?не, сол анам еді мені тап?ан,-деп С?кен Сейфуллин атамыз айт?андай, ?аза?стан-ке?,байта? ?лке. Ол-Еуразияны? е? ірі мемлекеттеріні? бірі. Жер к?лемі жа?ынан 4-ші орында. Солт?стіктен О?т?стікке, Батыстан –Шы?ыс?а ?арай созылып жатуына байланысты таби?аты да алуан т?рлі.
-Енді балалар, картада?ы ?р алуан т?стерге назар аударайы?шы. ?аза?стан шал?ынды жер,ш?л ж?не ш?лейт жерлер,су ?оймалары,орман-то?ай т.б жерлерге бай.
(О?ушылар алдына 1,2,3 нышанды? пара?шалар т?рады.)
Олай болса, сынау ар?ылы тексеріп к?рейік.
1.Пішен дайындайтын шал?ынды не дейміз?
1.Шабынды? 2.Жо?ыш?а 3.Сабан
2.Дала ?сімдігін ата.
1.Селеу 2.Жусан. 3.?ара?ай.
3.Ш?лді жерді мекендейтін жануарларды ата.
1.?ас?ыр 2.Ар?ар 3.Кесіртке.
4.?андай да?ылдан крахмал алынады?
1.К?ріш 2.Ма?та 3.С?лы.
5.?аза?станда ?андай су ?оймалары бар?
1.?апша?ай 2.Ле?гір 3.Б??тарма.
(О?ушылар д?рыс жауапты нышанды? пара?шалар ар?ылы к?рсетеді.)
?йге «Су ?оймасы ?сімдіктері,жануарлары ж?не оларды ?ор?ау»тапсырмасы берілген. (?р топты? о?ушылары ?з рефераттарын ?ор?ап, сынау с?ра?тарын беріп, сал?ан ?сімдігі мен жануарлары туралы сипаттап ??гімелейді.)
?й тапсырмасын пысы?тап, ?ортындылау.
ІV.Жа?а саба?.
-Балалар, карта?а назар аударса?, ?ызыл т?спен боял?ан ?андай жерлер?
-?ызыл т?спен боял?ан таулы жерлер.
-Д?рыс, олай болса біз таулы жер ?сімдіктері мен жануарлары туралы ма?л?мат аламыз. ?р о?ушыны? алдында карта т?рады, олар тал?ан тауларды т?сіріп отырады.
1. Алтай тауы.-Солт?стік батыста орналас?ан. Алтай тауы т?ркі тілінен аудар?анда «Алтай» -алтын деген с?зді білдіреді. Ол О?т?стік Алтай, Орталы? Алтай, кенді Алтай болып б?лінеді.
2. Сауыр-Тарба?атай тауы.Б?л тауды Шо?ан У?лиханов пен досы Потанин зерттеген.
3.Жо??ар Алатауы- О?т?стік шы?ыста ?ытаймен шекарада орналас?ан тау ж?йесі. Е? биік шы?ы –Бесба?ан шы?ы. Пайдалы ?азбалар?а ?те бай. (жан?ыш, та?татас,?о?ыр к?мір, вольфрам т.б) М?нда «Досты?» темір жолы салын?ан.
4. Тянь-Шань. Азия материгіндегі е? ірі тауды? бірі. ?ытай тілінен аудар?анда «Т??ір шы?ы», «аспан тауы» дегенді білдіреді. Полиметал?а бай. Емдік ?асиеті бар минералды б?ла?тар кездеседі. Б?л тау орыс географы П.П.Семенов –Тянь-Шаньскийді? атымен атал?ан.
Таулы жер ?сімдіктері: (Та?тадаь таулы жер ?сімдіктеріні? суреті т?рады.) К?ктерек, ?айы?, тал, терек, ?ара?ай, ?ш?ат, ыр?ай, к?ре?от, тобыл?ы, итм?рын, долана, ?ара?ат, жабайы алма, т.б. ?седі.
Таулы жер жануарлары: (та?та?а ілінеді)
-Балалар, Н.?.Назарбаев «?аза?стан-2030» стратегиялы? ба?дарламасында ?аза?станды нені? символы ретінде алды?
- «?аза?стан-2030» жылдары Орта Азия барысына айналады,я?ни бізді? мемлекетіміз е? ірі,алпауыт мемлекеттермен терезесі те?еледі деген.
