?аза?ты? ?лтты? ойындары та?ырып?а ?те бай ж?не ?р алуан болып келеді. Дегенмен халы? ойынны? неше алуан т?рлерін ту?ызып ?ана ?ой?ан жо? соны іс ж?зінде ?олданып, оны? т?рбиелік, білімділік жа?тарын да к?ре білді.
Жастарды жа?а заман?а сай т?рбиелеу ?шін, ?стаздар ?ауымы о?у-т?рбие ж?мысына шы?армашылы?пен ?арап, о?ытуды? жа?а ?діс-т?сілдерін ?олдану керек. Сондай о?у-т?рбие негіздеріні? бірі- ?лтты? ойындарымыз. ?аза?ты? ?лтты? ойындары:ойын-сайы?, т?рмыс-салт ойындары ж?не оймен келетін ойындар болып б?лінеді. ?лт ойындары сонымен ?атар ауыз ?дебиетіні? бір саласы болып есептеледі. Халы? ?зіні? ?орша?ан д?ниені? ?ыры мен сырын егжей-тегжейлі білуді баланы? санасына ойын ар?ылы жастайынан сі?ірі білуде к?здеген. Ойын бала таби?атымен егіз. ?йткені, бала ойынсыз ?спек емес, жан- жа?ты дамыма? емес.
Ойын ар?ылы о?у процесін жандандырып, саба?ты? сапасын арттыру?а толы? м?мкіншілік бар. Баланы? с?здік ?орын молайтып, с?зді еркін, ?з ма?ынасында ?олдану?а, тез, жылдам с?йлеуге жатты?тыру?а ойын- бірден-бір таптырмайтын ??рал.
Мен ?зім халы? педагогикасына с?йене отырып, жас ?рпа?ты? ?алыптасуыны? ?сіп-?нуіне ?сер ететін факторды? бірі, д?ст?рлі м?дениетімізді? бір ба?ыты халы?ты? ?лтты? ойындарынан баста?анды ж?н к?рдім.
?лтты? ойын баланы адамгершілік ?асиеттерге т?рбиелейді. Б?л ойындар: «А? серек пен к?к серек», «Ар?ан тартыс», «Те?ге алу», «А? с?йек», «К?кпар», «Б?йге», «?ыз ?уу» т.б. осы ойындармен ?атар асы? ойындарын да ?атар ойнатып отырдым. Асы? ойындар: «Алшы», «Хан», «Асы? ату» ойындары. Асы? ойындары баланы? жастайынан нерв ж?йелерін шы?дап, оларды д?лдікке, ?стамдылы??а, байсалдылы??а т?рбиелейді. Мысалы: «Ханталапай» ойынын математика саба?ында пайдалану?а болады. Асы?тар шашылып н?мірлері бойынша с?ра??а жауап береді.
1-с?ра?. ?осуды? компоненттерін ата?
2-с?ра?. Азайтуды? компоненттерін ата?
3-с?ра?. Азай?ышты табу ?шін не істейміз?
4-с?ра?. Бірінші ?осыл?ышты табу ?шін не істейміз?
5-с?ра?. Екінші ?осыл?ышты табу ?шін не істейміз?
6-с?ра?. Азайт?ышты табу ?шін не істейміз?
«А?с?йек» ойыны
Дидактикалы? ма?саты: Белгісіз санды ж?не ?рнектін м?нін табу?а машы?тандыру.
Ойын мазм?ны: Ойын?а сынып толы? ?атысады. Кестедегі белгісіз сандар орнында «А?с?йек» ты?ылып жатыр. Кім д?рыс шы?арса, сол «А?с?йекті» табалы. Д?рыс шы?армаса к?рмей аттап кетеді. Кім «А?с?йекті» к?п жинаса, сол ?тады.
«Орамал тастама?» ойыны.
Дидактикалы? ма?саты: ауызша есептеу да?дыларын дамыта т?су.
??ралдар: орамал (?ол орамал).
Мазм?ны: Ойын ?жыммен ойналады. Ойынды баста?ан о?ушы кез келген ?рнекті дауыстап айтып, орамалды бір о?ушыны? алдына ?ояды. Орамалды ал?ан о?ушы сол ?рнекті? м?нін табады да, ?зінше ?рнек айтып, орамалды бас?а о?ушыны? алдына ?ояды. Ойын осылай жал?аса береді.
Ребус шешу.
О?ушылар ребусты шешіп, шы??ан с?зге байланысты ?лен о?иды.
