Ашы? саба? "Сан есім. Дара ж?не к?рделі сан есімдер."

О?т?стік ?аза?стан облысы

Шардара ?аласы

М.Гоький атында?ы жалпы орта мектебі

?аза? тілі мен ?дебиеті п?ніні? м??алімі

Султанова Гулмира Мынбаевна

Саба?ты? та?ырыбы: Сан есім. Дара ж?не к?рделі сан есімдер.

Саба?ты? ма?саты: а) Сан есім туралы т?сінік беру, дара ж?не к?рделі сан есімдерді ажырата білуге ?йрету; с?йлем м?нерлеріне жете к??іл б?лу;

?) Ойлау белсенділігі мен танымды? ?ызы?ушылы?ын дамыту, ой ?орытып на?ты шешім жасата білу, шы?армашылы? ізденістерін арттыру?а ы?пал жасау;

б) ?мір ??былыстарын танып білуге, ?лтты? ?негені бойына сі?іріп, ту?ан хал?ыны? ?нерін с?йіп ?суге баулу, е?бекс?йгіштікке т?рбиелеу.

Саба?ты? т?рі: жа?а материалды т?сіндіру

Саба?ты? ?дісі: с?ра?-жауап, ізденіс, баяндау, талдау, т.б.

К?рнекілігі:В.Беспальконы? дамыта о?ыту технологиясына негізделген саба? жоспары, интерактивті та?та, суреттер, сауалнама, перфокарта,т.б.

П?наралы? байланыс: математика, тарих, ?дебиет, ?деп,валеология,география,сурет,т.б

Саба?ты? барысы:

І.?йымдастыру : 1.Сыныпты? саба??а ?атысы.

2. ?й тапсырмасын тексеру (с?ра?тармен ?орытындылау).

ІІ. Жа?а саба? : Сан есім. Дара ж?не к?рделі сан есімдер.

1 «Жа?а саба?ты? ??пиясы» (жа?а саба?ты ме?герту)

- Балалар, б?гін ?арашаны? нешінші ж?лдызы?

- Сендер неше жастасы?дар?

- Нешінші сыныпта о?исы?дар?

- Сыныпта ?анша о?ушы бар?

(26,11,6,32.)

Б?л сандар заттарды? ?андай ма?ыналы? белгілерін аны?тап т?р?

(ретін,м?лшерін,санын)

Б?л сандар зат есімдермен тіркесіп сан есім болып табылады.

(Кесте бойынша саба? т?сіндіру.)

??рамына ?арай дара

(бір т?бірден ??рал?ан негізгі ж?не туынды сан есім) бес, елу, сегізінші к?рделі (екі не одан к?п т?бірлерді? тіркесуі не ?осарлануынан жасал?ан сан есім ) елу бес, ?ш-т?рт

Сан

есім

Затты? санын, ретін,

м?лшерін білдіреді

?анша? Неше?

Нешінші? Нешеу?

Мысалдар:

Б?л Жамбыл жасап отыр то?сан жасты,

То?саннан ?рі кетті, ж?зге де асты.

(Жамбыл)

Ал енді балалар жа?а саба?ты т?сінсек, мына с?уле бойында?ы сандарды ??рамына ?арай ажыратып, бір-бірімен ?осы?дар.

1942 100 5 25 3 30 22 316 20 6 13

Дара:ж?зінші,бесінші,?шінші,отыз, он, жиырма, алты.

К?рделі: мы? то?ыз ж?з ?ыры? екі,жиырма бес, ?ш ж?з он алты, жиырма екі,он ?ш.

Балаларды? жа?а саба?тан ал?ан білімдерін тияна?тау ма?сатында толтыртамын.

?) «Е? жа?сы ойыншы»

-Балалар,ауыз ?дебиеті дегеніміз не? ?андай т?рлерін білеміз?

(-Ма?ал-м?телдер,ж?мба?тар,батырлар жыры, ертегілер,т.б)

-Ендеше,ауыз ?дебиетімізді? бай м?ралары ма?ал-м?телдерде,жа?ылтпаштарда ж?не ж?мба?тарда да сан есімдер бар екен.

