Д?ниетану саба?

Д?ниетану саба?

П?ні: Д?ниетану
Та?ырыбы: Ауа райы туралы халы?ты? жорамалдар
Ма?саты:
1. Ауа райыны? ??былысы жайлы т?сінік беріп, ?здері бай?а?ан жаймен салыстыру. Ауа райыны? жай-к?йін арнайы метеорологиялы? стансаларда ба?ылайтынын, оны? ?орытындысы ?алай жасалатынын,б?рын хал?ымыз ауа-райын ?алай болжап білгендігі туралы ??гімелеу
2. Ауаны? температурасы, жануарлар мен ?сімдіктер тіршілігіні? арасында?ы байланыстар туралы ??ымын дамыту
3. О?ушыларды адамгершілікке, досты??а, бірлесе ж?мыс істей білуге т?рбиелеу.
К?рнекілігі: термометрлер, су ??йыл?ан стакандар, с?зж?мба?,плакаттар.карта тапсырмалар
Саба?ты? т?рі: сайыс саба?.
Саба?ты? ?діс-т?сілдері: проблемалы?,топты?,?з бетімен ж?мыс,с?ра?-жауап, т?сіндіру, ??гімелеу, к?рнекілік.
Саба?ты? барысы:
І ?йымдастыру кезе?і.
-Балалар, б?гінгі бізді? саба?ымыз ерекше бол?алы отыр.?здері? бай?ап отыр?андай саба?ымыз?а к?птеген ?она?тар келіп отыр.Саба?ымызды бастамас б?рын ?она?тарымызбен амандасып алайы?:
?лкенге де сіз,
Кішіге де сіз.
С?лем бердік сіздерге,
??рметпенен біз.
ІІ ?й тапсырмасын тексеру.
-Жа?сы, балалар, енді ?й тапсырмасы бойынша ж?мыс жасайы?.?йге ?андай тапсырма беріліп еді?
-Б?гін ?й тапсырмасын сендерді топ?а б?лу ар?ылы с?ра?ым келіп т?р.Ол ?шін сендер ?атарлары? бойынша ?ш топ?а б?ліні?дер.Мен ?р топ?а с?ра?тар таратамын, ?р топ?а ойлану?а 1мин уа?ыт беріледі.1мин ?ткен со? ?р топтан бір о?ушы шы?ып жауап береді.

Ітоп «Зерек» : 1.Су ?ай кезде буланады? 2. Желді? к?ші мен ба?ытын аны?тайтын ??рал? 3.Таби?атты ?алай зерделейміз?

ІІтоп «Талап»: 1. ??ды?ты? тере?дігі неге байланысты? 2. Жер бетіні? ?анша б?лігін су алып жатыр? 3. Су ?ткізбейтін тау жынысы?

ІІІтоп «Білгір»: 1. Жел дегеніміз не? 2. Суды? ?ш к?йін ата? 3. Неге біз ауаны к?рмейміз?

Сараманды? ж?мыс. ?ш топ?а ?ш т?рлі термометр беріледі.1-топ?а ауа ?ысымын ?лшейтін,2-топ?а адам денесіні? ?ызуын ?лшейтін,3-топ?а су температурасын ?лшейтін термометрлерді ?олданып,к?рсетулері керек.Т?сіндіре отырып,сараманды? ж?мыс жасайды.
ІІІ Жа?а саба?.
Жа?сы, балалар, ?й тапсырмасына жа?сылап дайындалып келіпсі?дер.?ткен та?ырыпты жа?сы ме?герген екенсі?дер!
-Олай болса, б?гін біз сендермен жа?а та?ырып ?ткелі отырмыз.Ол «Ауа-райы туралы халы? жорамалдары» деп аталады.
-Балалар, ауа райы дегеніміз не?Сендер оны ?алай т?сінесі?дер?
О:

О:

-Балалар, сендер білесі?дер ауа райы ?те ??былмалы болып жиі ?згеріп отырады.Міне, осы ?згерістерді метеорологиялы? стансаларда ба?ылайды.
-Сонымен ?атар бас?а ?лкен ал?аптарда?ы б?лттылы? жайын Жер серіктері фотосуретке т?сіріп, бейнесін жерге беріп отырады.
-Осылай жина?тал?ан м?ліметтерді? барлы?ы арнайы ауа райы карталарына т?сіріледі.бір т?улікте сондай карталарды? т?ртеуі жасалады.Оларды бір-бірімен салыстыру ар?ылы таяу т?уліктегі ауа райыны? жайына болжау жасалады.

Ал б?рын б?л заттар болма?ан кезде ата-бабаларымыз ауа-райын ?алай болжа?ан?

