?с, ?лан! (ана тілі п?нінен саба? жоспары)

Сабақтың тақырыбы: Өс, ұлан!

Сабақтың мақсаты: Өлеңнің мазмұнымен, авторымен

таныстыру. Өлеңнің негізгі ойын табу

Оқушылардың шығармашылық

қабілеттерін дамыту

Денсаулығын күтуге баулу, патриоттыққа

тәрбиелеу

Сабақтың әдісі: Түсіндіру, талдау, сұрақ-жауап

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру

Психологиялық
дайындық

Ана тілі – халық тілі,

Тілі аманда халық тірі.

Елін, жерін сүйіп өскен

Біздің сынып соның бірі.

Үй тапсырмасын сұрау:

Нағыз байлық

Байлық, табыс, сүйіспеншілік дегенді қалай түсінесіңдер?

Қайсысы отбасына қажет деп ойлайсыңдар?

Жаңа сабақ

Сөзжұмбақ

1.Қазақтың атақты данагөй билерінің біріі

2.-Оны үйге кіргізсең үйіміз махаббат-мейірімге толады,- деп бала кім туралы айтты?

3.Абылай хан заманында өмір сүрген ақын

4.Отағасы үш қарттың қайсысын шақыр деді?

5.Әдеби шығармаларда екі немесі бірнеше адамның бір-бірімен сөйлесуі

6.Қазақтың күлдіргі әңгімелерінің кейіпкері

Өтебай Тұрманжанов

Өс, ұлан!

Ұлан деген сөзді қалай түсінесіңдер?
Ұлан

жас әскер жас ұрпақ,жас ұлан

Ұлан қандай болу керек?

Өтебай Тұрманжанов

Өтебай Тұрманжанов - 5 желтоқсан 1905 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы Бөген ауданы Жалғызағаш ауылында туған ақын, жазушы. Мәскеудегі Шығыс жастарының коммунистік университетін бітірген.

Тұрманжанов 40-қа жуық еңбектің авторы. Ол Л.Н.Толстойдың балаларға арналған көптеген шығармаларын қазақ тіліне аударған

Оқулықпен жұмыс:

1. Өлеңді түсініп, таңдаған мәнерде оқы.

а) өлеңді бұйрық мәнерінде оқу дұрыс;

ә) өлеңді көтеріңкі көңіл-күйде, сыпайы сезіммен оқу дұрыс.

Ақын жас ұланға дені сау боп өсу үшін қандай ақыл айтқан?

Өлең соңында шыныққан шымыр бала неге ұқсайды?

Бекіту

Тренинг

Денің сау болсын десең ...

Үйге тапсырма:

“Өс, ұлан!” өлеңін жаттау 41 бет

“Мен елімнің ұланымын” тақырыбында

шығарма жазу

Бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Көптен безген көгермес.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Мысал мазмұнын түсініп, идеясын ашуға   мүмкіндік беру.

Дамытушылық : Шығарма құрылысын өз бетімен талдауға , ізденуге , шығармашылық  дағдысын дамытуға жағдай жасау.

Тәрбиелік: Сыйластық, достық, бірлік қадірін түсінуге , құрметтеуге тәрбиелеу.

Көрнекілік:  интерактивті тақта

Сабақ әдісі-тәсілдері: сұрақ- жауап, түсіндіру, әңгіме ,топпен жұмыс, жеке жұмыс

Сабақтың барысы

1. Ұйымдастыру кезеңі:

Бір-бірімізге алақанның жылуын беріп,сабағымыздың сәтті өтуін тілейік. Топқа жанашыр,бақыт,бірлік ,ақыл сөздері арқылы бөлінейік.

2.Үй жұмысын тексеру:

Болар бала жасынан

Қызығушылықты ояту:

Жанашыр, бақыт, қорқыныш,өкініш,ақыл, бірлік сөздерін пайдаланып Амангелді батырға сипаттама бер.

Амангелді батыр Халқына жанашыр болды,елінің бақытты болуын армандады, сол кездегі надандықтан қорықты,патша өкіметінің әділсіз саясатына өкінді, ақылды қолбасшы болды,ел-жұртын бірлікке шақырды.