-Осындай?ы барыс ?андай а? ж?не ?андай айма?та ?мір с?реді деп ойлайсы?дар?
-Барыс ?те епті, жылдам, жырт?ыш а?. Ол биік тау ??здарын мекендейтін а?. Барысты? саны б?гінде к?рт азайып кеткендіктен, ?азір ?ор?ау?а алынды. Барысты? шапша?ды?ы мен ептілігі туралы а?ыз, ??гімелер ?те к?п.
Ар?ар-?те ірі а?. Ол тау жайылымдарын мекендейді. Т?нде м?зды ал?ап?а дейін ?рлеп т?нейді де, ерте?гісін жайылым?а ?айта т?седі. Сондай-а? таутеке, марал, а?б?кендер т.б мекендейді. (?р жануар?а жеке-жеке сипаттама беру).
Таулы жер ??стары.
- Таулы жер ??стары ?те к?п. Биік тасты ??здарда ?лар тіршілік етеді.
?лар-ірі, т?сі тас ре?дес с?р??лт ??с. Ол 5-10-нан топтасып ж?реді. Олар ?ыста тау ?уысына топтасып ?она?тайды. Олар бірін-бірі жылытып, суы?тан ?ор?айды.
?озы??май-ол тік ??здарды мекендейтін ??с.?озы??май елікті? ла?ы,суыр,ар?арды? ?озы?асы т.б. мен ?оректенеді. Ол ірі т?я?ты жануарлар?а да шабуыл жасайды. Екпіндеп ?шып, оларды ?анатымен ?а?ып,??здан ??латады. Б?лардан бас?а тау ормандарында б?ркіт, ?кі, жапала?, ??р, шіл, то?ылда? т.б ??стар тіршілік етеді.
Сабақтың тақырыбы: Таулы жер өсімдіктері мен жануарлары
Сабақтың тақырыбы: Таулы жер өсімдіктері мен жануарлары.
Сабақтың мақсаттары: 1) Таулы жердің ауа райы, ондағы өсетін өсімдіктермен жануарлар туралы мағлұмат беру;
2)Табиғатты қорғауға, аялауға тәрбиелеу;
3)Танымдық қабілеттерге дамыту.
Көрнекілігі:Суреттер, карта, жазбабет, т.б.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ.
1.Ұйымдастыру кезеңі.
а)Оқушыларды түгендеу
ә)Сабаққа назарларын аудару
ІІ. Өткен материалдарға шолу жасау.
(Тақтаға Қазақстан Республикамыздың табиғат белдеулері бейнеленген карта ілінеді.)
-Балалар мен сабақты өлеңмен бастағым келіп тұр.
Кең дала, көремісің сонау жатқан,
Жібектей жасыл шөппен бетін жапқан.
Асқар тау, айдын шалқар көл мен өзен
Әне, сол анам еді мені тапқан,-деп Сәкен Сейфуллин атамыз айтқандай, Қазақстан-кең,байтақ өлке. Ол-Еуразияның ең ірі мемлекеттерінің бірі. Жер көлемі жағынан 4-ші орында. Солтүстіктен Оңтүстікке, Батыстан –Шығысқа қарай созылып жатуына байланысты табиғаты да алуан түрлі.
-Енді балалар, картадағы әр алуан түстерге назар аударайықшы. Қазақстан шалғынды жер,шөл және шөлейт жерлер,су қоймалары,орман-тоғай т.б жерлерге бай.
(Оқушылар алдына 1,2,3 нышандық парақшалар тұрады.)
Олай болса, сынау арқылы тексеріп көрейік.
1.Пішен дайындайтын шалғынды не дейміз?
1.Шабындық 2.Жоңышқа 3.Сабан
2.Дала өсімдігін ата.
1.Селеу 2.Жусан. 3.Қарағай.
3.Шөлді жерді мекендейтін жануарларды ата.
1.Қасқыр 2.Арқар 3.Кесіртке.
4.Қандай дақылдан крахмал алынады?
1.Күріш 2.Мақта 3.Сұлы.
5.Қазақстанда қандай су қоймалары бар?
1.Қапшағай 2.Леңгір 3.Бұқтарма.
