Ochiq dars:Jufti bor jarangli va jarangsiz undosh tovushlarni farqlay olish

JUFTI BOR JARANGLI VA JARANGSIZ UNDOSH TOVUSHLARNI FARQLAY OLISH

2-UMUMIY O’RTA TA’LIM MAKTABI

BOSHLANG’ICH SINF O’QITUVCHISI

MA’RUZACHI: ACHILOVA D.

• Nutqimizda ishlatiladigan tovushlar qanday katta ikki guruhga bo’linadi? (Unli tovushlar va undosh tovushlar.)
• Undosh tovushni unli tovushdan qanday ajratamiz? (Uch belgisiga ko‘ra:
• unli tovushni talaffuz qilganimizda havo og‘iz bo‘shlig‘idan to‘siqqa uchramay, erkin o‘tadi, unli tovushni cho‘zib aytish mumkin; undosh tovushni talaffuz qilganimizda havo og‘iz bo‘shlig‘ida to‘siqqa uchraydi, undosh tovushni cho‘zib aytib bo‘lmaydi, cho‘zilsa boshqa tovushga aylanadi;

• unli tovushni aytganimizda ovoz eshitiladi, undosh tovushni aytganimizda, asosan, ovoz va shovqin eshitiladi;
• unli tovushning o‘zi ham bo‘g‘in hosil qiladi; undosh tovush unli tovush bilan birgagina bo‘g‘in hosil qiladi.)
• O‘quvchilar bu savolga javob berishda qiynalsalar, ularga qu- yidagi kabi yo‘llovchi savollar beriladi:
• Qanday tovushni aytganimizda havo og‘iz bo‘shlig‘idan to‘- siqqa uchramay erkin o‘tadi? Undosh tovushni aytganimizda-chi?
• Qaysi tovushni aytganimizda faqat ovoz eshitiladi? Undosh tovushni aytganimizda nima eshitiladi?
• Qaysi tovush bo‘g‘in hosil qiladi? Undosh tovush-chi?

• O‘quvchilar tovushlarning aytilishi va so‘z ma’nosini farqlashni kuzatib, o’qituvchi yordamida b, v, g, d, j, z tovushlarini aytganda, shovqin va ovoz ham eshitilishini, ularning jufti bo’lgan p,f k, t, ch, s tovushlarini aytganda esa faqat shovqin eshitilishini aniqlaydilar.
• Xulosa chiqariladi: O‘zbek tilida jarangli va jarangsiz undosh tovushlaming juftlari bor.

• Jufti bor jarangli va jarangsiz undosh tovushlarni kuzatish.
• Qaysi tovushlar so‘z ma’nosini farqlashga xizmat qilishi, g va k, d va t tovushlarini talaffuz qilishlari so‘raladi.
• O‘zbek tilida jarangli va jarangsiz undosh tovushlar bor.
• Jaranglilar : b, d, g,j,j, v, z, g’, l, m, n, r, y, ng
• Jarangsizlar: p, t, k, f s, x, ch, sh, q, h
• Jarangli undosh tovushlarni aytganda shovqin va ovoz eshiti­ladi, jarangsiz tovushlarda faqat shovqin eshitiladi.
• Mavzuni multimediali ilovadan foydalanib tushuntirish.

“ Sirli kataklarni to‘ldir” ta’limiy o‘yini.

Gul - kul, barg - park, vahm - fahm, jim - chim.

Juftlab berilgan so‘zlaming birinchi tovushini talaffuz qiling. Ular qanday tovushlar?

Javob namunasi: gul - kul so‘zlarida g - jarangli, к - uning ja­rangsiz jufti.

Barg - park so‘zlarida: b - jarangli, p - uning jarangsiz jufti.

Vahm - fahm so‘zlarida: v - jarangli, f - uning jarangsiz jufti.

So‘zlar tovush-harf jihatdan tahlil qilinishi.

Namuna:

gul -3 ta tovush, 3 ta harf, 1 ta unli, 2 ta undosh, 1 bo‘g‘inli so‘z;

и - unli tovush; g - jarangli undosh; k-jarangli undosh.

kul- 3 ta tovush, 3 ta harf, 1 ta unli, 2 ta undosh, 1 bo‘g‘inli so‘z;

и -unli tovush; к - jarangsiz undosh; g-jarangli undosh.

Yil fasllari

• Bizning vatanimiz – O’zbekistonda har yili to’rt fasl navbat bilan almashib keladi. Bu bahor, yoz , kuz, qish fasllaridir. Har bir faslning ob- havosi bir- biridan farq qiladi.
• O’simliklarning rangi ham har faslda turli ko’rinishda bo’ladi.
• Fasllar almashinishi Quyoshga bog’liq. Quyoshdan kelayotgan nur Yer yuzini yoritib, isitadi.

A gar Quyosh nur sochib turmaganda yer yuzi sovuq va qorong’I bo’lar edi. Yerda hayot bolmas, o’simliklar o’smas edi. Ob- havo ham Quyoshga bog’liq. Yozda Quyosh baland ko’tariladi. Uning nuri Yer yuzasiga tik tushadi, shuning uchun kunlar uzun va issiq bo’ladi Qishda esa Quyosh baland ko’tarilmaydi, nuri qiya tushadi. Shuning uchun kunduz qisqa bo’lib, kechasi uzun, havo sovuq bo’ladi. Kuz va bahor fasllarida Quyoshning balandliga o’rtacha bo’ladi. Shu sababli kunlar issiq ham bo’lmaydi, sovib ham ketmaydi.