Ашы? саба? "Еліктеуіш с?здер туралы т?сінік. ?айталау "

Та?ырыбы: Еліктеуіш с?здер туралы т?сінік. ?айталау

Ма?саты: Еліктеу с?зді? ма?ыналы? т?рлерін білу, еліктеуіш пен бейнелеуішті? айырмашылы?тарын, орта? белгілерін т?сіну. ?мірде еліктеу с?здерді ?олдана алу?а ?йрету.

Міндеттері: Білімділік: О?ушылар?а еліктеу с?з туралы т?сінік бере отырып, ?ткен та?ырыпппен байланыстыру

Дамытушылы?: О?ушыларды? о?у-жазу да?дыларын жетілдіру. С?йлеу м?дениетін дамыту, с?здік ?орын молайту, ойлау, есте са?тау ?абілетін дамыту.

Т?рбиелік: О?ушыларды ?йымшылды??а, досты??а, адамгершілікке, іздемпазды??а т?рбиелеу.

Саба?ты? т?рі: Жа?а саба?

?діс- т?сілдері: ??гіме, с?ра?- жауап, к?рнекілік,ойын.

К?рнекілігі: Еліктеуіш та?ырыбына суреттер.

Саба?ты? барысы: 1. ?йымдастыру кезе?і.

а) саба??а дайынды?тарын тексеру

?) психологиялы? с?т

Жар?ырап к?н ашылды,

К?н н?ры т?гел шашылды,

Біз ?депті баламыз,

?айырлы к?н ?стазым,

Біз к??ілді боламыз.

б) ?ткенді ?айталау, ?й тапсырмасын тексеру

- 12 –жатты?уды тексеру.

«Білімділер ?леміненен ?оржын » ?келді, сол ?оржын ішіндегі с?ра?тар?а жауап берейік:

Шылау дегеніміз не?
Шылаулар с?йлем м?шелі болама?
Мен, ж?не шылаулары с?йлем с?здеріне ?андай к?мек беред?
Есімдік дегеніміз не? Мысал келтір.
Ода?ай дегеніміз не?
Ода?ай?а мысал келтір?

2. Жа?а саба?

. 1.Еліктеу с?здер – айналада?ы ?р т?рлі ??былыстарды? дыбыстарына, ?имыл ?рекеттеріне еліктеумен немесе оларды? бейнелерімен байланысты ту?ан с?здер.
Мысалы: тырс етті, былш етті, шорт сынды, д??к етті, ?олп ете ?алды т.б

Еліктеу с?здерді? бас?а с?з таптарынан ?зіндік ерекшеліктері бар. Біріншіден, б?л с?здер айналада?ы ??былыстарды? ?р т?рлі дыбыстарынан есту ар?ылы ж?не т?рлі ?имылдарына еліктеуден ту?ан. Мысалы олар: ?а???р - к??гір, тасыр – т?сыр б?гже? – б?гже?, дала? – д?ла? т.б. ?р т?рлі ?имыл, іс - ?рекетке, ??былыс?а еліктеуді білдіреді. Сонды?тан да олар еліктеу с?здер деп аталады

Сірі?ке жа?ып, стаканда?ы су?а батырамын.
С?ра?:
- От ?айтып с?нді?
- От быж етіп с?нді.
- Дыбысты ?ай сезім м?шелері ар?ылы ?абылдады?дар?
- ??ла?ымызбен естідік

.Са?ат аламын да, стол ?стіне ?оямын.
- Са?ат ?алай ж?ріп т?р?
- Са?ат ты? - ты? етіп ж?ріп т?р.
С?ра?:
а) ?здері? жа?а к?рген н?рселеріне байланысты, жаз?ан с?йлемдері?е байланысты не ??ты?дар?
?) Дыбыстарды ?ай сезім м?шесімен ?абылдады??
(О?ушылар ?з бетімен "Дыбысты? еліктеуіш"с?здерді? ережесін шы?арып, о?улы?пен салыстырады)
Бейнелеуішті таныту ?шін т?жірибе к?рсетіледі.
1. О?ушыны? атын атап ?зіме ?арату.
- Диас ?алай ?арады?
Диас жалт ?арады.
2. Шам жа?ып с?ндіру.
- Шам ?айтті?
Шам жар? ете ?алды.
3. М??алім ж?ріп келе жатып кенет то?тау.
- М??алім ?алай то?тады?
М??алім кілт то?тады.
Сендер біраз н?рсе к?рді?дер.
Осыдан не ??ты?дар?
(Ереже шы?арып, о?улы?пен салыстыру) Сонымен, о?ушылар, таби?атта?ы, к?нделікті ?мірдегі дыбыстарды, ?имылдарды естіп немесе к?збен бай?айды екенбіз. Тіліміздегі кейбір дыбыстарды, дауыстарды к?збен к?ріп бейнелеп, екінші бір сан алуан с?здерді ??ла?пен есту ар?ылы аны?таймыз.
Еліктеуіш с?здер ?айталанып та, ?осарланып та ж?мсалады. Ондайдак?мекші етістікпен тіркесіп, онымен бір ?ызметте немесе жеке т?рып ?имылды? амалын білдіреді. Мысалы: Тырс - тырс етті, сарт етті, арс – арс етеді, пыр – пыр етті т.б.
Мысалы: ?теді ауызды?ын ?арш – ?арш шайнап. (Жамбыл) Ыр?алып ?ар?а ?ар? етті, ірмішік жерге салп етті. (Абай)
Еліктеуіш с?здер к?бінесе к?мекші етістікпен ( к?бінесе ет к?мекші етістігімен) тіркесіп ж?мсалады. Мысалы: сарт етті, ?ы?? етпеді, са?? етті, топ етті т.б.

