?йл?н?- тир?безд?ге д?нья. 4 нче класс Якупова Т.Р.
Тема: Файдалы казылмалар.
Максат:
- Файдалы казылмалар турында белемн?рен формалаштыру; укучыларны белерг?, анализларга,н?ти?? ясарга ?йр?т?.
- Файдалы казылмалар турында булган белемн?рен ныгыту.
- ?ир асты байлыкларын сакчыл кулланырга диг?н экологик караш формалаштыру.
Материал : Д?реслек, эш д?фт?ре.
?и?азлау: Файдалы казылмалар коллекциясе, нефть продукциясе коллекциясе, файдалы казылмалар картасы, 3-4 класслар ?чен атлас, компьютер.
Д?рес тибы: Белемн?рне гомумилэштеру.
Методлар : Эзл?н?,??г?м?.
Алымнар: А?латмалар бир?, с?йл??.
Д?рес барышы
- .Актуальл?штерр?,белемн?рне нигезл??
?й эшл?рен тикшер?.
Алдагы д?рест? «Туган як сулыклары» темасын ?тк?н идек ш?ны? буенча тест эшл?п кит?без.
Слайд №1
1Кайсы р?тт? табигый сулыклар гына язылган?
А. Буа,елга,чишм?.
-
-
2.Ясалма сулыкларга кер??
А. Байкал к?ле.
Б. алык ?чен сусаклагычлар.
В.Кара ди?гез.
Г. Балтыйк-Беломор каналы.
Д.Енисей елгасы.
3.Кайсы р?тт? картаны? шарты билгел?ре д?рес язылган?
4.Кайсы а?латмада табигатьт?ге сулыклар турында ?йтел??
А. Сулыклар -?зл?рене? матурлыклары бел?н кешел?рне шатландыра.
Б. Сулыклар-барлык терекле ?чен кир?кле суны? саклану урыны ул.
В. Сулыклар- суднолар ?чен су юлы.
5.Сулыкларны? кеше тормышындагы ???мияте
А. Сулыклар- кешел?рне? ял ит? урыны.
Б. Сулыклар- барлык тереклек ?чен кир?кле суны? саклану урыны ул.
В. Сулыклар-к?нд?лек тормышта, промышленность предприятиял?ренд?куллану ?чен кир?к.
6. Кешел?рне? ниди эшч?нлекл?ре сулыкларга зыян китерми?
А.Моторлы к?йм?д? й?з?.
Б. Су коену, пляжда кызыну.
В. Машина ??м мотойиклларны елга яки к?л буенда юу.
Г. К?йм?д? й?з?.
Д. Ч?п-чарлар ташлау.
Тестны тикшер?( ?з ?зл?рен? б?я)
- . Белемн?рне тигезл??.
Сораулар:
-Нинди файдалы казылмаларны бел?сез?
-Алар нич? т?ркемг? б?леп була?
-Ни ?чен файдалы казылма дип атыйлар?
(Укучыларны? ?аваплары ты?ланыла)
III. Уку м?сь?л?сен кую
Укучылар кеше тормышында яш?? ?чен кир?кле ?йберл?р бар.
Боларны ?ирне? тир?н яки ?ске катламнарыннан махсус машиналар бел?н казып чыгаралар, суз нэрс? турында бара дип уйлыйсыз?
(?аваплар ты?ланыла)
IV. Уку м?сь?л?сен чиш?
Д?реслек бел?н эш (160 нчы бит) укый баралар эш д?фт?ренд?ге таблицага тутыра баралар.
Гранит (эш д?фт?ренд? 52 нче бит)
Практик эш № 1
Гранит Слайд№ 12,13
Гранит кыр шпаты б?ртекл?ренн?н, кварстан ??м слюдадан тора
Ныклылык- гранитны? т?п ?злеге. Яхшы шомара. Т?зелешт? кулланалар. Елга ярларын ныгытуда, метро станциял?ре,??йк?лл?р т?з?д? бина стеналарын каплау ?чен кулланалар (файдалв казылмалар коллекцмясен карый баралар) Н?ти?? ясау.( ?з-?злэрен?, бер-берл?рен? ?йт?л?р)
Известьташ. Слайд № 14
Каты,нык. Ак яки соры т?ст?ге нык таш. Йортлар,юллар т?з?д? кулланыла.Стеналарны штукатурлау ?чен штукатурлау ?чен эрем?л?р эзерлил?р.
Ком ??м балчык. Слайд №15,16
Комны т?зелешт? ??м пыяла ?итештер?д? кулланалар.
Балчыктан кирпеч, т?б? ябу ?чен чир?п. Каплый торган плиткалар, г?л ч?лм?кл?ре, савыт-саба.вазалар ясыйлар. Балчыкны? т?п ?злеге- пластиклык. Яндырылган балчык ?йберл?р керамик ?йберл?р яки керамика дил?р.
