?дарды? тиін, ?оян, ?ас?ыр т. б. а?дарды? т?лейтінін білеміз. Жаз?ы ж?ннен г?рі оларды? ?ыс?ы ж?ні ?алы?ыра? ж?не ?лпілдек. ?алы? ж?н арасында ауа к?бірек болады да ?ыста?ы ауа ?ор?ынышты емес.
- ?ас?ырды? ??йры?ы ?лкен ?рі ж?ні ?алы?. ?арды? ?стінде ?ас?ыр ?йы?тар алдында ол ?зіні? т?мсы?ы мен ая?тарын ж?нді ??йры?тарымен жауып жатады.
С?р тыш?андар ?лкен биік ?ар ?йінділеріні? астында?ы індерінде ?ыстайды. Онда олар?а ?рі жылы, ?рі ?олайлы. Ал, кейбір ??стар ??рлар мен са?ырау ??рлар е? к?шті аяздарда ?алы? ?арды? астына кіріп кетеді.
Б?л ауаны? ?андай ?асиетін аны?тайды?(ауа жылыны ж?й ?ткізеді)
ІІІ. Топтастыру.
Неліктен с?ра?тары?
1. Неліктен ?ыста ?йлерді? терезесіне екі ?абат ?йнек салынады?
2. Неліктен ауа ?оспалар?а жатады? Оны? ?асиеті туралы білетіні?ді айтып бер.
3. «Ауа таза болсын» дегенді ?алай т?сінесі??
-15-
Ауада оттегі к?п болып, к?мір?ыш?ыл газы аз болу керек. Дем ал?анда біз оттегіні ж?тамыз да, к?мір?ыш?ыл газын шы?арамыз. Тек бір к?нде адам?а дем алу ?шін 600 литр оттегі ?ажет. Ал ?сімдіктер керісінше оттегін б?ліп шы?арады. Сонды?тан ?сімдіктерді планетемызды? ?кпесі деп атайды. Орманны? ауасы е? таза жер.
Ал енді ?алаларда ауа бас?аша, ластан?ан.
4. Неліктен ?атты аяздарда ??стар ж?ндерін ?омпайтып отырады?
Сергіту с?ті
Сауса?пен м?рын ?ысайы?,
?ншіге біраз ??сайы?.
?рбір с?зді? дыбысы,
?андай екен ??айы?.
- Сергіту с?тінде дыбыс неге д?рыс шы?пады?
- Ауа аузымыз ар?ылы ?ана шы??анды?тан дыбысымыз ?згерді.
3. Ой тол?аныс
Саба?ты бекіту. Тест.
1. Ауаны? ??рамына ?андай заттар кіреді?
А) сутек, мыс, мырыш
?) оттегі, азот, к?мір?ыш?ыл газы.
Б) хлор, фтор, йод
2. Дем алу ?шін ауа?а ?андай газ ?ажет?
А) азот
?) оттегі
б) к?мір?ыш?ыл газы
3. Ауаны? ?андай ?асиеттері бар?
А) м?лдір, т?ссіз, иіссіз, ?ыздыр?анда ?л?аяды, сал?ындат?анда ?ысылады, жылуды ж?й ?ткізеді.
?) аспан т?різді к?гілдір, дыбыстарды ?ткізеді, к?н с?улелерін ?ткізеді, иісі жо?.
4. Терезелерге жылу ?стау ?шін екі ?абат ?йнек орнатады. ?андай ?асиет пайдаланады?
А) ?ыздыр?анда ауа ?л?аяды
?) сал?ындат?анда ауа ?ысылады
б) ауа жылуды ж?й ?ткізеді.
IV. Саба?ты ?орытындылау
V. Ба?алау
VI. ?йге тапсырма
