Бастауыш білім- ?здіксіз білім беруді? ал?аш?ы бас?ышы. Осы?ан орай о?ушы?а белгілі бір к?лемдегі білім да?дыларын ме?гертумен бірге, оларды сауатты жазу мен о?у?а ?йрету – б?гінгі к?нні? басты талабы.
Бастауыш сыныпта екі жылдан бері айналысып келе жат?ан м?селем- о?ушыларды о?у?а ж?не сауатты жазу?а ?йрету болып табылады.
Бастауыш сыныпты? ?аза? тілі саба?ында о?ушыларды сауатты жазу?а ?йрету м??алімні? басты міндеті.
Сауатты жазуды ?уелден ме?гермеген баланы? жо?ар?ы сынып?а бар?анда т?зелуі ?иын?а т?седі. Мектеп табалдыры?ын ал?аш атта?ан о?ушыларды? жастары ?атар болса да ?абылдау м?мкіндіктері ?рт?рлі.
?р сыныпты? ?зіндік ерекшелігі ескеріліп зерттелгеннен кейін, білім де?гейіне сай тапсырма беремін. Сауат ашу кезе?інде с?йлем, с?з, буын, дыбыс ??ымдарын ме?гертуде о?улы?та берілген суреттер ар?ылы тіл дамыту ж?мыстарын ж?ргіземін.
Сауатты жазу дегеніміз ?ріптерді тастамай, шатастырмай жазу.О?ушы?а буындап о?ыту, с?здерді буын?а д?рыс б?лгізу керек. Буынды д?рыс ме?герген о?ушы сауатты жазады. Ол ?шін дыбыс пен ?ріп туралы т?сініктерін 1- ші сыныптан-а? д?рыс ?алыптастыру ?ажет.Мысалы: О?ушылар?а с?здерді? ??рамын ??ындыру ж?не с?здерді? дыбыстардан ??ралатынын білгізу ма?сатында «Баспалда?тан кім б?рын т?седі?» ойынын ж?ргіземін.
Дыбыс саны мен ?ріп саны ?немі бірдей бола бермейді. Мысалы, ащы (а-ш-ш-ы), ая? (а-и-а-?) с?здерінде ?ріп санынан дыбыс саны арты?, ал лагерь, альбом с?здерінде дыбыс санынан ?ріп саны арты? екенін ж?не себептерін т?сіндіріп кетемін.
2-сыныпта тілді? дыбысты? ж?йесіне берілетін білім ке?ейтіліп, к?рделене т?седі. Атап айт?анда, «У» дыбысы, «Е», «Я», «Ю» ?ріптері жеке-жеке ?арастырылады.Мысалы: оларды? жазылуы та?ырыбында –ы,і ?ріптеріне ая?тал?ан с?здерге «у» ?рпі ?осыл?анда, жазуда ы, і ?ріптері т?сіп ?алатынды?ын ме?гертуде «Д?рысын жаз» ойынын ойнатамын.
?ыс?а й дыбысы мен ? дыбысыны? жазылу емлесінде ?зіндік ?иынды?тары бар.Оны былай жина?тап к?рсетуге болады. Й-ы,і дыбысынан кейін жазылмайды, тек мына т?бірі тый,сый с?здеріне ?ана жазылатынды?ы ескертіледі.? ?ріпі с?зді? басында еш уа?ытта жазылмайды.Б?л дыбысты н дыбысымен шатастырып жазуы жиі кездеседі. Оны с?здерді салыстыру ар?ылы с?з ма?ынасыны? ?згеретіндігіне к?з жеткізу керек. Ж?не н- тіл ?шы дыбысы, ?- тіл арты дыбысы екенін ?немі тілмен жатты?у жасау ар?ылы ?йрету керек. «Д?рысын тауып жаз» Мені (н,?), бізді (н,?), оларды (н,?). ?айсысы ма?ыналы. ?ай уа?ытта дауысты и мен дауыссыз й-ді? жазылатынына байланысты ереже еске т?сірілуі ?ажет.
?осарлы я,ю ?ріптері бар с?здерді жазу?а к?п ?иынды?тар ту?ызады.Я дыбысы дауысты дыбыстан кейін жазылса екі дыбысты? орнына ж?реді.Мысалы: ?оян,?я, мая,тая?.Я ?рпінен б?рын ы,і дыбысыны? орнына и жазылады. Я ?ріпі орыс тілінен енген с?здерде де ж?не ?аза? с?здерінде де жазылады.
Сауатты жазу?а тиімді ?дістерді? бірі- жат?а жазу. Мысалы:
А? т?йіншек секе?дейді,
Сары т?йіншек жетем дейді.
Ж?мба?ты ?ызы?а шешу (?оян,т?лкі) жаттау, оларды д?рыс жазып ?йрену сауатты жазу?а т?селдіреді. Ж?мба?ты? шешулерін д?рыс жазу ж?не осы с?здердегі ?ріптерден бірнеше с?з ??рау ар?ылы с?здік ?орын байыту?а болады.
О?ушыны сауатты жазу?а да?дыландыруды? негізгі ж?мысы- диктант. Ал, диктантты? бірнеше т?рі бар.