Торф. Слайд № 17
К?пш?к,нык т?гел,судан ?и?ел. Т?п ?злеге-янучанлык. Коры торф суны се?дер?. Торф яхшы ашлама.Карасу –ко?гырт т?ст?,?семлек калдыкларыннан тора.
К?мер. Слайд №18
К?мер янучан. К?мерд?н буяулар,пластмасса алалар.Шахталарда,карьерларда чыгаралар.Кара т?ст? ялтырый.
Тимер рудасы. Слайд №19,20,21,22,23,24.
Т?п ?злеге-янучанлык. Кара т?ст?. Каты,нык. Тимер рудасыннан чуен,? чуеннан корыч коялар.Тимер рудасын шахталарда,карьерларда чыгаралар. Тимерд?н титан алалар.
Нефть. Слайд №25,26,27,28
Т?п –?злеге янучан. Нефт?-з???р исле, кара?гы т?ст? куе майсыман сыеклык. Нефт?т?н бензин, керосин, мазут, машина мае, вазелин, т?рле буяулар, пластмасстлар, тукыма ?итештер? ?чен с?сл?р табалар.
Табигый газ. Слайд №29
Т?п ?злеге- янучанлык, т?ссез, иссез,?и?ел. З??г?р ялкын бел?н яна.
Газны? чыгып торуы беленсен ?чен исле матд? ?стил?р.
Физкультминутка.
V. К?зл?рг? ял.
VI. Практик эш №2
Китапны? (64-65 нче бит) картасын кулланып 2нче эшне башкару.
VII. Игътибар ит !
VIII. Белемне? ?зл?штерел?ен тикшер?
- Кайсы р?семд? ташк?мер, нефть, табигый газны? шартлы билгел?ре д?рес к?рс?телг?н?
2 Кайсы р?тт? файдалы казылмалар д?рес язылган?
А. Тимер рудасы, нефть, торф.
Б. Гранит, известьташ, ташк?мер.
В. Ком, балчык, табигый газ.
3. Тимер рудасыны? ?злеген билгел?
А. Янучанлык
Б. Пластиклык
В. Эретел?ч?нлек
4. Тасвирлау буенча таны.
Бу файдалы казылма карасу-ко?гырт т?ст?, ?семлек калдыкларыннан тора.
К?пш?к, нык т?гел, судан ?и?ел, яхшы яна, яхшы ашлама.
А. Гранит Б. Балчык. В.Торф
Г. Тимер рудасы
5. Д?рес булмаган а?латманы табарга.
А. Известьташ йортлар, юллар т?з?д? кулланыла.
Б. Коры торфны фермаларда тереклек астына т?ш?? ?чен кулланалар.
В. Тимер рудасыннан чуен, чуеннан корыч коялар.
Г. Граниттан ясалган ?йберл?рне кермика дил?р.
6. Кайсы р?тт? янучан файдалы казылмалар гына язылган ?
А. Гранить, нефть, тимер рудасы.
Б. Торф, табигый газ, ташк?мер.
В. Ташк?мер, балчык, табигый газ.
Тикшер?, ?з-?зе?? б?я.
Н?ти?? :
Билгеле булганча, файдалы казылмалар терек булмаган табигатьк? кер?.
Л?кин аларны? к?бесе тере организмнарны? калдыкларыннан барлыкка кил?
ик?н бит. Бу бик га??п! Дим?к, ерак заманда,?ле кешел?рд? булмаган чорларда яш?г?н ?семлекл?р ??м хайваннар эзсез югалмаганнар, аларны? калдыклары миллион еллар эченд? известьташка, к?мер,нефть ??м табигый газга ?верелг?н. Бу файдалы казылмалар бел?н без х?зер файдаланабыз, терек ?эм терек булмаган табигать арасында, табигать ??м кеше арасында мен? нинди тыгыз, нык б?йл?неш бар ик?н
Кешел?рг? бик к?п файдалы казылмалар кир?к. Л?кин ?ир астында аларны? запасы чикл?нг?н, ? файдаланылган чыганакларны я?адан торгызу м?мкин т?гел. Шу?а к?р? барлык ?ир асты байлыкларын сакчыл кулланырга кир?к.
Рефлексив кабатлау.
-Н?рс? белдек?
-Файдалы казылмаларны? ?злекл?рен, аларны табу юллрын, шартлы билгел?рен.
- Ничек белдек?
-Эзл?неп, укып.
?й эше 1. Тестка ?зерл?нерг?. Б?генге д?рест? алган белемн?регезне ?ти-?нил?регез бел?н уртаклашыгыз.
