Ата-бабаларымыз жапан далада жал?ыз ?скен а?ашты киелі а?аш немесе ?улие а?аш деп сана?ан. Оны кесуге, ?андай да бір за?ым келтіруге тыйым сал?ан. Саясында ?за? отырып демалып, ?йы?тау?а да болмайтынын ескерткен. Жал?ыз ?скен а?ашты? жанында ?за? болса?, сол а?аштай сопиып жал?ыз ?аласы? деп жал?ызды?ты? нышанына бала?ан. Ал ??ла т?здегі жай?алып ?скен жал?ыз а?аш пен ш?лді мекендегі тырбиып ?скен б?таларды ?асиетті санап, жанында т?неп, ш?берек байлайтын бол?ан. Кейбіреулер ол ма?да ?улие жатыр деп ырымдап, мал сойып, тілеу тілеп те жатады.
Б?йтерекеті? негізгі идеясы Елбасы Н. ?. Назарбаевты? ой-?иялынан туды. Президент осы алып ескерткішті? эскиз-нобайын бір т?нні? ішінде ?зі ойлап шы?арды. Оны? айтуынша, монументті? негізгі идеясы бейбіт ?мір мен келісімге ?мтыл?ан барлы? ?аза?станды?тарды? ??мырлы? м?ратын білдіреді.
Б?йтеректі? негізгі ?стыны Бейбітшілік дара?ы болып есептеледі. Ежелгі т?пкі ??ымында «б?йтерек» деген с?зді? ?зі «?мір а?ашы» деген ма?ынаны білдіреді. Міне, осы жапыра? жай?ан алып а?аш?а ертедегі ертегілерде кездесетін ?асиетті ??с – Сам?ры? ай?ара жазыл?ан ке? ?анаттарымен айналасын т?тас жауып ?шып келеді. Ол ?мірді? ?зегін ?ркендетіп, ?мітті? ?зірін ?кілейтін алып алтын ж?мырт?а – К?нді салу ?шін ?мір а?ашы – Б?йтерекке ?мтыла т?скен.
Осы алып а?ашты? та?ы бір идеясы ?лім мен ?мірді те?естіретін д?ниеж?зілік мифті? мазм?нына негізделген. ?аза? мифологиясында ол космос а?ашы ретінде ?аралады. Б?йтерек ?ш ?лемді байланыстырушы д?некер ретінде ке?інен к?рсетіледі. Ел арасында адамны? жаны киелі теректе са?талады деген ??ым ежелден ?алыптас?ан. Мифология?а зер салса?, б?йтерек туралы а?ыз ??гімелер ?те к?п. Соларды? бірінде, басы аспанмен, т?п тамыры жер астымен жал?ас?ан киелі теректі? ?рбір жапыра?ы жер ж?зінде жаса?ан ?р адамны? ?мір тіршілігіні? нышаны, жер бетінде тіршілік еткен ?рбір адам киелі теректі? жапыра?ы жарыл?анда ?мірге келіп, жапыра?ы жай?алып ?скенде есейіп, кемеліне келіп, жапыра?ы мезгілсіз сар?айса, ?ай?ы-?асіретке тап болады, жапыра?ы солса ?артайып, жапыра?ы ?зіліп, жерге т?скенде, ?аза?а ?шырайды делінген. Осылай б?йтеректі? жапыра?ына жан орналастырып, адамны? ?мір с?ру кезе?дерімен ?йлестіре бейнелейді.
Б?йтерек — ?ш ?лемді байланыстырушы д?некер ретінде ?спеттелінеді. Орта д?ниені — адам, жо?ар?ы д?ниені — ?ара??с, т?менгі д?ниені — жылан-айда?ар к?рсетеді. ?аза? ертегілерде кейіпкер жерасты ?леміне тап болады ж?не ?за??а созыл?ан сапар кезінде ?лкен а?аш?а жолы?ады, ол жерде а?аш?а ?рмелеп бара жат?ан жыланды ?лтіріп, Сам?ры?ты? балапандарын айда?ардан ??т?арып ?алады. Осы ерлігі ?шін Алып ?ара??с кейіпкерді жер бетіне алып шы?ады.