2. Бейнелеуіш с?здер
Таби?атта?ы заттарды? ?оз?алысын, к?йін к?ру ар?ылы сипаттайтын, бейнелейтін с?здер.
Мысалы: Кенеттен шы??ан дауыс?а Ботаг?з «?» деуге ?лгермей, ж?рісін кілт то?татып, жалт ?арады. (С?бит М??анов)
Берілген мысалдарда?ы кілт с?зі бірден, тез то?тауды, жалт с?зі шапша? б?рылып ?арауды білдіріп т?р.
Бейнелеуіш с?здер к?мекші етістікпен (к?бінесе ет к?мекші етістігімен) тіркесіп ж?мсалады. Мысалы: жалп ете т?сті, жалт ?арады, ?алт етті, ербе? етті ?ай?а? етті, сыла? етіп шы?а келді, тыржы? етті т.б. ейнелеуіш с?здер ?айталанып, ?осарланып, к?мекші етістікпен тіркесіп ж?мсалады. Мысалы: жалт – ж?лт, ма? – ма?, Б?гже? – б?гже? ж?рді, ?и?а? – ?и?а? етті т.б.

І. «Кім тап?ыр, кім білгіш ?»
1. Есіме м??алім айт?анда ?ана т?сіп, б?йірімні? т?п жа?ы ?ып ете ?алды. 2.Азиат! – деп шарт еткізіп, Еламанды жа?ыан тартып жіберді.3. «?ара К?же» дегендерге «?у» деп жалт ?арайтын болдым.4. Бермесе?із, ?ойы?ыз, - дедім де жалт б?рылып, есікті бар к?шіммен тарс жауып, ж?неле бердім. 5. Балалар ананы – мынаны с?рап, азан – ?азан болып жат?анда мен л?м деместен са? еткізіп, а?шаны сатушыны? ?олына ?стата салдым.6.А?ша ма?дайлы, ке? с?лу ж?ді ?мітей ашы? ?нмен сы?? – сы?? етіп, ?й ішіне естірте к?лді

2. 1.Жай ?ана сарт етіп жабылады
Іздегені? ішінен табылады
2.?орба? – ?орба? еткен
?мірі орманда ?ткен
3.Сырт – сырт еткен дыбысы
Ояту оны? ж?мысы
4.Жалт – ж?лт етеді
Жерге сі?іп кетеді
5.То? – то? етіп тама?ын
А?аштан іздеп табатын

Сергіту с?ті: К?белек т?рып ертемен

К?лімдеп керілді

Бір дегенде –шы?пен бетін жуды,

Екі дегенде –шыр айналып б?рылды.

?ш дегенде- ?анат ?а?ып,

Т?рт дегенде –?шып кетті.

Арс, борс, г?рс, д?рс, мырс, тарс, тырс т. б.
Борт, бырт, к?рт, кірт, морт, сарт, сырт, шарт, шырт т. б.
Жап, жып, лап, лып, сап, сып, тап, топ, тып, шап т. б.

3. Саба?ты бекіту.

Венн диаграммасы. Еліктеуіш пен бейнелеуішті салыстырып, ??састы?тары мен айырмашылы?тарын табады.

4. Саба?ты ?орытындылау.

Та?ырыпты? теннис. 2 ойыншы, 1 т?реші, 1 уа?ыт есептеуші.

