Анисимова Надежда Васильевна

Урокын темыже: Лум мутын ко? да мо? йодыш-влаклан вашештымыже.

Урокын цельже: лум мут нерген тунемше-влакын шинчымашыштым пенгыдемдаш ,тÿрло предмет – влаклан кӧ? мо? йодыш-влакым чын шынден мошташ туныкташ ,йоча-влакын возымо да кутырымо йылмыштым вияндаш;

-шочмо марий йылме деке пагалымаш кумылым шочыкташ

Задаче – влак:

- Тÿрлӧ предмет – влаклан чын йодышым шындаш туныкташ

- Арун возымашым вияҥдаш

- Икте – весылан полшен, пашаче кумылан лияш ÿжаш

Урокышто тунемме действий – влакым вияҥдымаш:

Личностный УУД:

-Илышыште шкем кучен, аклен мошташ тунеммаш, тыгодым пашан вийжым шижмаш.

Регулятивный УУД:

-Марий йылмын моторлыкшым арален, чын кучылт моштымышт;

-Предложенийыште лÿм мут – влаклан чын йодышым шынден мошташ.

Коммуникативный УУД:

-Чын мутланен моштымышт;

- Урокышто икте- весым пагален, аклен моштымышт;

-Шке шонымашым, литературный нормылан энертен, возен да ойлен мошташ тунемаш.

Кучылтшаш материал:сурет-влак:Ший пуян Ший Пампалче,Вудон,Вудкува,меран,рывыж,маска,Патыр,модывуй сурет-влак;

кайык муро,тошто марий сем,картычке-влак,сурет-влак.

Урокын типше: ушештарымаш да шинчымашым пенгыдемдымаш урок.

Урокым эртарыме йон-влак: мутланымаш, кычалмаш.

Урокын эртымыже:

I.Туныктышын ончылмутшо.

Доскаште эпиграф. Мый угыч подыльым,

Шер темын, Морко ший памашым.

Элнет ден коктын

Мутланышна лыжган марла.

( В.Осипов-Ярча )

Поро жапда лийже, йоча-влак,шергакан унана-влак!А кушто уна, тушто пайрем.Мыйын шонымаште таче меат весела кумыл дене,шум-чон йулен, марий йылме урокнам эртарен колтена.Урокым Валентин Осиповын «Ит вурсо,профессор» почеламут ужаш гыч туналнем.

Мо чын,тудо чын. Но марий калык коклаште тыгай ен-влак улыт,ой-ой,вожылат веле!

I. Тÿналтыш ужаш. ( Тунемше-влак сценкым модын ончыктат)

Ава :(эргыжлан куанен) Ой, эргым толешыс. Кужу корнеш нойышычат дыр?

Эрге: Мамочка, я вет по-марийский-то забул.

Ава: Кай, ала-мом ойлыштат. Шочмо йылмым мондаш лиеш мо.

Эрге: Чынак, забул. Марла кутыраяшет ынде не могу.

Ава: Тугеже, эргым, ала мыйымат рушла кутыраш туныктет? (олмапум ончыктен) Вот тиде по-русски как будет?

Эрге: Яблочка.

Ава: (пызлым ончыктен) А тиде?

Эрге:(шонен-шонен)Пызлочка!

Ава: (ÿстелтöрыш шында) Вот тебе киндочка, вот тебе шÿрочка, давай кочкавай! Тау тыланет, мыйымат рушла ойлаш туныктышыч.

Мемнан коклаште тыгай икшыве ынже лий. Айста шочмо йылмым йораташ, сылнын да раш мутланаш,сайын тунемаш туналына.

II. Монгысо пашам тергымаш

(Авадам суретлаш да изирак сочиненийым возаш)-кок тунемшым лудыкташ

Чынак туняште эн йоратыме, эн лишыл айдемына -тиде ава.

III. Тетрадьым почына,чын пыштена,рын шинчына

Числам да классысе пашам возена.

Визымше март.

Классысе паша.

Арун да чаткан возымо пашам эртарена (доскаште возымаш)-кушыч туналына.курлына.покшечын туналын улык пурлашкыла йолжым кадыртена.

К(ка) буквам да Кече икте-ава икте калыкмутым возымаш

       Ава деч посна мек ик кечымат илен огына керт. Тудо уке гын, портышто пычкемыш, тудо уке гын, чонлан пуста, тудо уке гын, кавасе кечат ок ырыкте, тудо уке гын, мыланна моткоч йосо.