3. Жаңа сабақ

Бүгін біз өткелі отырған кейіпкердің басынан да осындай сезімдерді басынан кешіргені туралы өтеміз. « Көптен безген көгермес » мысал Авторы Мұрат Қуанышбеков
Мысал – айтылатын өнегелі ойды тұспалдап жеткізетін, көбіне өлең түрінде келетін, сюжетті, шағын көлемді көркем шығарма. Мысалдың тақырыбы сан алуан, кейіпкерлері аң, құс, балық, өсімдік дүниесі, кейде оқиғаға адам да қатыстырылады. Негізгі сюжетке қоса, нақыл түрінде келетін түйіндемесі де болады. Кейіпкерлерді сөйлестіру – диалог тәсілі жиі қолданылады. Баяндауы ширақ, жинақы, тілі қарапайым келеді. Жанры жағынан ғибратты, уағыздық сарындағы дидактикалық әдебиетке жатады, кейде мысқыл - сықақ үлгісіне ауысады.

                                                  1 бөлім

Құмырсқа бір тал сабан әкеле жатып, шаршады да, демалуға отырды. Маңдайының терін сүртті. Сол кезде қасынан өтіп бара жатқан Қоңыз Құмырсқаны көріп:

- Саған қараймын да, жаным ашиды. Жаз бойы бір тынбайсың. Соның бәрін кім үшін істейсің осы?!- деді.

- Кім үшінің қалай?- деді Құмырсқа таңданып. – Бәріміз үшін.

- Е, міне, мәселенің өзі сол, өзің үшін емес, бәрің үшін істейтініңде ғой. Ақымақсың, жалғыз басыңа қанша керек! Өзіңе ғана жинасаң, қиналмас та едің.

- Не түсіндіңдер? Қоңызға кездескенге дейін құмырсқа қандай еді?

- Қоңызды шын жанашыр деп ойлайсыңдар ма? Дәлелдеңдер

- Қоңыз ақылды ма?

- Қалай ойлайсыңдар, енді Құмырсқа өзінің өмірін өзгертуі мүмкін бе?

Ауызша болжау.

- Осы оқиғаның басталуында өздерің айтқан ұғымдар мен сезімдердің қайсысы байқалды?

-Қоңыздың берген ақылын тыңдар ма едіңдер?...-бірақ біз қоңыздың ақылымен келіспейміз, құмырсқа бәрін ойлайды, осындай бірліктің арқасында  тәуелсіздікке жеттік емес пе?

 

2- бөлімді оқып, топпен жұмыс жасау

« Шынында, рас екен-ау, - деп, ойланып қалды Құмырсқа. – Бір басыма көп керек пе осы?!Кішігірім үйді өзім де салып аламын. Көп те азық керек емес.Еркімше қыдырып, еркімше демаламын» .

  Құмырсқа әкеле жатқан сабанын тастады да, өзіне ғана үй салу үшін қолайлы орын іздеп кетті.Сөйтіп, бір томардың түбінен үйшік соғып алды. Сабан- шөпшек, қоқым- соқымды да, қыстық азығын да тасып алып, жалғыз тұра берді.

- Бұл үзіндіде қандай сезімдер мен ұғымдар байқалды?

- Әрине, бақыт. Құмырсқа бақытты ма? Оның бақыты ұзаққа созылуы мүмкін бе ?

-Жоқ, әрине.

- Неліктен олай ойлайсыңдар? ( Себебі жалғыздық жаман)

- Ары қарай Құмырсқаның тағдыры не болғаны туралы оқығыларың келе ме?

 

        3- бөлімді оқып, топпен жұмыс жасау

Бірде құмырсқа ұйықтап жатып, тықырлаған дыбыстан оянып кетті. Қараса, бармақтай бір Құрт үй қабырғасын тесіп өтіп, төніп келеді екен. Құмырсқаның үрейі ұшып кетті. Айқайлап, жолдастарын көмекке шақырды.Бірақ құр айқайдан не пайда, алыста қалған жолдастары мұның даусын естімеді. Енді амалы құрып, «құбыжықпен» жалғыз өзі шайқасуына тура келді.Әрең дегенде дәу Құртты үйінен қуып шықты.

 

- Бұл үзінді қандай сезім, ұғымдарға сай?

- Әрине ,үрей. Неліктен?

- Құмырсқаны осы тұста жазушы қалай бейнелеген? ( ол үрейленсе де, құртқа қарсы тұра б.лді....)

- Енді байғұс Құмырсқаның жағдайы қалай болар екен? Болжау.