Мысалы:Б?гінгі бізді? саба?ымызды? ?раны:

1) Білекті бірді жы?ар,

Білімді мы?ды жы?ар,та?ы ?андай ма?ал-м?телдерді білесі?дер?

2) Ер жігітті? екі с?йлегені-?лгені

3) Жеті атасын білген ер,

Жеті ж?ртты? ?амын жер.

4) Алтау ала болса,ауызда?ы кетеді,

Т?ртеу т?гел болса,т?бедегі келеді.

5) Жеті атасын білмеген жетесіз.

-Келесі ж?мба?тар?а кезекті берейік.Мен сендерге бірнеше ж?мба?тар о?имын,сендер шешуін тауып,сан есімдерді аны?та?дар.

Ж?мба?тар:

1)?ос ?азы?,екі желі,сегіз но?та,

С?йлейді шежіредей адам со?са. (домбыра)

2)К?лемді,?лкен,алып аузын ашып,

Ж?реді он екі ая? ?адам басып.

?р бірінде отыздан барма?ы бар,

??тылмас ешбір адам одан ?ашып. (жыл,он екі ай)

3)Екі тыш?ан бірлесіп кесіп-пішіп береді,

Екеуі бірге ж?рмесе, жо? ?ой бізге керегі. (?айшы)

4)Та?ерте? т?рт ая?ты,

Т?сте екі ая?ты.

Кешке ?ш ая?ты. (адамны? с?билік,жасты?,к?рілік ша?ы)

5)Он к?зі бар ?зінде,

Он саны бар к?зінде.

К?зіне сауса? саласы?,

Жыра?тан хабар аласы?. (телефон)

-Ендігі кезекті жа?ылпаштар?а берейік, мен айт?ан жа?ылтпаштарды ?айталап айтып,с?з ішіндегі сан есімдерді табы?дар.

1)?ш кіші ішік піштім,

Бес ?лкен ішік піштім.

Неше кіші ішік піштім? (3 кіші ішік піштім)

2)Оралдан орал?ан олардан

Омаржан о? к?ріп,

Он б?рік,тор беріп,тон ал?ан.

3)?ыры? ??лып,

?ыры? ??ры?.

??ры? та ?ыры?,

??лып та ?ыры?.

М?тінмен ж?мыс

Арты? болмас білгені?.

1) Ай-жерді? серігі. Ай жер шарынан к?п кіші: диаметрі жа?ынан 4есе дерлік, к?лемі жа?ынан 49 есе кіші. Ай бетінде ысты? к?ндіз 130 градус?а жетеді. Оны? есесіне т?нде минус 170 градус аяз болады.

2)Адам организмінде 300 грамдай т?з бар.Ол т?зды? ?оры термен т.б. шы?арылып, та?ам ??рамында?ы т?збен толы?тырылып отырады.

Адам?а т?улігіне 10-15 грамдай ?ана т?з керек. Одан арты? пайдалану зиян. Арты? т?з гипертония ауруын ?оздырады.

Тапсырма: Осы м?тін ішіндегі сан есімдерді теріп жазып, дара сан есімдер мен к?рделі сан есімдерді аны?та.

2) "Білім мен д?ст?р" сыны ойыны

Осы сандар?а байланысты хал?ымыз ?аза? ??ымында 1,3,5,7,9,40 секілді сандарды? б?рін бір ырым?а негіздеп, киелі деп есептеген. Сонды?тан да мені? ?оятын с?ра?ым осы т??іректі ?амтиды.