Ою-?рнектер ??растыру.
Шарты: Т?рт б?лікке б?лінегн оюдан б?тіндей ою шы?ару керек. Ол ?шін артында?ы тапсырманы орындау керек. Же?ген ауыл?а сыйлы? беріледі.
«Те?ге ілу» ойыны.
Шарты: Та?та?а те?ге ілінеді. Те?геге жету ?шін ?ш ауылды? о?ушылары кедергілерден ?тулері керек. Кедергілер- тапсырмалар. Же?ген ауыл?а сыйлы? беріледі.
«Тай жарысы» ойыны.
Шарты: ?р ауыл?а екі тапсырма беріліп, о?ушылар ?з тайларын жарыстырады.
«Жасырынба?» ойыны.
Шарты: Та?тада ма?алдарды? басы жазылады, о?ушылар жал?астырып айтады. Мысалы:
Батыр туса ел ырысы, Ту?ан жерді? ?адірін,
. .
?оянды ?амыс ?лтіреді, О?усыз білім жо?,
.. .
Киіз ?й. Ежелден ?аза? хал?ыны? мекен-жайы, т?ра?ы- киіз ?йді? с?йектерін айтады.
Ша?ыра?, 2. Уы?, 3. Кереге, 4. Сы?ырлауы?.
«Киіз ?йді тігейік» ойыны.
Киіз ?й с?йектері суреттеріні? арт?ы жа?ына с?ра?тар жазыл?ан. Осы с?ра?тар?а жауап берілсе, киіз ?й тігіледі.
-Балалар, б?гінгі саба?ымыз «Б?йге» саба?ы деп аталады.
-«Б?йге» с?зді? ма?ынасын білесі?дер ме?
-«Б?йге» - ?аза?ты? ?лтты? ойыны.
-Олай болса, балалар, ?ш ауыл?а б?лініп саба?ымызды бастайы?.
1- ауыл «Отар».
2- ауыл «Кенен».
3- ауыл «С?лу Т?р».
-Б?л ?ш ауыл да б?йге жарысына ?з с?йг?ліктерін ?осып отыр. Б?йгеге дейін ?лтты? ойындар?а ?атысамыз. Ал б?л ойындар мына сыр санды?ты? ішінде. Санды?ты? аузында ??лпы т?р, ??лпыны ашу ?шін мына ма?алды ?ай ауыл шешсе, сол ауыл кілтті алып, ??лпыны ашады.
-Ал, біра?, сыр санды?ты? аузын ашып, ішіндегі ойындарды, тапсырмаларды орындаймыз.
1- ойын: «Ханталапай». Ауызша ж?мыс.
Асы?пен ойнатылатын ойын. Б?л ойын?а н?мірленген асы? алынады. Н?мірге байланысты корточка алынады. Асы? жерге шашылады, ал балалар талапайлап асы? алады. Н?мерлері бойынша карточкадан с?ра?тар?а жауап береді.
2- ойын: «Ар?ан тартыс». О?улы?пен ж?мыс.
Б?л ойын?а «Отар», «Кенен» ауылыны? балалары ?атысады. №1, №2 тапсырмаларды ?ай топ тез орындаса, сол топ же?іске жетеді.
3- ойын: «?ыз ?уу».
1 минутта жа?ылмай 10 ?ызды? атын атау. Б?л ойын «С?лу Т?р» ауылыны? балаларымен ойнатылады.
4- ойын: «Б?йге».
Б?л жарыс?а ?ш ауылды? с?йг?ліктері келіп, алдында?ы кездескен ?р кедергімен тапсырманы д?рыс, тез орындап 1-ші болып м?реге жетсе сол ауылды? аты ж?лдені же?іп алады.
1-ші кедергі тапсырмасы: «Кім жылдам» ойыны. Жа?ылтпаш айту.
2-ші кедергі тапсырмасы: «Ойлан, тап» ойыны. Ж?мба? шешу
3-ші кедергі тапсырмасы: «?уыр, ?уыр, ?уырмаш». Ойынны? шарты: бірінші бала бас барма?тан бастап, шынта??а дейін бір рет сауса?тарды? атын т?гел айтып береді. С?йтіп, бар сауса?ын ж?мып т?рып екінші бала?а, кез-келген сауса?ыны? атын айтады.
ІV. Саба?ты ?орыту.
-Балалар, б?гін біз саба?та ?лтты? ?андай ойындармен танысты??