- Ал, балалар, бұл бөлім қандай сезімдер мен ұғымдарға сай екенін байқаған боларсыңдар?

 

 

                   4- бөлімді оқып, топпен жұмыс жасау.

 

Есін жиып қараса, өз үйін өзі танымай қалды. Ойран- топыры шыққан, жататын да орын қалмапты.

   Сүйретіліп сыртқа шықты. Әбден қалжырап, жүруге шамасы келмей, есік алдына құлап түсті. Сол маңнан өтіп бара жатқан басқа құмырсқа  оны көріп қалып, жолдастарын ертіп келді. Бәрі жабыла көтеріп, өздерінің  илеуіне әкелді.

    Есін жиған соң, әлгі Құмырсқа өз көзіне өзі сенбеді. Мұнтаздай таза, әсем жайда жатыр. Жолдастары бәйек боп зыр жүгіріп жүр. Әлгі Құмырсқа жылап жіберді. Жолдастарынан кешірім сұрады. «Жазасын өзі де тартты ғой »,- деп, жолдастары оған ештеме демеді. Бір кәрі Құмырсқа ғана :

- «Көптен безген көгермес» деген сөзді бұдан былай есіңнен өзің де шығармассың,- деді.

- Мысалдың идеясын ашатын мақал- мәтелдер айтайық

Өмір- үлкен мектеп

Бірлік болмай, тірлік болмас

Адасқанның айыбы жоқ.

Дос көпті жау алмайды

Кәрі құмырсқаның : « Көптен безген көгермес» деген сөзін құптаймыз ба ? Ата –бабамыз ежелден бірлік болмай ,тірлік болмайтынын айтып ,бірлік арқасында талай жауды жеңіп,талай қиындықтан аман сау өткен.

Сергіту сәті.

Дәптермен жұмыс.

1. топ Бір кейіпкерге мінездеме беру.

2. топ Құмырсқа сөзіне бес жолды өлең

3. топ Құмырсқа сөзін топтастыру

4. топ Құмырсқаға жұмбақ құрастыру

Бекіту

  «Автор орындығы» : Бүгінгі сабағымыздағы кейіпкерлерге  хат жазамыз. Әр топ орындарында талдап, ортаға бір жақсы жұмысты шығарады

Бағалау. Әр топ басшысы бағалау парақшасына қойған бағасымен таныстырып шығады.

Дос,жолдассыз өмір сүру мүмкін бе ?

• Әрине дос,жолдас, ел-жұрттсыз өмір сүру қиын екенін бүгінгі мысал дәлелдеді.

Үйге тапсырма

  Мәтінді мазмұндау дос,жолдассыз өмір сүрудің қиындығы туралы әңгіме

Бағалау

Сабақтың тақырыбы: Қосудың терімділік қасиеті

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларға қосудың терімділік қасиетін

меңгерту. Есептерді әр түрлі тәсілмен

шығаруда терімділік қасиетін қолдану

2. Оқушының ойлау, танымдық қасиеттерін

арттыра отырып, есеп шығару дағдыларын

дамыту

3. Ұқыптылыққа, тиянақтылыққа тәрбиелеу

Сабақтың әдісі: түсіндіру, талдау, сұрақ-жауап, топпен жұмыс

Сабақтың түрі: саяхат сабақ

Көрнекілігі: интерактивті тақта, карточкалар

Барысы

І. Ұйымдастыру

Психологиялық тренинг

Оқушылар бір-біріне жылы сөздер айтады. Алдымызда қандай мейрам болмақ? Бүгін сабақта Астана қаласына саяхат жасаймыз. Сабақта 4 топқа бөлінеміз.

Астана біздің еліміздің бас қаласы. Отанымыздың Астанасы. Қала іргесі қаланғаннан Ақмола деп аталатын, кейіннен Целиноград, 1992 жылдан бастап Ақмола, 1998 жылдың 6 мамырынан Астана деп аталды.

Астана еліміздің ортасында, аса маңызды жолдардың торабында орналасқан.

ІІ. Жаңа сабақ

№1 Тапсырмаларды дұрыс орындасақ, баратын жеріміздің атын табамыз

7 + 8 = 15 30 + 5 = 35

8 + 7 = 15 5 + 30 =35

• Қандай ереже бар? Қосудың қандай қасиеті?

