Jarangli va jarangsiz undoshlar

So`pijanova Rislig`oy Maxkamovna

Boshlang`ich ta`lim (UZB)

Mavzu: Jarangli va jarangsiz undoshlar. 3-sinf

Darsning maqsadi:

Ta`limiy:

O`quvchilarda jarangli va jarangsiz undosh tovushlarni farqlash ko`nikmasini shakllantirish. So`zni tovush tarkibi jihatidan taxlil qilish ko`nikmasini o`stirish.

Tarbiyaviy:

O`quvchilarni topqirlik, sezgirlik va hozir javoblikka o`rgatish.

Rivojlantiruvchi:

Nutq tovushlarini farqlash ko`nikmasini rivojlantirish.

Dars turi:

Yangi bilim, ko`nikma malakalarini shakllantiruvchi dars.

Dars metodi:

Suhbat, tushuntirish, ta`limiy o`yin, savol-javob, boshqotirma.

Dars jihozi:

Darslik rag`batlantirish uchun kartochkalar, undosh tovushlar kesmasi, mavzuga mos rasmlar, yozuvli plakatlar, multimediali ilovalar.

Darsning borishi:

1.Tashkiliy qism:

Navbatchi xisobotini tinglash, qanday dars ekanligini so`rash, ingliz tilida o`quvchilar bilan yil fasllari, hafta kunlari haqida savol-javob qilish. Vatan, ona tili haqida she`rlar so`rash. Sinf o`quvchilarini 3 guruhga ajratish va darsni musobaqa tarzida olib borishni tushuntirish.

1-guruh: Topqirlar

2-guruh: Epchillar

3-guruh: Bilag`onlar

2.O`tilgan mavzuni mustahkamlash:

O`quvchilardan o`tilgan mavzuni so`raladi.

3 ta guruhdan 1 nafardan o`quvchi sh, ch, ng harf birikmalari qatnashgan she`rlar topib aytdi. Har bir guruhdan 1 nafardan o`quvchi dars taxtada sh, ch, ng harf birikmlari bilan boshlanadigan so`zlardan 5 tadan yozadilar. Har bir o`quvchilarning javoblarini o`qituvchi ko`rib rag`batlantirib boradi.

O`quvchilarga o`qituvchi savollar yozilgan tarqatmalar beradi va javoblarini eshitadi.

Savollar:

Alifboda nechta harf bor?

Nechta harf birikmasi bor?

Unli harflar nechta?

Undosh harflar nechta?

Nutqimizni ishlatadigan undoshlar qanday guruhlarga bo`linadi?

Undosh tovushni unli tovushdan qanday ajratamiz?

O`tilgan mavzuni o`qituvchi mustahkamlab yakunlaydi.

Yangi mavzu bayoni: Jarangli va jarangsiz undoshlar.

O`zbek tili jarangli va jarangsiz undoshlar bor.

Jaranglilar: b, d, g, j, j, v, z, g`, l, m, n, r, y, ng

Jarangsizlar: p, t, k, ch, sh, f, s, h, x, q

O`qituvchi rasmli, rangli plakat yordamida jarangli va jarangsiz undoshlarni ko`rsatib o`qib beradi. Ular qatnashgan so`zlarni farqlashni tushuntiradi.

Yangi mavzuni meltimediali ilovadan foydalanib tushuntirish mumkin.

Jarangli va jarangsiz undoshlarni tushuntirish jarayonida inson a`zolari faoliyati animatsiyasi nomoyish etiladi. Biz gapirganimizda tovushlarni talaffuz qilamiz, bu tovushlarni hosil qilishda qatnashadigan inson a`zolari nutq a`zolari deyiladi. Bularga: O`pka, tovush paychalari, o`g`iz bo`shligi, lab, til va tishlar, burun bo`shlig`i kiradi.