2. И?адый эш. Алдагы д?реск? а?латма бир?. Алдагы д?рест? туфрак темасын ?т?ч?кбез, сез туфрак турында нинди д? булса информация язып килегез
Просмотр содержимого документа
«?йл?н?- тир?безд?ге д?нья. 4 нче класс .Тема: Файдалы казылмалар. »
Әйләнә- тирәбездәге дөнья. 4 нче класс Якупова Т.Р.
Тема: Файдалы казылмалар.
Максат:
Файдалы казылмалар турында белемнәрен формалаштыру; укучыларны белергә, анализларга,нәтиҗә ясарга өйрәтү.
Файдалы казылмалар турында булган белемнәрен ныгыту.
Җир асты байлыкларын сакчыл кулланырга дигән экологик караш формалаштыру.
Материал : Дәреслек, эш дәфтәре.
Җиһазлау: Файдалы казылмалар коллекциясе, нефть продукциясе коллекциясе, файдалы казылмалар картасы, 3-4 класслар өчен атлас, компьютер.
Дәрес тибы: Белемнәрне гомумилэштеру.
Методлар : Эзләнү,әӊгәмә.
Алымнар: Аӊлатмалар бирү, сөйләү.
Дәрес барышы
I.Актуальләштеррү,белемнәрне нигезләү
Өй эшләрен тикшерү.
Алдагы дәрестә «Туган як сулыклары» темасын үткән идек шүныӊ буенча тест эшләп китәбез.
Слайд №1
1Кайсы рәттә табигый сулыклар гына язылган?
А. Буа,елга,чишмә.
Б.Канал,сусаклагыч,буа.
В.Елга,диӊгез,океан.
2.Ясалма сулыкларга керә?
А. Байкал күле.
Б. алык өчен сусаклагычлар.
В.Кара диӊгез.
Г. Балтыйк-Беломор каналы.
Д.Енисей елгасы.
3.Кайсы рәттә картаныӊ шарты билгеләре дөрес язылган?
4.Кайсы аӊлатмада табигатьтәге сулыклар турында әйтелә?
А. Сулыклар -үзләренеӊ матурлыклары белән кешеләрне шатландыра.
Б. Сулыклар-барлык терекле өчен кирәкле суныӊ саклану урыны ул.
В. Сулыклар- суднолар өчен су юлы.
5.Сулыкларныӊ кеше тормышындагы әһәмияте
А. Сулыклар- кешеләрнеӊ ял итү урыны.
Б. Сулыклар- барлык тереклек өчен кирәкле суныӊ саклану урыны ул.
В. Сулыклар-көндәлек тормышта, промышленность предприятияләрендә куллану өчен кирәк.
6. Кешеләрнеӊ ниди эшчәнлекләре сулыкларга зыян китерми?
А.Моторлы көймәдә йөзү.
Б. Су коену, пляжда кызыну.
В. Машина һәм мотойиклларны елга яки күл буенда юу.
Г. Көймәдә йөзү.
Д. Чүп-чарлар ташлау.
Тестны тикшерү( үз үзләренә бәя)
II. Белемнәрне тигезләү.
Сораулар:
-Нинди файдалы казылмаларны беләсез?
-Алар ничә төркемгә бүлеп була?
-Ни өчен файдалы казылма дип атыйлар?
(Укучыларныӊ җаваплары тыӊланыла)
III. Уку мәсьәләсен кую
Укучылар кеше тормышында яшәү өчен кирәкле әйберләр бар.
Боларны җирнеӊ тирән яки өске катламнарыннан махсус машиналар белән казып чыгаралар, суз нэрсә турында бара дип уйлыйсыз?
(Җаваплар тыӊланыла)
IV. Уку мәсьәләсен чишү
Дәреслек белән эш (160 нчы бит) укый баралар эш дәфтәрендәге таблицага тутыра баралар.
Гранит (эш дәфтәрендә 52 нче бит)
Практик эш № 1
Гранит Слайд№ 12,13
Гранит кыр шпаты бөртекләреннән, кварстан һәм слюдадан тора
Ныклылык- гранитныӊ төп үзлеге. Яхшы шомара. Төзелештә кулланалар. Елга ярларын ныгытуда, метро станцияләре,һәйкәлләр төзүдә бина стеналарын каплау өчен кулланалар (файдалв казылмалар коллекцмясен карый баралар) Нәтиҗә ясау.( үз-үзлэренә, бер-берләренә әйтәләр)
Известьташ . Слайд № 14
Каты,нык. Ак яки соры төстәге нык таш. Йортлар,юллар төзүдә кулланыла.Стеналарны штукатурлау өчен штукатурлау өчен эремәләр эзерлиләр.
Ком һәм балчык. Слайд №15,16
Комны төзелештә һәм пыяла җитештерүдә кулланалар.
Балчыктан кирпеч, түбә ябу өчен чирәп. Каплый торган плиткалар, гөл чүлмәкләре, савыт-саба.вазалар ясыйлар. Балчыкныӊ төп үзлеге- пластиклык. Яндырылган балчык әйберләр керамик әйберләр яки керамика диләр.