а + в = в + а (қосудың ауыстырымдылық қасиеті)

№2

1. 3 + (2+1) = 6 сандарды кез-келген ретпен қосуға болады

2. 2 + (3+1) =6

(қосудың терімділік қасиеті)

(а+в) + с = а+(в+с)

Тапсырма орындадық

«Ақорда Астананың жүрегі»

Сөзі шықты

Ақорда – Қазақстан Республикасы Президентінің резиденциясы. Онда Елбасымыз жұмыс істейді. Мемлекеттік кездесулер мен салтанатты шаралар осы ғимараттың ішінде өтеді.

№3

Көк – 10 ш 1) 10+(20+30) =60 шар

Жасыл – 20 ш ? шар 2) 20+(10+30) )=60 шар

Қызыл – 30 ш 3) 30+(20+10) )=60 шар

Тапсырма орындалды «Мәуелі бәйтерек» сөзі шықты

Бәйтерек Астананың символы. Бәйтеректің биіктігі 97 метр. Бұл елдің ордасы Алматыдан Астанаға көшіп келген жылдың соңғы екі цифрына 1997 ж сәйкес келеді.

№4

Шымшық – 3 ш: (3+4)+5=12 (қ)

Көгершін – 4 ? құс

Торғай – 5 ж: барлығы 12 құс

Тапсырма орындалды. «Бейбітшілік және келісім сарайы» сөзі шықты.

«Бейбітшілік және үйлесім сарайы» - бұл мәдениет музейі, Өркениет Университеті және 1500 орындық опера театры орналасқан тұңғыш архитекторлық жоба.

Топпен жұмыс

Цифрлармен жазып, мәнін тап.

І топ (а+в)+с=а+(в+с)

ІІ топ (а+в)+с=(а+с)+в

ІІІ топ (а+в)+с=(с+а)+в

ІҮ топ (а+в)+с=(в+а)+с

• Қосудың қандай қасиеті

Тапсырма орындалды «Думан» ойын-сауық кешені сөзі шықты.

«Думан» ойын-сауық кешені күмбезді кеңістік. Онда океанариум, кинозал бар. Керемет акватеатрда көл тауын және қастарындағы жыртқыш балықтарды тамашалай аласыздар.

Тиімді тәсілмен есепте

І топ ІІ иоп ІІІ топ ІҮ топ

30+5+5+8 8+2+20+30 3+10+7+80 4+40+10+6

7+5+3+5 4+44+6 8+80+2 15+1+9

75+6+4 6+30+4 8+6+2 7+5+3

№6 ауызша

Сағат қанша?

1 сағ - ? мин

Сағ 12⁰⁰, 4⁰⁰, 7⁰⁰, 10⁰⁰

ІІІ. Қорытынды

Астана қаласына саяхат жасадық. Астананың көрікті жерлері туралы мәлімет алдық. Саяхатымызды Елбасының сөзімен аяқтағым келіп тұр.

... Өзінің жаңа Астанасы мен өз елін шексіз мақтан тұтатын көп ұлтты және көп дінді халқы бар әсем де мейірлі астанамыз, міне осындай қала.

ІҮ. Бекіту

• Қосудың қандай қасиеттері бар?

• Қосудың терімділік қасиеті дегеніміз не?

Ү. Үйге тапсырма

№5 84 бет

ҮІ. Бағалау

Сабақтың тақырыбы: Жүзім және тоспа ұлуы

Сабақтың мақсаты:

білімділік: оқушылардың кейбір бунақденелілер тіршілігі туралы білімін

толықтыру.

дамытушылық: ойлау қабілетін дамыту, сөздік қорын молайту, танымдық

белсенділігін арттыру.

тәрбиелік: байқағыштыққа, қоршаған ортаға қамқор болуға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, зертханалық жұмыс.

Көрнекілігі: суреттер, сызбалар, интерактивті тақта, электрондық оқулық,

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі:

Ғылымның сырын ұғына,

Шығыңдар білім шыңына.

Ұқыптылық пен зеректік

Жеткізеді сіздерді

Дүниетанудың сырына

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

Мәтінді мазмұндату.

Сұрақтарға жауап алу.

• Көбелек немен қоректенеді?

• Көбелектің дернәсілі қалай аталады?

• Бал арасы жауынан қалай қорғанады?

• Көбелек, бал арасы-жануарлардың қай тобына жатады?