Сауатты жазуды? негізі ?ліппені? сауат ашу кезе?інде ?алыптасады. Ал?аш?ы ?ріптерді ?йренісімен саба? сайын сын ж?мысы жазылады. М?ны? бірі-?ріп диктанты. Онда ?йренген дыбыстарыны? ?ріптік та?баларын ?аншалы?ты ме?гергенін бай?ап, ілесе алма?ан о?ушылармен ?осымша мынадай ж?мыстар ж?ргіземін:
- баспа т?ріндегі ?ріпті к?рсетіп, жазба т?ріне аударып жаз?ызу;
- алфавиттен берілген ?ріпті іздеп табу, орнын білу;
М?нда ?ате ?ріпті ?ана емес, ?ріптер емлесіні? д?рыс жазылуына да м?н беремін, н?тижесінде бала к?ркем жазу?а да?дыланады.
Барлы? ж?мыстар?а да арнайы д?птер арнаймын. ?р бала?а берілген тапсырма к?нделікті жазылып, ?аншалы?ты ілгерілеу бар екенін есепке аламын. ?ате жазуды? себептерін аны?таймын. ?р аптада ал?ан білім к?леміні?, жетілуі, ?сіп, толысу д?режелері туралы есебін шы?арып отырамын.?р о?ушыны? осал т?сын ерекше назарда ?стап, саба? барысында де?гейлік тапсырмалар беремін.?рі те?естіру ж?мыстарын ?збей ж?ргіземін.
Осындай шараларды назардан тыс ?алдырмай ?немі іске асырып отыру ар?ылы е?бегімні? еш кетпей, н?тижелі болатынына сенемін
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«О?ушыларды о?у?а ж?не сауатты жазу?а ?йрету »
Оқушыларды оқуға және сауатты жазуға үйрету
Бастауыш білім- үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы. Осыған орай оқушыға белгілі бір көлемдегі білім дағдыларын меңгертумен бірге, оларды сауатты жазу мен оқуға үйрету – бүгінгі күннің басты талабы.
Бастауыш сыныпта екі жылдан бері айналысып келе жатқан мәселем- оқушыларды оқуға және сауатты жазуға үйрету болып табылады.
Бастауыш сыныптың қазақ тілі сабағында оқушыларды сауатты жазуға үйрету мұғалімнің басты міндеті.
Сауатты жазуды әуелден меңгермеген баланың жоғарғы сыныпқа барғанда түзелуі қиынға түседі. Мектеп табалдырығын алғаш аттаған оқушылардың жастары қатар болса да қабылдау мүмкіндіктері әртүрлі.
Әр сыныптың өзіндік ерекшелігі ескеріліп зерттелгеннен кейін, білім деңгейіне сай тапсырма беремін. Сауат ашу кезеңінде сөйлем, сөз, буын, дыбыс ұғымдарын меңгертуде оқулықта берілген суреттер арқылы тіл дамыту жұмыстарын жүргіземін.
Сауатты жазу дегеніміз әріптерді тастамай, шатастырмай жазу.Оқушыға буындап оқыту, сөздерді буынға дұрыс бөлгізу керек. Буынды дұрыс меңгерген оқушы сауатты жазады. Ол үшін дыбыс пен әріп туралы түсініктерін 1- ші сыныптан-ақ дұрыс қалыптастыру қажет.Мысалы: Оқушыларға сөздердің құрамын ұғындыру және сөздердің дыбыстардан құралатынын білгізу мақсатында «Баспалдақтан кім бұрын түседі?» ойынын жүргіземін.
Дыбыс саны мен әріп саны үнемі бірдей бола бермейді. Мысалы, ащы (а-ш-ш-ы), аяқ (а-и-а-қ) сөздерінде әріп санынан дыбыс саны артық, ал лагерь, альбом сөздерінде дыбыс санынан әріп саны артық екенін және себептерін түсіндіріп кетемін.
2-сыныпта тілдің дыбыстық жүйесіне берілетін білім кеңейтіліп, күрделене түседі. Атап айтқанда, «У» дыбысы, «Е», «Я», «Ю» әріптері жеке-жеке қарастырылады.Мысалы: олардың жазылуы тақырыбында –ы,і әріптеріне аяқталған сөздерге «у» әрпі қосылғанда, жазуда ы, і әріптері түсіп қалатындығын меңгертуде «Дұрысын жаз» ойынын ойнатамын.
Қысқа й дыбысы мен ң дыбысының жазылу емлесінде өзіндік қиындықтары бар.Оны былай жинақтап көрсетуге болады. Й-ы,і дыбысынан кейін жазылмайды, тек мына түбірі тый,сый сөздеріне ғана жазылатындығы ескертіледі.ң әріпі сөздің басында еш уақытта жазылмайды.Бұл дыбысты н дыбысымен шатастырып жазуы жиі кездеседі. Оны сөздерді салыстыру арқылы сөз мағынасының өзгеретіндігіне көз жеткізу керек. Және н- тіл ұшы дыбысы, ң- тіл арты дыбысы екенін үнемі тілмен жаттығу жасау арқылы үйрету керек. «Дұрысын тауып жаз» Мені (н,ң), бізді (н,ң), оларды (н,ң). Қайсысы мағыналы. Қай уақытта дауысты и мен дауыссыз й-дің жазылатынына байланысты ереже еске түсірілуі қажет.