  Ава-могай сылне да ныжылге шомак. Санденак калык ава нерген курым-курымла гоч тыге ойла: Кече икте-ава икте

Йоча-влак, шукерте огыл ме тендан дене «Ший пуян Ший Пампалче» марий калык йомакым лудна.Йомак чылалан келшен?

А тендан Ший Пампалчылан полшаш кумылда уло мо?Тыгай поро кумылан улыда гын, айста таче ты йомакыш каена.

Йомак кугыжаныш логалаш йосо,кугу когон кеча.Чын возена пашам эртарыде почаш ок лий.

(Йомак кугыжан,когон,сравоч сурет-влак)

Чын возена слайд

Шомак-влак: Пулдырчо,ломбо,шортньо,шурто,пунчо,модо,кинде,писте.(Правилым каласен кодымаш)

Тыгерак ме «Ший пуян Ший Пампалче» йомакыш логална.

Икшыве-влак,тудо могай ойгыш логалын?

Тунемше-влак-Пампалчым Вудон изи эргыжлан силом марлан налнеже.

Мемнан ончылно пеш кугу паша шога. Ший Пампалчым утараш.

Тидлан ойлымаш ужаш-влак нерген,поснак лум мут нерген шинчымашнам ончыктышаш улына. Тиде ойлымаш ужаш мыланна у огыл, лум мут дене ме ондакат пашам ыштенна. А таче ме тендан дене лум мутын йодышыжо-влакым ушештарена, кунам могай йодыш шындалтмыжым рашемден кодена

Ямде улыда? Вудон деч огыда луд?

Ший пуян Ший Пампалче ший товаржым налешат,пуешыже кож кишым шура да ачаж дене чеверласен лектын кая.Чодыра дене ошкылеш,кайык мурым колыштеш.

(Кайык муро йонгалтеш)

(Пуч йук шокта,суан муро шергылтеш)Тиде Шем Вудон.Айста тудын деч утлаш полшена.

(Вудон сурет.Модывуйышто шомак-влак)

1.Группо дене паша. Ойлымаш ужаш-влак нерген шинчымашым тергымаш

-«Тау,авай» текст гыч 1группа-лум мутым возен луктеш:2 гр.-глаголым;3 гр.-пале мутым .

Те группышто пашам кузе ыштышда?

-Йоча-влак, чынак, тушкаште икте весым колыштын, келшен пашам ыштыман, тунам веле сай лектышыш шуаш лиеш.

Нине мут-влак могай ойлымаш ужаш улыт,нунын нерген мом ойлен кертыда?2 ойлончышто рудо шомакым палемдыза. Эше могай ойлымаш ужаш нерген каласалтде кодын?

-Почеш мут могай ойлымаш ужаш дене пырля кучылталтеш?

-Почеш мут ончылно шогышо мутышт дене кузе возалтыт?

-Молодцы,Вудон деч утарышна.

Вудкува сурет.Вудкува деч утлаш пеш чо-о-так йосо.Но мыланна полшаш мо вашка, палыза?

_Кужу пылыш,кучык поч

Ковыштам молан от коч?

-Чотак мые лудынам

Чуч кудалын утленам.

3. (Меран сурет) Вудкува меранлан лум мутлан келшыше кластерым ышташ кушта.Полшена?1.Ойлымаш ужаш.2.Предметым ончыкта. 3.ко? мо? йодышлан вашешта.(вес шомак дене кылдалтмыж годым турло йодышлан вашешта) 4.Числа дене вашталтеш.(Ед.ч. да мн.ч.) 5. Падеж дене вашталтеш (склонений манына) 6.Чонан да чондымо лиеш.7.Собственный але нарицательный лиеш.

Вудкува деч утлаш ок лий.Рывыж йолташна полшаш вашка.(Рывыж сурет)

А рывыж нерген ко туштым пала?(Чодыра покшелне, йошкар мундыра кия)

4.Вудкува рывыжын лум мутын числаж нерген палымыжым тергынеже.

Доскаште мут-влак (черет дене лудыт да каласен кодат):парня,омса,матрос-шамыч,орш,ялла,куэ-влак,акамыт,шоптырвондо,тумерла,книга.

Иктешлымаш: Лум мутын кок числаже уло:единственный да множественный.Единственный числа ик предметым,множественный числа кок але утларак предметым ончыкта,-влак,-шамыч,-мыт,-ла суффикс-влак полшат,-влак,-шамыч кореш гоч возалтыт,-мыт,-ла пырля.Кугу буква гыч туналын возалтше,турло веществам да мужыр предметым ончыктышо лум мут-влак ед.числаште веле кучылталтыт:Йошкар-Ола,шинча,вуд,йур,кид.