ІІІ. Жаңа сабақ:

1. Бүгінгі сабағымызда да осы жануарлардың басқа да топтарымен танысамыз.

(сызба, суреттер арқылы түсіндіру)

• Жүзім және тоспа ұлуы. Былқылдақденелілер немесе ұлулар.

Былқылдақденелілер- денесі жұмсақ, үш қабатты жәндіктер. Олардың денесі бастан,

тұлғадан, аяқтан, бақалшақтан және бақалшақ қалдығынан тұрады. Денесі буылтықсыз, өте жұмсақ болғандықтан былқылдақденелілер типіне жатады. Айқын жіктелмесе де бас бөлігін тұлғадан ажыратуға болады. Ішкі мүшелері тұлға қапшығында орналасады.

Бақалшақ- былқылдақденелі жәндіктердің сыртқы қаңқасы. Негізгі қозғалу мүшесі- аяқ. Суда мекендейтін ұлулардың екі көзі қармалауыштардың түбін ала, ал құрлықта мекендейтіндердікі қармалауыштың ұшында орналасады. Тоспа ұлуы- көлдерде, тоғандарда, су қоймаларында кездеседі. Бұлар желбезекпен ғана емес, өкпе арқылы да тыныс алатындықтан су бетіне мезгіл-мезгіл көтеріліп ауа жұтады. Ол өте қомағай, өсімдіктекті азықпен қоректенеді.

Жүзім ұлуы- құрлықта мекендеп, өкпе арқылы тыныс алады. Жазғы ыстықта денесін бақалшақтың ішіне тартып алып, жазғы ұйқыға кетеді. Қауіпті сезсе көз ілестірмей денесін жиырып бақалшаққа тығылады. Басының астыңғы жағында ара ұқсас тістері, тілі болады. Ол ауылшаруашылығына зиян келтіреді. Жүзім ұлуы жүзімнің жапырағын жейді. Ал кішкене тоспа ұлулар паразиттік жолмен өмір сүреді.

Ұлулардың пайдасы:

1. Көптеген европалық елдер тағамға пайдалану үшін жүзім ұлуын арнайы өсіреді. Әсіресе, Франция, Қытай.

2. Әдемі бақалшағын әр түрлі безендірулерге пайдаланады.

3. Жер астынан алынған қалдықтарын құрылыста пайдаланады. Мысалы, Маңғыстау ұлутасы.

• Өрмекші.

Денесі буылтықты, аяқтары буын арқылы жақсы қимылдайтын бірнеше бунақтармен

құралатын жәндіктерді буынаяқты жәндіктер деп атайды. Жер шарын мекендейтін жануарлар дүниесінің 80 пайызынан астамын буынаяқтылар құрайды. Солардың бір тобы- өрмекші тәрізділер.

Өрмекшітектестер- құрлықта тіршілік етеді. 60 мыңға тарта түрі бар. Денесі екі

бөліктен: баскөкірек және құрсақ бөлімінен тұрады. Бұларда мұртша болмайды. Жай көзді, ауамен тыныс алады, төрт жұп жүретін аяқтары болады.

Өрмекші ұшатын бунақденелілер: шыбын, көбелек, өсімдік бітесімен, әр түрлі

қоңыздармен қоректенетіндіктен жыртқыш жәндік болып саналады. Қорегін аулау үшін құрсағының ұшындағы үш өрмек сүйелдерінен бөлінетін жіп тәрізді бөліндімен өрмекау тоқиды.

Жер бетіндегі өрмекшілердің 20 мыңнан астам түрі бар деп есептеледі. Қазақстанның

шөл және шөлейт аймақтарында улы өрмекшілер түрі өте көп.

Есіңде болсын!

Өрмекші тәрізді улы жәндіктерде бар. Оларға бүйі, қарақұрт, кенелер жатады.

Олардан сақ болу керек. Қарақұрттың уы адамды өлтіріп жібереді. Бүйі мен кененің шаққаны ауыр науқасқа ұшыратады. (тақтада жазулы)

• Шұбалшын.

Денесі жұмыр және сақина тәрізді буылтықтардан құралғандықтан, бұл құрттар

буылтық құрттар деп аталады. Буылтық құрттардың тұрқы бірнеше мл-ден 3 метрге дейін жетеді. Қазір ғылымдарға 9 мыңнан астам түрі белгілі.