Қосарлы я,ю әріптері бар сөздерді жазуға көп қиындықтар туғызады.Я дыбысы дауысты дыбыстан кейін жазылса екі дыбыстың орнына жүреді.Мысалы: қоян,ұя, мая,таяқ.Я әрпінен бұрын ы,і дыбысының орнына и жазылады. Я әріпі орыс тілінен енген сөздерде де және қазақ сөздерінде де жазылады.
Сауатты жазуға тиімді әдістердің бірі- жатқа жазу. Мысалы:
Ақ түйіншек секеңдейді,
Сары түйіншек жетем дейді.
Жұмбақты қызыға шешу (қоян,түлкі) жаттау, оларды дұрыс жазып үйрену сауатты жазуға төселдіреді. Жұмбақтың шешулерін дұрыс жазу және осы сөздердегі әріптерден бірнеше сөз құрау арқылы сөздік қорын байытуға болады.
Оқушыны сауатты жазуға дағдыландырудың негізгі жұмысы- диктант. Ал, диктанттың бірнеше түрі бар.
Сауатты жазудың негізі әліппенің сауат ашу кезеңінде қалыптасады. Алғашқы әріптерді үйренісімен сабақ сайын сын жұмысы жазылады. Мұның бірі-әріп диктанты. Онда үйренген дыбыстарының әріптік таңбаларын қаншалықты меңгергенін байқап, ілесе алмаған оқушылармен қосымша мынадай жұмыстар жүргіземін:
- баспа түріндегі әріпті көрсетіп, жазба түріне аударып жазғызу;
- алфавиттен берілген әріпті іздеп табу, орнын білу;
- сол әріптен басталатын сөз ойлату,немесе естіген сөзін ортасында,соңында тұрғанын байқату;
- дәптердегі үлгі бойынша жазғызу;
- берілген сөздің ортасындағы түсіп қалған әріпті қойғызу,т.б.
Жұмыс түрлері есінде қалғанынша жүргізіледі.
Әріп диктантын жазуға дағдыланған соң, сол әріптерден құралған буын диктантын жазу жалғастырылады.Бұл кезде оқушылар өздіктерінен дауысты, дауыссыз дыбыстарды ажыратып, ашық, тұйық буындарды құрастырып оқи алады.Буын диктантын әр түрлі үлгіде жүргізуге болады.Мысалы:
- берілген баспа әріптерден буын құрату, оны алдарындағы арнайы тақташаларға жазғызу;
- жоқ буындарды орнына қойып, сөз мағынасын түсіндіре білу;
- буынға бөлгізіп жазғызу, т.б.
Әріп, буынды дұрыс жазып төселген соң, сөз диктантын бастауға болады. Оқушылар өзі естіген сөздің нақты мағынасын түсінумен қатар дұрыс буынға бөле білуі керек. Сондықтан диктант жазарда әр сөздің мағынасын әрқайсысынан сұрап, білмеген жағдайда мұғалім өзі түсіндіріп, дайындық жұмыстарын жүргізіп алуы тиіс.
Сөз диктантында орны ауыстырылып берілген сөздерден тиянақты ойды білдіретиін сөйлем құрау, тірек сөздерді пайдаланып әр түрлі тапсырмалар орындату, суреттер бойынша сөйлем жазу жұмыстары күрделене түседі.
Сабақ сайын орындалған тапсырмаларға талдау жүргіземін:
- қате жазылған әріптердің асты сызылып, оқушы өз қатесін өзі табатындай, есінде қалдыратындай бағыт беріледі;
- жекеленген жұмыс беріліп, қатесін сол жұмысқа енгізу арқылы пысықтайды, қайталайды;
- жазылуы күрделі сөздерді дәптеріне жаңа жолдан үлгі ретінде көрсетіп беремін;
- ауызша жіберілген қатенің ережесін сұраймын;
- оқушылардың өз-өздерін және бір-бірлерін тексеруі;
- сөздерді тақтадан көрсетіп, жазған жұмыстарымен салыстырып, қателерін түзеттіремін.
Мұнда қате әріпті ғана емес, әріптер емлесінің дұрыс жазылуына да мән беремін, нәтижесінде бала көркем жазуға дағдыланады.
Барлық жұмыстарға да арнайы дәптер арнаймын. Әр балаға берілген тапсырма күнделікті жазылып, қаншалықты ілгерілеу бар екенін есепке аламын. Қате жазудың себептерін анықтаймын. Әр аптада алған білім көлемінің, жетілуі, өсіп, толысу дәрежелері туралы есебін шығарып отырамын.Әр оқушының осал тұсын ерекше назарда ұстап, сабақ барысында деңгейлік тапсырмалар беремін.Әрі теңестіру жұмыстарын үзбей жүргіземін.
Осындай шараларды назардан тыс қалдырмай үнемі іске асырып отыру арқылы еңбегімнің еш кетпей, нәтижелі болатынына сенемін