М: Адамзатты? тіршілігі ?мір с?рген орта?а, таби?ат болмысы мен ??былысына, т??іректегі жан-жануарлар, ж?ндік-ма??лы?тар мен ?сімдік ?леміне ты?ыз байланысты. Ертеде, ?ылым мен техника дамыма?ан заманда, ??дайдан ?зге сенері жо? халы? ?арапайым к?нк?рісі мен шаруашылы?ын ?орша?ан ортаны? ?илы-?илы жа?дайына с?йкестіре ?алыптастырып ж?ргізу ма?сатында к?п ізденіп, тиісті ?аракет жаса?ан. Шаруа адамына егін егіп, ?німін молайту ж?не т?кпей-шашпай мезгілінде жинап алу, малды шы?ынсыз, жат?а ?шыратпай ба?ып ?сіру, ?ауіп-?атерсіз сапар шегу, та?ы бас?а да тіршілік проблемалары жергілікті жердегі ауа райы ??былыстарын алдын-ала болжап білуді ?ажет етті. Ол ?шін, бір жа?ынан, ауы райыны? ?згермелігі ?алай, не себепті, ?андай ізділікте ж?ретіні зерттелсе, екінші жа?ынан, ондай ?згеріс болар алдында ?й ж?не т?з хайуандары, ж?ндік-ма??лы?тар ?андай ?рекет — ??лы? танытатынын бай?ау керек еді. ?асырлар бойы осы ба?ытта ж?ргізілген о?ды, кейде с?тсіз ба?ылау, зерттеу ауа райы ??былыстарын болжауды? халы?ты? ж?йесін жаса?тату?а м?мкіндік берді.

Ауа райын алдын ала болжауды? т?жірибеде а?тал?ан халы?ты? н?с?алары баршылы?. Олар ?лі к?нге дейін ?з м?нін жой?ан жо?. ?рине, на?тылы т?ста кейбір ауыт?улар болуы м?мкін. ?йткені, со??ы жылдары республиканы? барлы? айма?тарында ?алыпты экология ?згерді. ?уе ке?істігі ластанды, ?зен-к?л сулары тартылды, жер асты сулары кермектенуде. Онда?ан ?сімдік т??ымын жойды. Топыра? эрозиясы біраз жер к?лемін шарпыды. М?ны? б?рі ?ай айма?та болса да, ауа райыны? ?алыптас?ан таби?и сипатына ?олайсыз ?згерістер енгізді. ?йткенмен, талай жыл?ы ?мір д?лелдеген халы?ты? т?жірибе н?с?алары негізін са?тап ?ала бермек.

-Сурет к?рмесі

Ауа-райын ертеде неге ?арап болжа?ан?

О:
IV Сергіту с?ті:

АЙ?А ?АРАП АУА РАЙЫН БОЛЖАУ

Айды? ?ркерді басып ?туі то?ыс деп атал?ан (толы?ыра? ?. То?ыс). То?ыс кезінде ?ркер мен Ай бір-бірінен алыс болса, халы? т?жірибесінде «б?л екеуі бір-бірінен ?ырбай бол?ан екен, ?ырсы?ы мал мен жан?а немесе игі еді» деп ?ауіп ететін бол?ан. Егер олай болмай ?ркер мен Ай жа?ын орналасса, «екеуі жараса ?ал?ан екен, мал мен жанны? жа?дайы жаман бола ?оймас» деп жа?сылы??а жоры?ан. Жа?а ту?ан Ай ора?ы ?ылдыры?тай болып, батыс к?кжиектен кеш ?ара??ысында к?рінетіні белгілі. Егер Ай шал?алап туса, к?н райы мал ба??ан шаруа?а, шаруашылы??а ?олайсыз болады. Ал ?ыста шал?асынан ту?ан Ай аязды? ?атты болатынды?ын білдіреді. Сонды?тан, шаруа ба??ан адам шал?алап ту?ан Айды жа?тырмай, ?йелеп ?ал?ан мал?а ??сатады. Ондайда «жары?ты?, жатысы? ?зі?е жайлы болса да, елге жайсыз» деп кейіс білдірген. Ай тігінен туса, «Ай жайлы туыпты, к?н райы шаруа?а ?олайлы болады», «Ай ?ырынан туса к?н жылы болады» деп жа?сылы??а жорып, ?уанатын бол?ан. Сондай-а?, Ай ?ораланса ауа райы б?зылып жайсыз болады деп болжа?ан. Осындай т?сінікпен байланысты байыр?ы м?дени-тілдік ?жымда Ай о?ынан туды деген т?ра?ты с?з орамы ж?не «Айы? о?ынан тусын!» деген о? ма?ынада?ы ?рі тілек, ?рі бата с?з тіркестері ?алыптасты. К?нделікті тіршілікте айтылатын байыр?ы бата-тілек м?тіндерінде ?лгі бата-тілекті? та?ы бір н?с?асы Айы? тусын о?ы?нан, Ж?лдызы? тусын со?ынан деген жолдар жиі кездеседі[7