Шұбалшын- көбінесе жауыннан кейін жер бетінде шұбала созылып жататындықтан,

оны кейде жауынқұрт деп те атайды. Шұбалшын топырағы құнарлы, ылғалды жерлерде тіршілік етеді, қазған інінен түнде ғана шығады.

Шұбалшын өсімдіктердің шіріген қалдықтарымен қоректенеді. Шұбалшынның

арнайы тыныс алу мүшесі жоқ, денесін қаптаған ылғалды жұқа қабықша арқылы дем алады. Жаңбыр көп жауғанда жер бетіне шығып қалады. Себебі, судан ін ішіне ауа бармай қалады. Сол кезде дем ала алмайды. Топырақта тіршілік ететін шұбалшындардың маңызы ерекше. Олар топырақтан ін қазып, топырақты ауамен, ылғалмен байытады. Өсімдіктер тамырының топыраққа тереңірек бойлап, бекінуіне жәрдемін тигізеді. Шұбалшындар- нағыз топырақ қопсытқыш жәндіктер. Сондай-ақ олар үй құстарымен, балықтардың жемі.

1. Оқулықпен жұмыс.

• Мәтінді тізбектей оқу. 3 тақырыпты 3 қатар.

• Сұрақ-жауап.

• Неге ұлулар былқылдақденелілер деп аталады?

• Ұлулардың қандай пайдасы мен зияны бар?

• Өрмекшілерді неге буынаяқтылар дейміз?

• Оның пайдасы бар ма? қандай?

• Қандай улы өрмекшітәріздес жәндіктермен таныстық?

• Шұбалшын неліктен буылтық құрт деп аталады?

• Шұбалшын қай жерлерде тіршілік етеді?

• Терме оқу.

• Жүзім ұлуының дене құрылысы.

• Өрмекші өрнекті не үшін құрады?

• Шұбалшын немен қоректенеді?

1. Зертханалық жұмыс. Электронды оқулық арқылы жүргізу.

Ұлудың қозғалысын бақылап, көру. Нан қиқымы мен пияз қабығын беріп қарау, қорытынды жасау.

1. Дәптермен жұмыс:

Ұлу- жұмсақ денелі жәндік.

Өрмекші-буынаяқты жәндік.

Шұбалшын- құрт.

ІV. Бекіту:

• Осы танысқан үш жәндіктің қайсысының сыртқы құрылысы жағынан өткен сабақта қоңызбен, көбелекпен ұқсастығы бар?

• Бақ ұлуының зияны неде?

• Өрмекші қандай жәндік?

• Шұбалшынның пайдасы бар ма?

(Әр сұраққа жауап берген кезде тақтада сюжетті сурет құрастырылады.)

V. Қорыту.

Табиғат қандай тамаша

Көз тоймайды қараса

Табиғатты қорғаңдар

Жаман бала болмаңдар

Қандай әсем табиғатымызды қорғау сендердің қолдарыңда.

VІ. Үйге тапсырма:

1. Мәтінді түсініп оқып, мазмұндау.

2. Ұлу, өрмекші, шұбалшын суретін салу.

VІІ. Бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Батыр ата – Ідіріс

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларды адамгершілікке Отанын сүюге, оны қорғауға баулу.

2. Жерлес батырымыз – Ідіріс Үргенішбаев туралы әңгімелеу, танымдық қабілеттерін дамыту.

3. Ұлы Отан соғысының ардагерлерін құрметтеуге баулу.

Көрнекілігі: интерактивті тақта, суреттер, нақыл сөздер.

Барысы

I. Алғашқы ұйымдастыру

Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы Батыр ата – Ідіріс. Биыл, Ұлы Жеңіс мерекесінің

70 жылдығын тойлағалы отырмыз. Жеңіс жолында Отан үшін от кешіп миллиондаған асыл азаматтар мерт болды. Жауы мен жан аямай шайқасып ерліктің ерең үлгілерін көрсетті. Ана, жарын жоғалтып жесір, бала әкесінен, анасынан айырылып жетім атанды. Фашистердің тұтқын лагерінде қаншама ана мен бала айуандықпен азаптап өлтірілді. Ал, тылда қалған қарттар, аналар мен бесіктен белі шықпаған балалар соғыстың қайғы-қасіретін арқалай жүріп бірде аш, бірде тоқ тынбай жұмыс істеді. Бірақ ешкімнің сағы сынбады.