1. Жеті ата?ды ата (ата, ?ке, бала, немере, ш?бере, ш?пшек, немене)

2. Хал?ымызды? кие т?т?ан сандарын ата (7,9)

3. ?ш арсызды ата (?й?ы, тама?, к?лкі)

4. Жігітті? ?ш ж?рты (?з ж?рты, ?айын ж?рты, на?ашы ж?рты)

5. Т?рт т?лік (?ой, сиыр, жыл?ы, т?йе)

6. Ер ?аруы бес ?ару (найза, сада?, шо?пар, ?ылыш, айбалта)

7. ?она?ты? т?рт т?рі (арнайы, ?ыдырма, ??дайы, ?ыл?ыма)

8. ?ш б?йтерек (Ілияс, С?кен, Бейімбет)

9. Бес арыс (Ш?к?рім, Ахмет, Ма?жан, Міржа?ып, Ж?сіпбек)

10. Хал?ымызды? сан есімдерден басталып айтылатын ?лтты? ойындары ?алай аталады? (то?ыз??мала?, алтыба?ан)

«Ма?с?тым-тіл ?стартып, ?нер шашпа?» дегендей, б?л саба?та Абай атамызды айтпай кетуге болмайды. Абай атамызды? «Ту?анда д?ние есігін ашады ?ле?, ?ле?мен жер ?ойнына кірер дене?» демекші, бізді? к?нделікті т?рмысымызда, той- думандарда айтылып ж?рген ?ле? та?ырыптарыны? кейбірі санмен аталады.

Мысалы, ?андай ?ндерді білесі?дер? (Бір бала, Жиырма бес, Екі жирен, Бір келіншек, Он алты ?ыз, Сегіз ая?)

1-де?гей –суретпен ж?мыс.Суретке ?арап сан есімдерді ?атыстырып, бір-екі с?йлем жазы?дар.

2-де?гей-сауалнама с?ра?тарымен ж?мыс. Сауалнама с?ра?тарына жауап бері?дер.

1. Сан есім с?зді? ?ай тобына жатады?

А)к?мекші есім ?)атаушы с?з Б)ода?ай

2.К?рделі сан есім ?алай жасалады?

А)?осарлану ар?ылы ?)тіркесу ар?ылы Б)?осарлану ж?не тіркесу ар?ылы

3.Тіл туралы За? 1997 жылы 11 шілдеде ?абылданды.Б?л с?йлемдегі сан есімдерді к?рсет.

А)11 шілде ?)1997 жылы Б)1997 жылы 11 шілде

4.Елбасымыз Н.?.Назарбаев: «. жылы ?аза?стан ауасы таза,м?лдір сулы,жасыл желекті елге айналуы тиіс»,-деді.К?п н?ктені? орнына тиісті сан есімді ?ойы?ыз.

А)2013 ?)2030 Б)2035

5.Биыл Т?уелсіздігімізге 20 жыл толып отыр.Б?л с?йлемде сан есім ?андай с?ра??а жауап береді?

А)?андай? ?)неше? ?анша? Б)нешеу?

3-де?гей- жеке о?ушылармен ж?мыс.

1.Егер мен д?рігер болсам. (ой тол?ау)

2. «Математика саба?ында» деген та?ырыпта ??гіме ??растыр.

3.»Бізді? сынып» атты хабарлама жаса.

4.Т?мендегі тірек с?здерді пайдаланып,сан есімі бар с?йлемдерден т?ратын м?тін ??растыр.

Атам мен ?жем. Жеке меншік мал. Кезектесіп ба?у. Ауыл ?мірі. К??ілді с?ттер.

1.-К?не, балалар, алда санаулы к?ндерден кейін ?андай мереке к?н бар?

(-16 желто?сан –Т?уелсіздік к?ні.)

-Биыл Т?уелсіз ел бол?анымыз?а ?анша жыл?

(-24 жыл.)

Ендеше, «Мені?- Т?уелсіз Отаным» та?ырыбында диалог ??растыры?дар.

2.?ар?а тамырлы ?аза?ты? ?рпа? т?рбиесінде сан есім с?з табыны? да алатын орны ерекше. Мысалы,біз 5-сыныпта Шешендік с?здер б?ліміндегі «?азыбекті? тап?ырлы?ын» білеміз,Б??ар жырауды? ?артай?ан кезінде к??ілін с?рама? болып ?азыбек би келеді.Сонда Б??ар:- 1-ден 10-?а дейінгі санны? ма?ынасын ешкім айтып бере алмады,сен айтшы,-дейді.Сонда ?азыбек айтып береді. К?не, кім еске т?сіреді. (о?ушылардан с?рау.)