О?ушылар та?ырып?а байланысты ?атысы бар с?здерді айта бастайды, біреуі то?та?анда келесісі жал?астырады. Т?реші ойыншыны? ?анша с?з айт?андарын санайды, уа?ыт есептеуші уа?ыт белгілеуді.
1.Еліктеу с?з дегеніміз не?
2.Ма?ынасына ?арай еліктеу с?з нешеге б?лінеді?
3.Бейнелеуіш с?з дегеніміз не?
4.Еліктеуіш с?зді ?алай т?сінесі??
5.Абай атамызды? біры??ай еліктеуіш с?зге ??рыл?ан «Жаз»?ле?ін жат?а айт

?йге тапсырма. К?ркемдік шы?армадан еліктеуіштері бар 15 с?йлем жазып келу.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Ашы? саба? "Еліктеуіш с?здер туралы т?сінік. ?айталау "»

ҚАЗАҚ ТІЛІ

Күні: 20.04.15ж

Тақырыбы: Еліктеуіш сөздер туралы түсінік. Қайталау

Мақсаты: Еліктеу сөздің мағыналық түрлерін білу, еліктеуіш пен бейнелеуіштің айырмашылықтарын, ортақ белгілерін түсіну. Өмірде еліктеу сөздерді қолдана алуға үйрету.

Міндеттері: Білімділік: Оқушыларға еліктеу сөз туралы түсінік бере отырып, өткен тақырыпппен байланыстыру

Дамытушылық: Оқушылардың оқу-жазу дағдыларын жетілдіру. Сөйлеу мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, ойлау, есте сақтау қабілетін дамыту.

Тәрбиелік: Оқушыларды ұйымшылдыққа, достыққа, адамгершілікке, іздемпаздыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ

Әдіс- тәсілдері: Әңгіме, сұрақ- жауап, көрнекілік,ойын.

Көрнекілігі: Еліктеуіш тақырыбына суреттер.

Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі.

а) сабаққа дайындықтарын тексеру

ә) психологиялық сәт

Жарқырап күн ашылды,

Күн нұры түгел шашылды,

Біз әдепті баламыз,

Қайырлы күн ұстазым,

Біз көңілді боламыз.

б) өткенді қайталау, үй тапсырмасын тексеру

- 12 –жаттығуды тексеру.

«Білімділер әлеміненен қоржын » әкелді, сол қоржын ішіндегі сұрақтарға жауап берейік:

Шылау дегеніміз не?
Шылаулар сөйлем мүшелі болама?
Мен, және шылаулары сөйлем сөздеріне қандай көмек беред?
Есімдік дегеніміз не? Мысал келтір.
Одағай дегеніміз не?
Одағайға мысал келтір?

2. Жаңа сабақ

. 1.Еліктеу сөздер – айналадағы әр түрлі құбылыстардың дыбыстарына, қимыл әрекеттеріне еліктеумен немесе олардың бейнелерімен байланысты туған сөздер.
Мысалы: тырс етті, былш етті, шорт сынды, дүңк етті, қолп ете қалды т.б

Еліктеу сөздердің басқа сөз таптарынан өзіндік ерекшеліктері бар. Біріншіден, бұл сөздер айналадағы құбылыстардың әр түрлі дыбыстарынан есту арқылы және түрлі қимылдарына еліктеуден туған. Мысалы олар: қаңғұр - күңгір, тасыр – тұсыр бүгжең – бүгжең, далаң – дұлаң т.б. әр түрлі қимыл, іс - әрекетке, құбылысқа еліктеуді білдіреді. Сондықтан да олар еліктеу сөздер деп аталады

Сіріңке жағып, стакандағы суға батырамын.
Сұрақ:
- От қайтып сөнді?
- От быж етіп сөнді.
- Дыбысты қай сезім мүшелері арқылы қабылдадыңдар?
- Құлағымызбен естідік

.Сағат аламын да, стол үстіне қоямын.
- Сағат қалай жүріп тұр?
- Сағат тық - тық етіп жүріп тұр.
Сұрақ:
а) Өздерің жаңа көрген нәрселеріне байланысты, жазған сөйлемдеріңе байланысты не ұқтыңдар?
ә) Дыбыстарды қай сезім мүшесімен қабылдадық?
(Оқушылар өз бетімен "Дыбыстық еліктеуіш"сөздердің ережесін шығарып, оқулықпен салыстырады)
Бейнелеуішті таныту үшін тәжірибе көрсетіледі.
1. Оқушының атын атап өзіме қарату.
- Диас қалай қарады?
Диас жалт қарады.
2. Шам жағып сөндіру.
- Шам қайтті?
Шам жарқ ете қалды.
3. Мұғалім жүріп келе жатып кенет тоқтау.
- Мұғалім қалай тоқтады?
Мұғалім кілт тоқтады.
Сендер біраз нәрсе көрдіңдер.
Осыдан не ұқтыңдар?
(Ереже шығарып, оқулықпен салыстыру) Сонымен, оқушылар, табиғаттағы, күнделікті өмірдегі дыбыстарды, қимылдарды естіп немесе көзбен байқайды екенбіз. Тіліміздегі кейбір дыбыстарды, дауыстарды көзбен көріп бейнелеп, екінші бір сан алуан сөздерді құлақпен есту арқылы анықтаймыз.
Еліктеуіш сөздер қайталанып та, қосарланып та жұмсалады. Ондайдакөмекші етістікпен тіркесіп, онымен бір қызметте немесе жеке тұрып қимылдың амалын білдіреді. Мысалы: Тырс - тырс етті, сарт етті, арс – арс етеді, пыр – пыр етті т.б.
Мысалы: Өтеді ауыздығын қарш – қарш шайнап. (Жамбыл) Ырғалып қарға қарқ етті, ірмішік жерге салп етті. (Абай)
Еліктеуіш сөздер көбінесе көмекші етістікпен ( көбінесе ет көмекші етістігімен) тіркесіп жұмсалады. Мысалы: сарт етті, қыңқ етпеді, саңқ етті, топ етті т.б.