1-оқушы: Соғыс… Бұл жақсы сөз емес, әрине. Оны естігенде көз алдымызға қантөгіс, қырғын, ажал атты қорқынышты көріністер елестері анық.

2-оқушы.XX ғасырдағы ең қанды да қасіреттісі қайсысы десек, ол екінші жиһангерлік соғыс дер едік. Себебі, оған әлем халықтарының 80 пайызы қатысып, майданға 61 мемлекет тартылды.

3-оқушы.40 мемлекеттің жері соғыс отына шарпылып, 110 миллион адам қолына қару алды.

4-оқушы: Олардың арасында 1932 жылғы ашаршылықтан қырылып, бар-жоғы 3,2 миллион-ақ болып қалған, соған қарамастан Батысқа 500 мың боздағын аттандырған бейбақ қазақ елі де бар еді.

5-оқушы: Алапат өртті ауыр соғыс өз салмағын жұртқа 1418 күн мен түн, яғни 4 жыл салды. Осынау отты көшулерде Жеңісті жақындатуға балалар да аямай ат салысты.

6-оқушы: Ұлы Отан соғысында жеңіске жетуіміздің басты негізі –

халықтардың достық қарым-қатынаста болуы себеп болды. Қазақстанның еңбекшілері де басқа елдердің халқындай, жауды жеңу жолында елеулі үлестерін қосты. Қызыл Армияның қатарында Қазақстаннан 1 миллион 200 мың адам болды. Яғни республиканың әрбір төртінші тұрғыны.

7-оқушы: Қазақстандық әскери құрамалар Ұлы Отан соғысының көптеген басты шайқастарына Мәскеуді, Ленинградтық қорғауға, Волга жағасы мен Курск шайқастарына, Украинаны, Белоруссияны және Прибалтика республикаларын азат етуге, Днепрден өтіп Еуропаның көптеген қалаларын азат етуге және Берлинге шабуыл жасап алуға қатысты.

8-оқушы: Гитлердің басқыншыларға қарсы ұрыстарда көрсеткен ерлігі үшін 500-ге жуық қазақстындық жауынгерлерге Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Олардың ішінде қазақ халқының даңқты қыздары – М.Мәметова, Ә. Молдағұлова.

9-оқушы: Рейхстагқа Жеңіс жалауын қадаған Р. Қошқарбаев есімдері тарихқа алтын әріптермен жазылып қалды.

Соғыс жылдары Шалқардан майданға 7500 – дей қыздар мен жігіттер аттанды. Оның 1951-і хабарсыз кетті. 1800 – дейі елге аман – сау оралды. 3749 боздақ майдан даласында опат болды. Жеңістің 65 жылдығын небәрі 15-тей ғана соғыс ардагері қарсы алып отыр.

Ідіріс Үргенішбаев 1912 жылы Шалқар ауданына қарасты Талдықұм деген жерде дүниеге келген. Әкесіне 5 жасында жетім қалады. 1927 жылы Талдықұм бастауыш мектебінде оқып, оның 2 класын бітіреді.

1930 жылы Шалқар ауданының оқу бөлімінің жанынан ашылған мұғалімдер даярлайтын 5 айлық курсты бітіреді. Сөйтіп, Талдықұм мектебінде бастауыш класс мұғалімі қызметін атқарады. 1930 жылы мұғалімдер білімін көтеру курсты үздік бітіріп шығады.

1942 жылы Кеңес армиясы қатарына шақырылады. Соғысқа қатысқан алғашқы күндерінде ол өзін ер жүрек жауынгер ретінде көрсете білді. Осы жылы ерлігі үшін «Қызыл жұлдыз» орденімен марапатталды.

1943 жылы қазанда Днепр өзені бойында жүргізген ұрыстарда дұшпанның 90 офицері мен солдатын жойды. Осы ұрыста кешегі ауыл мұғалімі, рота парторгы, сержант Ідіріс Үргенішбаев Отан үшін қаза тапты.

Днепр бойындағы ерлігі үшін Ідіріс Үргенішбаевқа 1944 жылы 11 қаңтарда Кеңес Одағының Батыры деген атақ беріліп, Ленин орденімен марапатталды. Оның денесі Гомель облысындағы Днепр жағалауында Глушец деген село маңындағы бауырластар зиратына жерленген.