1.?йге тапсырма:137-жатты?у. Сан есімні? т?рлерін ?атыстыра отырып,ж?мба?,санама? немесе жай ?лк? м?тінін ??ра?дар.

2.Ба?алау.

Просмотр содержимого документа
«Ашы? саба? "Сан есім. Дара ж?не к?рделі сан есімдер." »

Оңтүстік Қазақстан облысы

Шардара қаласы

М.Гоький атындағы жалпы орта мектебі

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Султанова Гулмира Мынбаевна

Сабақтың тақырыбы: Сан есім. Дара және күрделі сан есімдер.

Сабақтың мақсаты: а) Сан есім туралы түсінік беру, дара және күрделі сан есімдерді ажырата білуге үйрету; сөйлем мәнерлеріне жете көңіл бөлу;

ә) Ойлау белсенділігі мен танымдық қызығушылығын дамыту, ой қорытып нақты шешім жасата білу, шығармашылық ізденістерін арттыруға ықпал жасау;

б) Өмір құбылыстарын танып білуге, ұлттық өнегені бойына сіңіріп, туған халқының өнерін сүйіп өсуге баулу, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа материалды түсіндіру

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, ізденіс, баяндау, талдау, т.б.

Көрнекілігі:В.Беспальконың дамыта оқыту технологиясына негізделген сабақ жоспары, интерактивті тақта , суреттер , сауалнама, перфокарта,т.б.

Пәнаралық байланыс: математика, тарих, әдебиет, әдеп,валеология,география,сурет,т.б

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру : 1.Сыныптың сабаққа қатысы.

2. Үй тапсырмасын тексеру (сұрақтармен қорытындылау).

ІІ. Жаңа сабақ : Сан есім. Дара және күрделі сан есімдер.

1 «Жаңа сабақтың құпиясы» (жаңа сабақты меңгерту)

- Балалар, бүгін қарашаның нешінші жұлдызы?

- Сендер неше жастасыңдар?

- Нешінші сыныпта оқисыңдар?

- Сыныпта қанша оқушы бар?

(26,11,6,32.)

Бұл сандар заттардың қандай мағыналық белгілерін анықтап тұр?

(ретін,мөлшерін,санын)

Бұл сандар зат есімдермен тіркесіп сан есім болып табылады.

(Кесте бойынша сабақ түсіндіру.)

Құрамына қарай дара

(бір түбірден құралған негізгі және туынды сан есім) бес, елу, сегізінші күрделі (екі не одан көп түбірлердің тіркесуі не қосарлануынан жасалған сан есім ) елу бес, үш-төрт

Ал енді балалар жаңа сабақты түсінсек, мына сәуле бойындағы сандарды құрамына қарай ажыратып, бір-бірімен қосыңдар.

1942 100 5 25 3 30 22 316 20 6 13

Дара:жүзінші,бесінші,үшінші,отыз, он, жиырма, алты.

Күрделі: мың тоғыз жүз қырық екі,жиырма бес, үш жүз он алты, жиырма екі ,он үш.

Балалардың жаңа сабақтан алған білімдерін тиянақтау мақсатында толтыртамын.

ә) «Ең жақсы ойыншы»

-Балалар,ауыз әдебиеті дегеніміз не? Қандай түрлерін білеміз?

(-Мақал-мәтелдер,жұмбақтар,батырлар жыры, ертегілер,т.б)

-Ендеше,ауыз әдебиетіміздің бай мұралары мақал-мәтелдерде,жаңылтпаштарда және жұмбақтарда да сан есімдер бар екен.

Мысалы:Бүгінгі біздің сабағымыздың ұраны:

1) Білекті бірді жығар,

Білімді мыңды жығар,тағы қандай мақал-мәтелдерді білесіңдер?

2) Ер жігіттің екі сөйлегені-өлгені

3) Жеті атасын білген ер,

Жеті жұрттың қамын жер.

4) Алтау ала болса,ауыздағы кетеді,

Төртеу түгел болса,төбедегі келеді.

5) Жеті атасын білмеген жетесіз.

-Келесі жұмбақтарға кезекті берейік.Мен сендерге бірнеше жұмбақтар оқимын,сендер шешуін тауып,сан есімдерді анықтаңдар.