V. Тест ж?мысы ар?ылы саба?ты ?орыту.
VI. ?йге тапсырма. ?лтты? ойын т?рлерін жазып келу.
VII. Саба??а ?атыс?ан о?ушыларды? білімдерін ба?алау.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
б) Қазақтың ұлттық ойындарының суреттері көрсетіледі. Оқушылар қандай ойын түрлерін көргенін айтады.
Қазақтың ұлттық ойындары- «Көкпар», «Теңге ілу», «Аударыспақ», «Ханталапай», «Ақсүйек», «Қыз қуу», «Арқын тарту».
Жаңа сабақ:
Қазақтың ұлттық ойындары тақырыпқа өте бай және әр алуан болып келеді. Дегенмен халық ойынның неше алуан түрлерін туғызып қана қойған жоқ соны іс жүзінде қолданып, оның тәрбиелік, білімділік жақтарын да көре білді.
Жастарды жаңа заманға сай тәрбиелеу үшін, ұстаздар қауымы оқу-тәрбие жұмысына шығармашылықпен қарап, оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін қолдану керек. Сондай оқу-тәрбие негіздерінің бірі- ұлттық ойындарымыз. Қазақтың ұлттық ойындары:ойын-сайық, тұрмыс-салт ойындары және оймен келетін ойындар болып бөлінеді. Ұлт ойындары сонымен қатар ауыз әдебиетінің бір саласы болып есептеледі. Халық өзінің қоршаған дүниенің қыры мен сырын егжей-тегжейлі білуді баланың санасына ойын арқылы жастайынан сіңірі білуде көздеген. Ойын бала табиғатымен егіз. Өйткені, бала ойынсыз өспек емес, жан- жақты дамымақ емес.
Ойын арқылы оқу процесін жандандырып, сабақтың сапасын арттыруға толық мүмкіншілік бар. Баланың сөздік қорын молайтып, сөзді еркін, өз мағынасында қолдануға, тез, жылдам сөйлеуге жаттықтыруға ойын- бірден-бір таптырмайтын құрал.
Мен өзім халық педагогикасына сүйене отырып, жас ұрпақтың қалыптасуының өсіп-өнуіне әсер ететін фактордың бірі, дәстүрлі мәдениетіміздің бір бағыты халықтың ұлттық ойындарынан бастағанды жөн көрдім.
Ұлттық ойын баланы адамгершілік қасиеттерге тәрбиелейді. Бұл ойындар: «Ақ серек пен көк серек», «Арқан тартыс», «Теңге алу», «Ақ сүйек», «Көкпар», «Бәйге», «Қыз қуу» т.б. осы ойындармен қатар асық ойындарын да қатар ойнатып отырдым. Асық ойындар: «Алшы», «Хан», «Асық ату» ойындары. Асық ойындары баланың жастайынан нерв жүйелерін шыңдап, оларды дәлдікке, ұстамдылыққа, байсалдылыққа тәрбиелейді. Мысалы: «Ханталапай» ойынын математика сабағында пайдалануға болады. Асықтар шашылып нөмірлері бойынша сұраққа жауап береді.
1-сұрақ. Қосудың компоненттерін ата?
2-сұрақ. Азайтудың компоненттерін ата?
3-сұрақ. Азайғышты табу үшін не істейміз?
4-сұрақ. Бірінші қосылғышты табу үшін не істейміз?
5-сұрақ. Екінші қосылғышты табу үшін не істейміз?
6-сұрақ. Азайтқышты табу үшін не істейміз?
«Ақсүйек» ойыны
Дидактикалық мақсаты: Белгісіз санды және өрнектін мәнін табуға машықтандыру.
Құрал: кесте.
10
7
9
5
4
8
6
а
2
4
4
5
а+5
Ойын мазмұны: Ойынға сынып толық қатысады. Кестедегі белгісіз сандар орнында «Ақсүйек» тығылып жатыр. Кім дұрыс шығарса, сол «Ақсүйекті» табалы. Дұрыс шығармаса көрмей аттап кетеді. Кім «Ақсүйекті» көп жинаса, сол ұтады.
«Орамал тастамақ» ойыны.
Дидактикалық мақсаты: ауызша есептеу дағдыларын дамыта түсу.
Құралдар: орамал (қол орамал).
Мазмұны: Ойын ұжыммен ойналады. Ойынды бастаған оқушы кез келген өрнекті дауыстап айтып, орамалды бір оқушының алдына қояды. Орамалды алған оқушы сол өрнектің мәнін табады да, өзінше өрнек айтып, орамалды басқа оқушының алдына қояды. Ойын осылай жалғаса береді.