Ідірістен қалған жалғыз бала бар, ол Есенгелді Үргенішбаев. Есенгелдінің балалары: Үргенішбаев Арман мектепте мұғалім, Үргенішбаева Жайнагүл, Үргенішбаева Ботагөз.

Ідіріс жайында поэма жазған Шалқарлық ақын Зиядин Әбдуәлиев оның осы ұрыс үстіндегі толғанысын былай деп жырға қосады:

Қорғасам Днепр ананы

Қорғалдың сен де Шалқарым

Алдымда дұшпан тұрса да

Артында Отан қуат бар

Жауыздың бұлты бұрса да

Жүректе күндей шуақ бар.

Жерлестері оның есімін қастерлеп, құрметтеп, оның ерлігін биік ұстауда. Шалқардағы мектеп, орталық көше оның есімімен аталады. Ідіріс Үргенішбаев мектебінде мұражайында бұрыш ұйымдастырылған.

10-оқушы: ТАС МҮСІНДІ АДАМДАР

(Кеңес Одағының Батыры Ідіріс Үргенішбаевқа)

Кеуде тосып ұмтылып от – жалынға,

Өзек өртеп, ар – намыс сот алдында.

Қанын төгіп қасықтай қасарысып

Қаймықпаған тұр тұлға гүл малына.

Сомдап соққан әсемдеп мүсіңдерің,

Елестетер батырдың, ісін ердің.

Ескерткішке аялдап тәжім етші,

Аялайтын өмірде кісім менің.

Қайнап кейде, тоңазып сөлі – қаны,

Таусылғандар дәм – тұзы жолығады.

Тас мүсінді адамдар елдің сәні,

Жазылады шежірең, жолың әлі.

Қорытынды:

Ідіріс Үргенішбаев кім?

Ідіріс Үргенішбаев туралы не білдік?

11-оқушы: 1941 жылы Отанына қауіп төнгенде Ідіріс өз еркімен майданға жіберуді сұрады. Ақыры 1942 жылдың қаңтар айында Қызыл Армия қатарына шақырылып, артында анасы Іңкәр мен зайыбы Жәмилә қалды. Ідіріс жедел курстардан өткізіліп, Орталық фронтқа соғысқа жіберілді.

12-оқушы: 1943 жылы қазанның бірі мен бесі аралығында Днепр үшін ұлы шайқас болды. Шайқастың ең қиын жерінде пулеметімен парторг Ідіріс Үргенішбаев жүрді. Құралайды көзінен тигізетін мерген Ідіріс осы ұрыста жаудың тоқсаннан астам жауынгері мен офицерлерін оққа ұшырды. Өзі де осы ұрыста қаза тапты.

13-оқушы: Бөлімше командирі, парторг, сержант Ідіріс Үргенішбаев қаза тапқаннан кейін Совет Одағының Батыры атағы берілді.

- Ідіріс Үргенішбаев қай жерге жерленді?

14-оқушы: Батыр Белорус ССР-і Гомель облысындағы Днепр жағалауында Глушец деген село маңындағы бауырластар зиратына жерленді.

- Батыр ата есіммен қандай атаулар бар?

15-оқушы: Ұлы Отан соғысында асқан қаһармандық көрсеткен әйгілі жерлесіміз Ідіріс Үргенішбаевты әрдайым еске алып, қадір тұтамыз.

Батыр атында көше, мектеп, ұйымдар бар.

1-оқушы: Тыныштық! Жаса тыныштық!

Осы сөз бізге тым ыстық,

Көркейе берсін еліміз,

Көбейе берсін ырыс-құт.

2-оқушы: Бақытты болсын балалар,

Соғысты сүймес адамдар.

Өркендей берсін қалалар,

Гүлдене берсін далалар.

3-оқушы: Таймайды бүгін табаным,

Төгілсін мейлі бар қаным.

Қорғасам Днепр – ананы,

Қорғалдың сен де Шалқарым.

4-оқушы: Азат етіп болды мерт

Ол жеңісті көрген жоқ –

Бірақ мәңгі өлген жоқ

Батыр ұлы қазақтың.

5-оқушы: Айтамыз бүгін өлең ғып,

Айтамыз бүгін жыр етіп,

Ідіріс Батыр ерлігі –

Ұмытылмас мәңгілік.

«Күн көзін бұлт баспасын» Өтебай Тұрманжанов