Торф. Слайд № 17
Көпшәк,нык түгел,судан җиӊел. Төп үзлеге-янучанлык. Коры торф суны сеӊдерә. Торф яхшы ашлама.Карасу –коӊгырт төстә,үсемлек калдыкларыннан тора.
Күмер. Слайд №18
Күмер янучан. Күмердән буяулар,пластмасса алалар.Шахталарда,карьерларда чыгаралар.Кара төстә ялтырый.
Тимер рудасы. Слайд №19,20,21,22,23,24.
Төп үзлеге-янучанлык. Кара төстә. Каты,нык. Тимер рудасыннан чуен,ә чуеннан корыч коялар.Тимер рудасын шахталарда,карьерларда чыгаралар. Тимердән титан алалар.
Нефть. Слайд №25,26,27,28
Төп –үзлеге янучан. Нефтҗ-зәһәр исле, караӊгы төстә куе майсыман сыеклык. Нефтҗтән бензин, керосин, мазут, машина мае, вазелин, төрле буяулар, пластмасстлар, тукыма җитештерү өчен сүсләр табалар.
Табигый газ. Слайд №29
Төп үзлеге- янучанлык, төссез, иссез,җиӊел. Зәӊгәр ялкын белән яна.
Газныӊ чыгып торуы беленсен өчен исле матдә өстиләр.
Физкультминутка.
V. Күзләргә ял.
VI. Практик эш №2
Китапныӊ (64-65 нче бит) картасын кулланып 2нче эшне башкару.
VII. Игътибар ит !
VIII. Белемнеӊ үзләштерелүен тикшерү
Кайсы рәсемдә ташкүмер, нефть , табигый газныӊ шартлы билгеләре дөрес күрсәтелгән?
2 Кайсы рәттә файдалы казылмалар дөрес язылган?
А. Тимер рудасы, нефть , торф.
Б. Гранит, известьташ , ташкүмер.
В. Ком, балчык, табигый газ.
3. Тимер рудасыныӊ үзлеген билгелә
А. Янучанлык
Б. Пластиклык
В. Эретелүчәнлек
4. Тасвирлау буенча таны.
Бу файдалы казылма карасу-коӊгырт төстә, үсемлек калдыкларыннан тора.
Көпшәк, нык түгел, судан җиӊел, яхшы яна, яхшы ашлама.
А. Гранит Б. Балчык. В.Торф
Г. Тимер рудасы
5. Дөрес булмаган аӊлатманы табарга.
А. Известьташ йортлар, юллар төзүдә кулланыла.
Б. Коры торфны фермаларда тереклек астына түшәү өчен кулланалар.
В. Тимер рудасыннан чуен , чуеннан корыч коялар.
Г. Граниттан ясалган әйберләрне кермика диләр.
6. Кайсы рәттә янучан файдалы казылмалар гына язылган ?
А. Гранить, нефть, тимер рудасы.
Б. Торф, табигый газ, ташкүмер.
В. Ташкүмер , балчык , табигый газ.
Тикшерү, үз-үзеӊә бәя.
Нәтиҗә :
Билгеле булганча, файдалы казылмалар терек булмаган табигатькә керә.
Ләкин аларныӊ күбесе тере организмнарныӊ калдыкларыннан барлыкка килә
икән бит. Бу бик гаҗәп! Димәк, ерак заманда,әле кешеләрдә булмаган чорларда яшәгән үсемлекләр һәм хайваннар эзсез югалмаганнар, аларныӊ калдыклары миллион еллар эчендә известьташка, күмер,нефть һәм табигый газга әверелгән. Бу файдалы казылмалар белән без хәзер файдаланабыз , терек һэм терек булмаган табигать арасында, табигать һәм кеше арасында менә нинди тыгыз , нык бәйләнеш бар икән
Кешелəргə бик күп файдалы казылмалар кирəк. Лəкин җир астында аларның запасы чиклəнгəн, ə файдаланылган чыганакларны яңадан торгызу мөмкин түгел. Шуңа күрə барлык җир асты байлыкларын сакчыл кулланырга кирəк.
Рефлексив кабатлау.
-Нәрсә белдек?
-Файдалы казылмаларныӊ үзлекләрен, аларны табу юллрын, шартлы билгеләрен.
- Ничек белдек?
-Эзләнеп, укып.
Өй эше 1. Тестка əзерлəнергə. Бүгенге дəрестə алган белемнəрегезне əти-əнилəрегез белəн уртаклашыгыз.
2. Иҗадый эш. Алдагы дəрескə аңлатма бирү. Алдагы дəрестə туфрак темасын үтəчəкбез, сез туфрак турында нинди дə булса информация язып килегез