Ребус шешу.
Оқушылар ребусты шешіп, шыққан сөзге байланысты өлен оқиды.
Ою-өрнектер құрастыру.
Шарты: Төрт бөлікке бөлінегн оюдан бүтіндей ою шығару керек. Ол үшін артындағы тапсырманы орындау керек. Жеңген ауылға сыйлық беріледі.
«Теңге ілу» ойыны.
Шарты: Тақтаға теңге ілінеді. Теңгеге жету үшін үш ауылдың оқушылары кедергілерден өтулері керек. Кедергілер- тапсырмалар. Жеңген ауылға сыйлық беріледі.
«Тай жарысы» ойыны.
Шарты: Әр ауылға екі тапсырма беріліп, оқушылар өз тайларын жарыстырады.
«Жасырынбақ» ойыны.
Шарты: Тақтада мақалдардың басы жазылады, оқушылар жалғастырып айтады. Мысалы:
Киіз үй. Ежелден қазақ халқының мекен-жайы, тұрағы- киіз үйдің сүйектерін айтады.
Шаңырақ, 2. Уық, 3. Кереге, 4. Сықырлауық.
«Киіз үйді тігейік» ойыны.
Киіз үй сүйектері суреттерінің артқы жағына сұрақтар жазылған. Осы сұрақтарға жауап берілсе, киіз үй тігіледі.
-Балалар, бүгінгі сабағымыз «Бәйге» сабағы деп аталады.
-«Бәйге» сөздің мағынасын білесіңдер ме?
-«Бәйге» - қазақтың ұлттық ойыны.
-Олай болса, балалар, үш ауылға бөлініп сабағымызды бастайық.
1- ауыл «Отар».
2- ауыл «Кенен».
3- ауыл «Сұлу Төр».
-Бұл үш ауыл да бәйге жарысына өз сәйгүліктерін қосып отыр. Бәйгеге дейін ұлттық ойындарға қатысамыз. Ал бұл ойындар мына сыр сандықтың ішінде. Сандықтың аузында құлпы тұр, құлпыны ашу үшін мына мақалды қай ауыл шешсе, сол ауыл кілтті алып, құлпыны ашады.
Б
Ә Ж Р І Н
Ң
Д
К
Е
-Ал, бірақ, сыр сандықтың аузын ашып, ішіндегі ойындарды, тапсырмаларды орындаймыз.
1- ойын: «Ханталапай». Ауызша жұмыс.
Асықпен ойнатылатын ойын. Бұл ойынға нөмірленген асық алынады. Нөмірге байланысты корточка алынады. Асық жерге шашылады, ал балалар талапайлап асық алады. Нөмерлері бойынша карточкадан сұрақтарға жауап береді.
2- ойын: «Арқан тартыс» . Оқулықпен жұмыс.
Бұл ойынға «Отар», «Кенен» ауылының балалары қатысады. №1, №2 тапсырмаларды қай топ тез орындаса, сол топ жеңіске жетеді.
3- ойын: «Қыз қуу».
1 минутта жаңылмай 10 қыздың атын атау. Бұл ойын «Сұлу Төр» ауылының балаларымен ойнатылады.
4- ойын: «Бәйге».
Бұл жарысқа үш ауылдың сәйгүліктері келіп, алдындағы кездескен әр кедергімен тапсырманы дұрыс, тез орындап 1-ші болып мәреге жетсе сол ауылдың аты жүлдені жеңіп алады.
1-ші кедергі тапсырмасы: «Кім жылдам» ойыны. Жаңылтпаш айту.
2-ші кедергі тапсырмасы: «Ойлан, тап» ойыны. Жұмбақ шешу
3-ші кедергі тапсырмасы: «Қуыр, қуыр, қуырмаш». Ойынның шарты: бірінші бала бас бармақтан бастап, шынтаққа дейін бір рет саусақтардың атын түгел айтып береді. Сөйтіп, бар саусағын жұмып тұрып екінші балаға, кез-келген саусағының атын айтады.
ІV. Сабақты қорыту.
-Балалар, бүгін біз сабақта ұлттық қандай ойындармен таныстық?
V. Тест жұмысы арқылы сабақты қорыту.
VI. Үйге тапсырма. Ұлттық ойын түрлерін жазып келу.
VII. Сабаққа қатысқан оқушылардың білімдерін бағалау.