Жұмбақтар:

1)Қос қазық,екі желі,сегіз ноқта,

Сөйлейді шежіредей адам соқса. (домбыра)

2)Көлемді,үлкен,алып аузын ашып,

Жүреді он екі аяқ қадам басып.

Әр бірінде отыздан бармағы бар,

Құтылмас ешбір адам одан қашып. (жыл,он екі ай)

3)Екі тышқан бірлесіп кесіп-пішіп береді,

Екеуі бірге жүрмесе, жоқ қой бізге керегі. (қайшы)

4)Таңертең төрт аяқты,

Түсте екі аяқты.

Кешке үш аяқты. (адамның сәбилік,жастық,кәрілік шағы)

5)Он көзі бар өзінде,

Он саны бар көзінде.

Көзіне саусақ саласың,

Жырақтан хабар аласың. (телефон)

-Ендігі кезекті жаңылпаштарға берейік, мен айтқан жаңылтпаштарды қайталап айтып,сөз ішіндегі сан есімдерді табыңдар.

1)Үш кіші ішік піштім,

Бес үлкен ішік піштім.

Неше кіші ішік піштім? (3 кіші ішік піштім)

2)Оралдан оралған олардан

Омаржан оң көріп,

Он бөрік,тор беріп,тон алған.

3)Қырық құлып,

Қырық құрық..

Құрық та қырық,

Құлып та қырық.

Мәтінмен жұмыс

Артық болмас білгенің....

1) Ай-жердің серігі. Ай жер шарынан көп кіші: диаметрі жағынан 4есе дерлік, көлемі жағынан 49 есе кіші. Ай бетінде ыстық күндіз 130 градусқа жетеді. Оның есесіне түнде минус 170 градус аяз болады.

2)Адам организмінде 300 грамдай тұз бар.Ол тұздың қоры термен т.б. шығарылып, тағам құрамындағы тұзбен толықтырылып отырады.

Адамға тәулігіне 10-15 грамдай ғана тұз керек. Одан артық пайдалану зиян. Артық тұз гипертония ауруын қоздырады.

Тапсырма: Осы мәтін ішіндегі сан есімдерді теріп жазып, дара сан есімдер мен күрделі сан есімдерді анықта.

2) "Білім мен дәстүр" сыны ойыны

Осы сандарға байланысты халқымыз қазақ ұғымында 1,3,5,7,9,40 секілді сандардың бәрін бір ырымға негіздеп, киелі деп есептеген. Сондықтан да менің қоятын сұрағым осы төңіректі қамтиды.

1. Жеті атаңды ата (ата, әке, бала, немере, шөбере, шөпшек, немене)

2. Халқымыздың кие тұтқан сандарын ата (7,9)

3. Үш арсызды ата (ұйқы, тамақ, күлкі)

4. Жігіттің үш жұрты (өз жұрты, қайын жұрты, нағашы жұрты)

5. Төрт түлік (қой, сиыр, жылқы, түйе)

6. Ер қаруы бес қару (найза, садақ, шоқпар, қылыш, айбалта)

7. Қонақтың төрт түрі (арнайы, қыдырма, құдайы, қылғыма)

8. Үш бәйтерек (Ілияс, Сәкен, Бейімбет)

9. Бес арыс (Шәкәрім, Ахмет, Мағжан, Міржақып, Жүсіпбек)

10. Халқымыздың сан есімдерден басталып айтылатын ұлттық ойындары қалай аталады? (тоғызқұмалақ, алтыбақан)

«Мақсұтым-тіл ұстартып, өнер шашпақ» дегендей, бұл сабақта Абай атамызды айтпай кетуге болмайды. Абай атамыздың «Туғанда дүние есігін ашады өлең, өлеңмен жер қойнына кірер денең» демекші, біздің күнделікті тұрмысымызда, той- думандарда айтылып жүрген өлең тақырыптарының кейбірі санмен аталады.