2. Бейнелеуіш сөздер
Табиғаттағы заттардың қозғалысын, күйін көру арқылы сипаттайтын, бейнелейтін сөздер.
Мысалы: Кенеттен шыққан дауысқа Ботагөз «ә» деуге үлгермей, жүрісін кілт тоқтатып, жалт қарады. (Сәбит Мұқанов)
Берілген мысалдардағы кілт сөзі бірден, тез тоқтауды, жалт сөзі шапшаң бұрылып қарауды білдіріп тұр.
Бейнелеуіш сөздер көмекші етістікпен (көбінесе ет көмекші етістігімен) тіркесіп жұмсалады. Мысалы: жалп ете түсті, жалт қарады, қалт етті, ербең етті қайқаң етті, сылаң етіп шыға келді, тыржың етті т.б. ейнелеуіш сөздер қайталанып, қосарланып, көмекші етістікпен тіркесіп жұмсалады. Мысалы: жалт – жұлт, маң – маң, Бүгжең – бүгжең жүрді, қиқаң – қиқаң етті т.б.

І. «Кім тапқыр, кім білгіш ?»
1. Есіме мұғалім айтқанда ғана түсіп, бүйірімнің түп жағы қып ете қалды. 2.Азиат! – деп шарт еткізіп, Еламанды жағыан тартып жіберді.3. «Қара Көже» дегендерге «әу» деп жалт қарайтын болдым.4. Бермесеңіз, қойыңыз, - дедім де жалт бұрылып, есікті бар күшіммен тарс жауып, жөнеле бердім. 5. Балалар ананы – мынаны сұрап, азан – қазан болып жатқанда мен ләм деместен сақ еткізіп, ақшаны сатушының қолына ұстата салдым.6.Ақша маңдайлы, кең сұлу жүді Үмітей ашық үнмен сыңқ – сыңқ етіп, үй ішіне естірте күлді

2. 1.Жай ғана сарт етіп жабылады
Іздегенің ішінен табылады
2.Қорбаң – қорбаң еткен
Өмірі орманда өткен
3.Сырт – сырт еткен дыбысы
Ояту оның жұмысы
4.Жалт – жұлт етеді
Жерге сіңіп кетеді
5.Тоқ – тоқ етіп тамағын
Ағаштан іздеп табатын

Сергіту сәті: Көбелек тұрып ертемен

Күлімдеп керілді

Бір дегенде –шықпен бетін жуды,

Екі дегенде –шыр айналып бұрылды.

Үш дегенде- қанат қағып,

Төрт дегенде –ұшып кетті.

Арс, борс, гүрс, дүрс, мырс, тарс, тырс т. б.
Борт, бырт, күрт, кірт, морт, сарт, сырт, шарт, шырт т. б.
Жап, жып, лап, лып, сап, сып, тап, топ, тып, шап т. б.

3. Сабақты бекіту .

Венн диаграммасы. Еліктеуіш пен бейнелеуішті салыстырып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын табады.

4. Сабақты қорытындылау.

Тақырыптық теннис. 2 ойыншы, 1 төреші, 1 уақыт есептеуші.

Оқушылар тақырыпқа байланысты қатысы бар сөздерді айта бастайды, біреуі тоқтағанда келесісі жалғастырады. Төреші ойыншының қанша сөз айтқандарын санайды, уақыт есептеуші уақыт белгілеуді.
1.Еліктеу сөз дегеніміз не?
2.Мағынасына қарай еліктеу сөз нешеге бөлінеді?
3.Бейнелеуіш сөз дегеніміз не?
4.Еліктеуіш сөзді қалай түсінесің?
5.Абай атамыздың бірыңғай еліктеуіш сөзге құрылған «Жаз»өлеңін жатқа айт