Таби?ат?а байланысты
Хал?ымызда ж?лдызшылар да, таби?ат тамыршылары да аз болма?ан, ?азір де бар. Олар ?рбір к?нні? атуы мен батуына, ай мен ж?лдыз, к?нні? ?алай к?рінуіне, тіпті ?арды? ?алай т?скеніне с?йкес те алда?ы ауа-райынан хабардар болып отыр?ан. Оны? ел есінде са?тал?ан т?рлері мен т?сілдері к?п. Соны? бір тобы мынандай:
Жауын немесе боран ж?ма к?ні басталса, ол келесі ж?ма?а дейін басылмайды.
Сараманды? ж?мыс:
Топпен ж?мыс:
-?р топ?а жануарлар,??старды? суреттері беріледі.Сол суретке ?арап халы? жорамалдарын айтады.

V Бекіту:Жа?а та?ырып?а сай ауа райыны? ??былыстарына байланысты ж?мба?тар жасыру.С?ра?тар ?ою.
?ара таудай буралар,
?ара б?йра шудалар
Бура жерге ш?геді:
Б?лау терін т?геді.
(Б?лт пен жа?быр)

Жай?ан жасты? с?гілді,
Аппа? мамы? т?гілді.
(?ар)
А? монша?тар сабалар,
?алмайды олар жанды аяп.
Жатып-жатып жо?алар,
Ешкім жинап алмай-а?.
(Б?рша?)
К?зге ілінбейді,
Ж?тса? білінбейді.
(Ауа)
?олы жо?, сурет салады,
Тісі жо?, тістеп алады.
(Аяз)

Жа?а саба?ты бекіту тапсырмалары.
?атені тап!
1. Ауа райыны? элементтері топыра?, су, те?із,м?хит,?сімдік болып табылады.
2. Барлы? атмосфералы? ??былыстар су ?абатында болады.
3. Ауа райына т?н ?асиет - т?ра?тылы?.
4. Ауа райы тек 1 жылда ?ана ?згереді.
5. Ауа райы болжамы телефон ар?ылы к?пшілікке хабарланады.
6. Ауа райыны? болжамы ж?лдызжорамалда к?рсетіледі.

?й тапсырмасын беру: ?ш топ?а ?ыс,к?ктем,к?з мезгілдеріне ?атысты халы? жорамалдарын жинау.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Д?ниетану саба?»

Ембі қалалық жанындағы интернатпен №7 орта мектебі

Ашық сабақ

Тақырыбы: « Ауа-райы туралы халық жорамалдары»

3 «а» класс

Бастауыш класс мұғалімі: Демесиеова Г.Г.

12.12.14жыл

Пәні: Дүниетану
Тақырыбы: Ауа райы туралы халықтық жорамалдар
Мақсаты:
1. Ауа райының құбылысы жайлы түсінік беріп, өздері байқаған жаймен салыстыру. Ауа райының жай-күйін арнайы метеорологиялық стансаларда бақылайтынын, оның қорытындысы қалай жасалатынын,бұрын халқымыз ауа-райын қалай болжап білгендігі туралы әңгімелеу
2. Ауаның температурасы , жануарлар мен өсімдіктер тіршілігінің арасындағы байланыстар туралы ұғымын дамыту
3. Оқушыларды адамгершілікке, достыққа , бірлесе жұмыс істей білуге тәрбиелеу.
Көрнекілігі: термометрлер, су құйылған стакандар, сөзжұмбақ,плакаттар.карта тапсырмалар
Сабақтың түрі: сайыс сабақ.
Сабақтың әдіс-тәсілдері: проблемалық,топтық,өз бетімен жұмыс,сұрақ-жауап, түсіндіру, әңгімелеу, көрнекілік.
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі.
-Балалар, бүгінгі біздің сабағымыз ерекше болғалы отыр.Өздерің байқап отырғандай сабағымызға көптеген қонақтар келіп отыр.Сабағымызды бастамас бұрын қонақтарымызбен амандасып алайық:
Үлкенге де сіз,
Кішіге де сіз.
Сәлем бердік сіздерге,
Құрметпенен біз.
ІІ Үй тапсырмасын тексеру.
-Жақсы, балалар, енді үй тапсырмасы бойынша жұмыс жасайық.Үйге қандай тапсырма беріліп еді?
-Бүгін үй тапсырмасын сендерді топқа бөлу арқылы сұрағым келіп тұр.Ол үшін сендер қатарларың бойынша үш топқа бөлініңдер.Мен әр топқа сұрақтар таратамын, әр топқа ойлануға 1мин уақыт беріледі.1мин өткен соң әр топтан бір оқушы шығып жауап береді.