Мысалы, қандай әндерді білесіңдер? (Бір бала, Жиырма бес, Екі жирен, Бір келіншек, Он алты қыз, Сегіз аяқ)

1-деңгей –суретпен жұмыс.Суретке қарап сан есімдерді қатыстырып, бір-екі сөйлем жазыңдар.

2-деңгей-сауалнама сұрақтарымен жұмыс. Сауалнама сұрақтарына жауап беріңдер.

1. Сан есім сөздің қай тобына жатады?

А)көмекші есім Ә)атаушы сөз Б)одағай

2.Күрделі сан есім қалай жасалады?

А)қосарлану арқылы Ә)тіркесу арқылы Б)қосарлану және тіркесу арқылы

3.Тіл туралы Заң 1997 жылы 11 шілдеде қабылданды.Бұл сөйлемдегі сан есімдерді көрсет.

А)11 шілде Ә)1997 жылы Б)1997 жылы 11 шілде

4.Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев: «... жылы Қазақстан ауасы таза,мөлдір сулы,жасыл желекті елге айналуы тиіс»,-деді.Көп нүктенің орнына тиісті сан есімді қойыңыз.

А)2013 Ә)2030 Б)2035

5.Биыл Тәуелсіздігімізге 20 жыл толып отыр.Бұл сөйлемде сан есім қандай сұраққа жауап береді?

А)қандай? Ә)неше? қанша? Б)нешеу?

3-деңгей- жеке оқушылармен жұмыс.

1.Егер мен дәрігер болсам... (ой толғау)

2. «Математика сабағында» деген тақырыпта әңгіме құрастыр.

3.»Біздің сынып» атты хабарлама жаса.

4.Төмендегі тірек сөздерді пайдаланып,сан есімі бар сөйлемдерден тұратын мәтін құрастыр.

Атам мен әжем. Жеке меншік мал. Кезектесіп бағу. Ауыл өмірі. Көңілді сәттер.

1.-Кәне, балалар, алда санаулы күндерден кейін қандай мереке күн бар?

(-16 желтоқсан –Тәуелсіздік күні.)

-Биыл Тәуелсіз ел болғанымызға қанша жыл?

(-24 жыл.)

Ендеше, «Менің- Тәуелсіз Отаным» тақырыбында диалог құрастырыңдар.

2.Қарға тамырлы қазақтың ұрпақ тәрбиесінде сан есім сөз табының да алатын орны ерекше. Мысалы,біз 5-сыныпта Шешендік сөздер бөліміндегі «Қазыбектің тапқырлығын» білеміз,Бұқар жыраудың қартайған кезінде көңілін сұрамақ болып Қазыбек би келеді.Сонда Бұқар:- 1-ден 10-ға дейінгі санның мағынасын ешкім айтып бере алмады,сен айтшы,-дейді.Сонда Қазыбек айтып береді. Кәне, кім еске түсіреді. (оқушылардан сұрау.)

Ақындарымыздың осы секілді санамақтары да бар. Енді бәріміз де өзімізге арнап санамақ айтайық:

Бір дегенім –білім алу.

Екі дегенім-елін сүю.

Үш дегенім-үлгілі болу.

Төрт дегенім-төзімді болу.

Бес дегенім- бірлікте болу.

Алты дегенім- ақылды болу.

Жеті дегенім- жетістікке жету.

Сегіз дегенім- сезіне білу.

Тоғыз дегенім-толғану.

Он дегенім-осының бәрін ойға алу.

-Олай болса,балалар,осындай қасиеттерді ойға алып қазақ деген қасиетті елдің бір перзенті болуы үшін Қазыбектей,Төле бидей, Әйтекедей тұлғалары бар халықтың ізін жалғастырушы «Біз кімбіз?» деген сұрақ туындайды.

Біз кімбіз?

Кеше Бүгін Ертең

3-4 жасар 6-сынып ХХІ ғасырдың

біз балдырған оқушысы болашақ

баламыз білім қуған барыстарымыз

өренбіз

Сабақтың аяқталу барысы:

1.Үйге тапсырма:137-жаттығу. Сан есімнің түрлерін қатыстыра отырып,жұмбақ,санамақ немесе жай өлкң мәтінін құраңдар.

2.Бағалау.