O`zbek tili jarangli va jarangsiz undoshlar bor. Jarangli undosh tovushlarni talaffuz qilganda ovoz va shovqin eshitiladi, jarangsiz undosh tovushlarda faqat shovqin eshitiladi. Undosh tovushlarni hosil qilishda o`pkadan chiqayotgan hafo og`iz bo`shlida turli to`siqlarga uchraydi va buning natijasida shovqin hosil bo`ladi. Jarangli undoshlar talaffuzida tovush paychalari titraydi, jarangsiz undoshlar talaffuzida esa titramaydi. Buni siz tovush talaffuz qilayotganingizda barmoqlarinigiz ustki tomonini tomog`ingizga qo`yib tekshirishingiz mumkin. O`quvchilar jarangli va jarangsiz undoshlarni talaffuz qilib ko`rishadi.

Dam olish daqiqasi:

Bu vaqtda o`quvchilarga musiqali qo`shiq qo`yib berish va bunga mos harakatlarni bajariladi.

Mavzuni mustahkamlash:

Darslik bilan ishlash. O`quvchilar darsliklarini ochib 51-mashqqa qaraydilar. Bir o`quvchi mashqni o`qib beradi.

51-mashq. Juftlab berilgan so`zlarni o`qing.

mard – mart jim – chim

gul – kul dil – til

darz – dars choy – joy

dog` – tog` barcha – parcha

Bu so`zlar qaysi harflarga ko`ra bir-biridan farq qilyapti?

Ularni juftlab ayting va talaffuziga e`tabor bering.

O`quvchilar savollariga javob berishadi.

52-mashq. So`zlarni juftlab o`qing va ko`chiring. Aytilishi va yozilishida farq qiladigan undoshlarni aniqlab, tagiga chizing.

Maktab – maktabi, maqsad – maqsadi, ijod – ijodi, javob – javobi.

Rasmli rangli plakat yordamida mashq tushuntirib beriladi. Talaffuzda ayrim so`zlarning oxirida kelgan jarangli undosh o`rniga uning jarangsiz jufti eshitiladi: kitob, avlod, hisob, ozod, mayiz, yalpiz. Bunday so`zlar oxirida qaysi harf yozilishini farqlash uchun shu so`zdan so`ng unli qo`shib aytiladi: kitob – kitobi, mard – mardona. O`quvchilar daftarlarini ochib o`z baholarini ko`radilar, yaxshi baho olgan o`quvchilar rag`batlantiriladi. Dars taxtada husnixat daqiqasi o`tkaziladi.

O`quvchilar daftarlariga 52-mashqni yozish qoidalarini eslatilgan holatda daftariga ko`chirib yozadilar. 3 nafar o`quvchi mashqni dars taxtada bajaradilar. O`qituvchi o`quvchilarning husnixatlarini baholab boradi.

53-mashq: O`qing. She`riy parchadagi jarangli va jarangsiz tovushlarni ifodalovchi harflarni alohida yozing. 1 nafar o`quvchi mashqni ifodali qilib o`qib beradi. O`qituvchi mashqni qanday bajarilishini tushuntirib beradi.

Men – jilg`aman,

ummon bo`lgim keladi,

Men – yog`duman,

cho`lpon bo`lgim keladi.

Men – uchqunman,

bo`lgim kelar alanga,

Farzand bo`lib yaray

aziz Vatanga!

Har bir guruhdan 1 nafardan o`quvchi navbat bilan dars taxtada mashqni yozma ravishda bajaradilar.

O `tilgan mavzu boshqotirma yordamida mustahkamlanadi.

1.Erta saharda qichqiradigan parranda?

2.Asalni yahshi ko`ruvchi hayvon

3.Tog`da ochiladigan gul?

4.Olamni yorutguvchi sayyora?

Dars davomida o`quvchilari javoblari baholab boriladi. 3 ta so`zni o`quvchilar fonetik tahlil qilishadi: Kitob, oftob, maktab.

O`qituvchi o`tilgan mavzuni yakunlang. Rag`bat kartochkalariga qarab o`quvchilarni baholanadi. G`olib guruh aniqlanadi.

Uyga vazifa: 54-mashq.

O`qituvchi uy vazifasini o`quvchilarga tushuntirib beradi va darsni yakunlaydi.