5.Физкульминутко(Нойышна.Кушталтена.Тевыс тылат шола кид,тевыс тылат пурла кид…)

Рывыжна моткоч нойыш.Йыгыжге Вудкува деч утлаш ок лий.

Могай чодырасе янлык полшаш вашка,палыза?

Тудо-чодыра оза

Пеш кугу,моткоч таза

Кенеж гоч коям пога,теле гоч мален кия.

(Маска сурет)

6.Вудкува маскалан тыгайрак пашам пуа.

1. Предметный сурет-влак почеш паша.

(Туныктышо сурет-влакым ончыкта, йоча-влак йодышым шындат. Сурет-влакым туныктышо кок тушкалан шелын опта.)

- Йоча-влак, те шекланышда мо, мый сурет-влакым кок тушкалан шеледен оптышым. Кузе шонеда, молан? (сурет-влакым уэш ончен лектыт, шоналтат да иктешлат.)

- Тугеже ме мом каласен кертына? Кунам ме ко? йодышым шындена?

А кунам мо? йодыш шындалтеш?

2.Мужыр дене пашам ыштымаш. Мут – влаклан йодыш – влакым шындымаш.Тыгай мут – влакым возена: шыже, рвезе, кава, пыл, йоча, киса, шудо, пырыс.Нине мут – влаклан ÿмбаланышт йодыш – влакым шындаш.Икте – весым тергымаш да аклымаш(тÿрлӧ пале дене: ! –пеш сай, + - сай, --начаррак).

Рушла Марла

человек кто? айдеме кӧ?

корова кто? ушкал мо?

сорока кто? шогертен мо?

книга что? книга мо?

машина что? машина мо?

мальчик кто? рвезе кӧ?

Туныктышо почеш тергат да шкаланышт акым пуат.

Тугеже ончалза, руш йылмыште чыла чонан предметлан кӧ? йодыш шындалтеш, а марий йылмыште кӧ? йодыш айдемылан веле шындалтеш, а моло чонан але чонан огыл предметлан мо? йодыш шындалтеш.

А кызыт мый мо? йодыш-влаклан вашештыше шомакым каласем, а те ты шомакымак ко? йодышлан вашештышыш савырыза:кусле-куслезе, гармонь-гармоньчо,тумыр-тумырзо,паша-пашазе,шувыр-шувырзо.

Молодцы! Йыгыштыш Вудкува деч утлышна.Ший Пампалчылан шке курскаж дечат шылаш перна.Вет Патыр Вудон родыжлан полша.Патырым сенена?

(Патыр сурет)

IV. Тунеммым пенгыдемдымаш.

Книга почеш паша.

-280-шо паша

-282-шо паша

-Вочмык-влакым ушештарен ойлымаш.

Учебникысе правил почеш паша (120с.):

а) ик тунемшын йукын лудмыжо;

б) йоча-влакын шке семын лудмышт;

в) правилым шке мут дене каласен кодымаш.

Тÿшка дене пашам ыштымаш.

Йоча-влак, кызыт идалыкын могай жапше?  -Чын, шошо. А шошым пуртусышто чыла чонан ылыжеш, илана, моторештеш. Мемнан кундемысе пуртусат пеш сылне. Тиде пуртусын моторлыкшым, сылнылыкшым ужын да арален моштышаш улына. А пуртуснаже эше сылне да чыланыштым куандарыше лийже манын ме мом ыштен кертына? (Пушенгым шындаш, арулыкым эскераш, шукшакым эрыкташ) –

Шошо толын. Урем…. вÿдшор йоген кая. Олык …. шуко вÿд кулеш. Вашке трактор – влакат пасу…. лектыт. Чевер кече уло мланд…ырыкта . Кажне йоча…. тиде сылне жап келша.

III.Иктешлымаш.Рефлексий.

Чыла нелым сенен Ший Пампалчым утарышна.Чылаланна таум каласа. Тидын дене урокна мучашке лишеме.

Таче мый урокышто пален нальым…

Ынде мый палем…

Мыланем утларак келшыш…

VI.Пашам аклымаш.

Урок келшен гын,чыла умылен улыда гын пеледыш коршокыш умбак шыргыжше вис-вис пеледышым пижыктена.келшен огыл гын ойганым.

V.Монго паша: Шошо нерген кова- влак дечын 3 калык мутым возен кондаш, а кöн коваже тораште, « Ямде лий» газет гыч возен толаш.

 286-шо паша.

1пар-Кажне буквалан мутым шонаш-лум

2пар-Кажне буквалан мутым шонаш-мут