Ітоп «Зерек» : 1.Су қай кезде буланады? 2. Желдің күші мен бағытын анықтайтын құрал? 3.Табиғатты қалай зерделейміз?

ІІтоп «Талап»: 1. Құдықтың тереңдігі неге байланысты? 2. Жер бетінің қанша бөлігін су алып жатыр? 3. Су өткізбейтін тау жынысы?

ІІІтоп «Білгір»: 1. Жел дегеніміз не? 2. Судың үш күйін ата? 3. Неге біз ауаны көрмейміз?

Сарамандық жұмыс. Үш топқа үш түрлі термометр беріледі.1-топқа ауа қысымын өлшейтін ,2-топқа адам денесінің қызуын өлшейтін,3-топқа су температурасын өлшейтін термометрлерді қолданып,көрсетулері керек.Түсіндіре отырып,сарамандық жұмыс жасайды.
ІІІ Жаңа сабақ.
Жақсы, балалар, үй тапсырмасына жақсылап дайындалып келіпсіңдер.Өткен тақырыпты жақсы меңгерген екенсіңдер!
-Олай болса, бүгін біз сендермен жаңа тақырып өткелі отырмыз.Ол «Ауа-райы туралы халық жорамалдары» деп аталады.
-Балалар, ауа райы дегеніміз не?Сендер оны қалай түсінесіңдер?
О:

О:-Ауа райын білу адамдарға не үшін қажет деп ойлайсыңдар?

-Балалар, сендер білесіңдер ауа райы өте құбылмалы болып жиі өзгеріп отырады.Міне, осы өзгерістерді метеорологиялық стансаларда бақылайды.
-Сонымен қатар басқа үлкен алқаптардағы бұлттылық жайын Жер серіктері фотосуретке түсіріп, бейнесін жерге беріп отырады.
-Осылай жинақталған мәліметтердің барлығы арнайы ауа райы карталарына түсіріледі.бір тәулікте сондай карталардың төртеуі жасалады.Оларды бір-бірімен салыстыру арқылы таяу тәуліктегі ауа райының жайына болжау жасалады.

Ал бұрын бұл заттар болмаған кезде ата-бабаларымыз ауа-райын қалай болжаған?

М: Адамзаттың тіршілігі өмір сүрген ортаға, табиғат болмысы мен құбылысына, төңіректегі жан-жануарлар, жәндік-мақұлықтар мен өсімдік әлеміне тығыз байланысты. Ертеде, ғылым мен техника дамымаған заманда, Құдайдан өзге сенері жоқ халық қарапайым күнкөрісі мен шаруашылығын қоршаған ортаның қилы-қилы жағдайына сәйкестіре қалыптастырып жүргізу мақсатында көп ізденіп, тиісті қаракет жасаған. Шаруа адамына егін егіп, өнімін молайту және төкпей-шашпай мезгілінде жинап алу, малды шығынсыз, жатқа ұшыратпай бағып өсіру, қауіп-қатерсіз сапар шегу, тағы басқа да тіршілік проблемалары жергілікті жердегі ауа райы құбылыстарын алдын-ала болжап білуді қажет етті. Ол үшін, бір жағынан, ауы райының өзгермелігі қалай, не себепті, қандай ізділікте жүретіні зерттелсе, екінші жағынан, ондай өзгеріс болар алдында үй және түз хайуандары, жәндік-мақұлықтар қандай әрекет — құлық танытатынын байқау керек еді. Ғасырлар бойы осы бағытта жүргізілген оңды, кейде сәтсіз бақылау, зерттеу ауа райы құбылыстарын болжаудың халықтық жүйесін жасақтатуға мүмкіндік берді.

Ауа райын алдын ала болжаудың тәжірибеде ақталған халықтық нұсқалары баршылық. Олар әлі күнге дейін өз мәнін жойған жоқ. Әрине, нақтылы тұста кейбір ауытқулар болуы мүмкін. Өйткені, соңғы жылдары республиканың барлық аймақтарында қалыпты экология өзгерді. Әуе кеңістігі ластанды, өзен-көл сулары тартылды, жер асты сулары кермектенуде. Ондаған өсімдік тұқымын жойды. Топырақ эрозиясы біраз жер көлемін шарпыды. Мұның бәрі қай аймақта болса да, ауа райының қалыптасқан табиғи сипатына қолайсыз өзгерістер енгізді. Әйткенмен, талай жылғы өмір дәлелдеген халықтық тәжірибе нұсқалары негізін сақтап қала бермек.