Ертегіде Сам?ры? к?сы осылайша мінезделінеді. Кейіпкер жыланды ?лтірген со? Байтеректі? т?біне демалып отырады. «Сол кезде к?нбатыс жа?тан бір ?ара б?лт шы?ыпты. ?атты дауыл жерді ша?датты.
– Б?л не? – деп с?рады (Жарты – Т?стік)? Сонда екі балапан айтты:
- Б?л бізді? анамызды? ?анатыны? екпінді желі, — деді.
К?н н?сер жауын ??йып – ??йып жібереді.
- Б?л ?алай? – дегенде, балапан айтты:
- Анамызды? к?з жасы. Жылда-жылда бала тапсам да, бірі ілеспей койды деп жыла?аны – деді. ??с ашылып ?ар жауды, жапала? – жапала?.
- Б?л не – деді.
– Анамызды? ?уанып, ?ар?-?ар? к?лгені, — деді.
??скеліп а?аш басына ?он?анда, ?йдін жуанды?ындай а?аш иіліп жерге тиді дейді». Б?л теректі? басы аспанмен, т?п тамыры жер астымен жал?ас?ан. Ол к?зге к?рінбейтін киелі а?аш. Б?йтерек мазм?ны бірде з??лім а?ашы к?зге елестетсе, екіншісінде мы?ты, зор к?шті ?шіншісінде, ?арыш пен жер арасында?ы тылсым байланысты бейнелейді. Сондай-а? ол тіршілік иелеріне тірек, с?йеніш, ?ор?ан, пана деген, ??ымды да білдіреді.
А?ыз бойынша мифологиялы? Б?йтерек немесе Жолтерек (жолдара?) О д?ние мен Б?л д?ние арасын жал?аушы жол ретінде саналады. Алып теректі? ерекше ?асиеті сол оны айнала ?н салып, тілеген адамдарды? тілегі ?абыл болып жа?сылы??а ?згереді екен.
Елорданы? бас жоспары аясында салын?ан нысанны? сызба-жобасын ?лемдік с?улет ?неріні? шеберлері жасап, Ресей академиясыны? с?улетшілері, белгілі жапон с?улетшісі Кисе Курокава ж?не «А?орда» ?аза?станды? жобалау-??рылыс компаниясы орнатты. Есіл ?зеніні? сол жа?алауынан к?кке ?арай бой соз?ан з?улім «Б?йтеректі?» биіктігі – 97 метр. Ол Астана ?аласыны? елорда м?ртебесіне ие бол?ан 1997 жылды білдіреді.
?имаратты? ?зі ?ш б?ліктен т?рады. Б?ларды? да ?зіндік сырлары бар. Нысанны? жер асты б?лігі ?лтты? тамыр жаюынан ?зекті ой ?рсе, ал екінші-?шінші б?ліктері кейінгі ?ркендеу кезе?дерінен к?ріністер береді.
Кешенні? е? жо?ар?ы б?лігіндегі «Аялы ала?ан» композициясы осы монументті т?р?ызу идеясын ?сын?ан Президент Н?рс?лтан Назарбаев ала?аныны? к?шірмесін ал?а тартты.
Панорамалы? залды? ортасында 17 жапыра?тан т?ратын 17 ?рт?рлі ?лем діндеріні? у?кілдері ?олы ?ойыл?ан а?аш глобусы орналас?ан. ?шар басында алтын шар орналас?ан, арнайы шынылармен ?йнектелген «Б?йтерек» к?мбезіні? салма?ы 70 тонна?а жетсе, алтын шарды? ?сті?гі ауданы 1 553 метрді алады. Алтын шар мен ?имаратты? негізгі кіреберісі бір-бірімен «о?пан» деп аталатын салма?ы 695 тонналы? металл ??рыл?ымен жал?асып жатыр.
«Астана-Б?йтерек» монументіні? жерасты б?лігі 4,5 метрлік тере?дікке кетеді. Онда д?мхана, аквариумдер ж?не белгілі суретші Ерболат Т?лепбайды? ша?ын галереясы бар. «А?ашты? ді?імен» лифтілер ар?ылы к?терілген адам к?ктегі шардан бір-а? шы?ады.