(Оқушылар дұрыс жауапты нышандық парақшалар арқылы көрсетеді.)
Үйге «Су қоймасы өсімдіктері,жануарлары және оларды қорғау»тапсырмасы берілген. (Әр топтың оқушылары өз рефераттарын қорғап, сынау сұрақтарын беріп, салған өсімдігі мен жануарлары туралы сипаттап әңгімелейді.)
Үй тапсырмасын пысықтап, қортындылау.
ІV.Жаңа сабақ.
-Балалар, картаға назар аударсақ, қызыл түспен боялған қандай жерлер?
-Қызыл түспен боялған таулы жерлер.
-Дұрыс, олай болса біз таулы жер өсімдіктері мен жануарлары туралы мағлұмат аламыз. Әр оқушының алдында карта тұрады, олар талған тауларды түсіріп отырады.
1. Алтай тауы.-Солтүстік батыста орналасқан. Алтай тауы түркі тілінен аударғанда «Алтай» -алтын деген сөзді білдіреді. Ол Оңтүстік Алтай, Орталық Алтай, кенді Алтай болып бөлінеді.
2. Сауыр-Тарбағатай тауы.Бұл тауды Шоқан Уәлиханов пен досы Потанин зерттеген.
3.Жоңғар Алатауы- Оңтүстік шығыста Қытаймен шекарада орналасқан тау жүйесі. Ең биік шыңы –Бесбақан шыңы. Пайдалы қазбаларға өте бай. (жанғыш, тақтатас,қоңыр көмір, вольфрам т.б) Мұнда «Достық» темір жолы салынған.
4. Тянь-Шань. Азия материгіндегі ең ірі таудың бірі. Қытай тілінен аударғанда «Тәңір шыңы», «аспан тауы» дегенді білдіреді. Полиметалға бай. Емдік қасиеті бар минералды бұлақтар кездеседі. Бұл тау орыс географы П.П.Семенов –Тянь-Шаньскийдің атымен аталған.
Таулы жер өсімдіктері: (Тақтадаь таулы жер өсімдіктерінің суреті тұрады.) Көктерек, қайың, тал, терек, қарағай, ұшқат, ырғай, күреңот, тобылғы, итмұрын, долана, қарақат, жабайы алма, т.б. өседі.
Таулы жер жануарлары: (тақтаға ілінеді)
-Балалар, Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2030» стратегиялық бағдарламасында Қазақстанды ненің символы ретінде алды?
- «Қазақстан-2030» жылдары Орта Азия барысына айналады,яғни біздің мемлекетіміз ең ірі ,алпауыт мемлекеттермен терезесі теңеледі деген.
-Осындайғы барыс қандай аң және қандай аймақта өмір сүреді деп ойлайсыңдар?
-Барыс өте епті, жылдам, жыртқыш аң. Ол биік тау құздарын мекендейтін аң. Барыстың саны бүгінде күрт азайып кеткендіктен, қазір қорғауға алынды. Барыстың шапшаңдығы мен ептілігі туралы аңыз, әңгімелер өте көп.
Арқар-өте ірі аң. Ол тау жайылымдарын мекендейді. Түнде мұзды алқапқа дейін өрлеп түнейді де, ертеңгісін жайылымға қайта түседі. Сондай-ақ таутеке, марал, ақбөкендер т.б мекендейді. (әр жануарға жеке-жеке сипаттама беру).
Таулы жер құстары.
- Таулы жер құстары өте көп. Биік тасты құздарда ұлар тіршілік етеді.
Ұлар-ірі, түсі тас реңдес сұрғұлт құс. Ол 5-10-нан топтасып жүреді. Олар Қыста тау қуысына топтасып қонақтайды. Олар бірін-бірі жылытып, суықтан қорғайды.
Қозықұмай-ол тік құздарды мекендейтін құс.Қозықұмай еліктің лағы,суыр,арқардың қозықасы т.б. мен қоректенеді. Ол ірі тұяқты жануарларға да шабуыл жасайды. Екпіндеп ұшып, оларды қанатымен қағып,құздан құлатады. Бұлардан басқа тау ормандарында бүркіт, үкі, жапалақ, құр, шіл, тоқылдақ т.б құстар тіршілік етеді.
Шаруашылықтары. Бұғы шаруашылығы. Омарта шаруашылығы дамыған.