-Сурет көрмесі

Ауа-райын ертеде неге қарап болжаған?

О:
IV Сергіту сәті:

АЙҒА ҚАРАП АУА РАЙЫН БОЛЖАУ

Айдың Үркерді басып өтуі тоғыс деп аталған (толығырақ қ. Тоғыс). Тоғыс кезінде Үркер мен Ай бір-бірінен алыс болса, халық тәжірибесінде «бұл екеуі бір-бірінен қырбай болған екен, қырсығы мал мен жанға немесе игі еді» деп қауіп ететін болған. Егер олай болмай Үркер мен Ай жақын орналасса, «екеуі жараса қалған екен, мал мен жанның жағдайы жаман бола қоймас» деп жақсылыққа жорыған. Жаңа туған Ай орағы қылдырықтай болып, батыс көкжиектен кеш қараңғысында көрінетіні белгілі. Егер Ай шалқалап туса, күн райы мал баққан шаруаға, шаруашылыққа қолайсыз болады. Ал қыста шалқасынан туған Ай аяздың қатты болатындығын білдіреді. Сондықтан, шаруа баққан адам шалқалап туған Айды жақтырмай, үйелеп қалған малға ұқсатады. Ондайда «жарықтың, жатысың өзіңе жайлы болса да, елге жайсыз» деп кейіс білдірген. Ай тігінен туса, «Ай жайлы туыпты, күн райы шаруаға қолайлы болады», «Ай қырынан туса күн жылы болады» деп жақсылыққа жорып, қуанатын болған. Сондай-ақ, Ай қораланса ауа райы бұзылып жайсыз болады деп болжаған. Осындай түсінікпен байланысты байырғы мәдени-тілдік ұжымда Ай оңынан туды деген тұрақты сөз орамы және «Айың оңынан тусын!» деген оң мағынадағы әрі тілек, әрі бата сөз тіркестері қалыптасты. Күнделікті тіршілікте айтылатын байырғы бата-тілек мәтіндерінде әлгі бата-тілектің тағы бір нұсқасы Айың тусын оңыңнан, Жұлдызың тусын соңынан деген жолдар жиі кездеседі[7

Табиғатқа байланысты
Халқымызда жұлдызшылар да, табиғат тамыршылары да аз болмаған, қазір де бар. Олар әрбір күннің атуы мен батуына, ай мен жұлдыз, күннің қалай көрінуіне, тіпті қардың қалай түскеніне сәйкес те алдағы ауа-райынан хабардар болып отырған. Оның ел есінде сақталған түрлері мен тәсілдері көп. Соның бір тобы мынандай:
Жауын немесе боран жұма күні басталса, ол келесі жұмаға дейін басылмайды.
Сарамандық жұмыс:
Топпен жұмыс:
-Әр топқа жануарлар,құстардың суреттері беріледі.Сол суретке қарап халық жорамалдарын айтады.

V Бекіту:Жаңа тақырыпқа сай ауа райының құбылыстарына байланысты жұмбақтар жасыру.Сұрақтар қою.
Қара таудай буралар,
Қара бұйра шудалар
Бура жерге шөгеді:
Бұлау терін төгеді.
(Бұлт пен жаңбыр)

Жайған жастық сөгілді,
Аппақ мамық төгілді.
(Қар)
Ақ моншақтар сабалар,
Қалмайды олар жанды аяп.
Жатып-жатып жоғалар,
Ешкім жинап алмай-ақ.
(Бұршақ)
Көзге ілінбейді,
Жұтсаң білінбейді.
(Ауа)
Қолы жоқ, сурет салады,
Тісі жоқ, тістеп алады.
(Аяз)

Жаңа сабақты бекіту тапсырмалары.
Қатені тап!
1. Ауа райының элементтері топырақ, су, теңіз,мұхит,өсімдік болып табылады.
2. Барлық атмосфералық құбылыстар су қабатында болады.
3. Ауа райына тән қасиет - тұрақтылық.
4. Ауа райы тек 1 жылда ғана өзгереді.
5. Ауа райы болжамы телефон арқылы көпшілікке хабарланады.
6. Ауа райының болжамы жұлдызжорамалда көрсетіледі.

Үй тапсырмасын беру: үш топқа қыс,көктем,күз мезгілдеріне қатысты халық жорамалдарын жинау.