Тема:Доклад.Бастауыш сынып о?ушыларыны? шы?армашылы? ?абілеттерін дамыту.

Та?ырыбы: Бастауыш сынып о?ушыларыны? шы?армашылы? ?абілеттерін дамыту.
Баланы? ?абілеттерін дамыту м?селесі ?зіні? тамырын адамзат тарихыны? тере?інен алады. Ежелгі грек ?алымы ж?не философы Сократ ?з о?ушыларыны? дамуына ?немі ?ам?орлы? жасап отыр?ан. Адамны? а?ыл - ойын, ?абілеттерін дамыту ар?ылы оны ба?ыт жолына жеткізу м?селесіне бірнеше к?рделі е?бектерін тікелей арна?ан шы?ысты? ?йгілі ойшылы

?л - Фараби болды.
Б?кіл бір халы?ты? ?стазы ?лы Абай ?зіні? ?ара с?здерінде /43 с?зі / бала ?мірге келгендегі ?абілеттері ?рі ?арай дамытуды, шы?дауды ?ажет ететін, сонда ?ана олар пайда?а асатынын жаз?ан. Ал назардан тыс ?ал?ан ?абілеттілер бара - бара жойылып, жо? болатынын айт?ан.
М. Ж?мабаев ?зіні? педагогика о?улы?ында баланы? дамуыны? м?селелерін к?тереді. Ол ?шін оны? танымын, а?ылын, еркін, зейінін ?алыптастыру керек екенін жазады.
Баланы? шы?армашылы? ?абілеттерін дамыту м?селесін та?дау е? алдымен «?абілет» ??ымыны? м?нін тере? т?сініп алуды талап етеді.
Философияда «?абілеттерді» т?л?аны? белгілі бір ?рекетті орындау?а жа?дай жасайтын жеке ерекшеліктері, дей келе олар ?о?амды? тарихи іс - ?рекеттерді? н?тижесінде ?алыптасып, ?рі ?арай дамып отыратынын атап к?рсетеді.
«?абілеттер» - білім алу?а ?ажетті адамны? психологиялы? ерекшеліктері - дейді А. В. Петровский. «?абілет іс - ?рекетті? белгілі бір т?рін ойда?ыдай, н?тижелі орындау?а тырысатын адамны? жеке ?асиеті»,- деп жазады Т. Т?жібаев.
«?абілеттер» - адамны? іс - ?рекетіні? белгілі бір т?рін орындай алу м?мкіндіктері» - деген де аны?тама бар. М?мкіндік білім де, да?ды да емес. Ол адамны? белгілі бір істі орындау?а даярлы?ы»,- деп ?арастырады ?. Алдам?ратов.
Психологтар ?абілеттерді? 2 т?рлі де?гейі болатынды?ын д?лелдеген.
Репродуктивті /?німсіз/ - іс - ?рекетті, не білімді берілген ?лгі бойынша ?абылдай, ме?гере алу де?гейі.
Ал «шы?армашылы?» с?зіні? м?ні неде?
«Шы?армашылы?» с?зіні? т?ркіні /этимологиясы/ «шы?ару», «іздену», «ойлап табу» дегенге келіп саяды. Демек б?рын т?жірибеде болма?ан жа?а н?рсе ойлап, жетістікке ?ол жеткізу деген с?з. Ал «шы?армашылы?» м?селесін тере? зерттеген Я. Н. Пономарев оны «даму» ??ымымен ?атар ?ояды. ?йткені ?рбір жа?алы?, ?сіресе интелектуалды? т?р?ыда?ы баланы жа?а психикалы? сапа?а к?тереді.
Б?дан біз «шы?армашылы?» ??ымыны? негізгі белгісі «жа?алы?» бол?анымен, онда?ы т?л?аны?, адамзатты?, ?о?амны? дамуына ?сер ететін ерекше к?шті? бар екенін бай?аймыз.
Шы?армашылы? ?абілет деген не? ?абілеттерді? шы?армашылы? де?гейге к?терілуі неге байланысты деген с?ра?тар ?рбір ?стазды мазалайды деп ойлаймыз. Шы?армашылы? ?рекет ?те к?рделі процесс ж?не ол адам?а ?ана т?н.
Шы?армашылы? ?абілет ?р баланы? таби?атында ?уел баста салын?ан. М??алімні? міндеті - о?ушы?а оны? бойында жасырынып жат?ан м?мкіндікті ашып к?рсету.
Шы?армашылы? - б?кіл тіршілікті? к?зі. Адам баласыны? с?йлей баста?ан кезінен бастап, б?гінгі к?нге дейін жеткен жетістіктері шы?армашылы?ты? н?тижесі. Б??ан б?кіл халы? ж?не жеке адамны? шы?армашылы?ы ар?ылы келдік. ?р жа?а ?рпа? ?зіне дейінгі ?рпа?ты? ?ол жеткен жетістіктерін ме?геріп ?ана ?оймай, ?з іс - ?рекетіне сол жетістіктерді жа?а жа?дай?а бейімдей, жетілдіре отырып, барлы? салада та??ажайып табыстар?а ?ол жеткізеді.
Ал б?гінгі к?рделі ?леуметтік - экономикалы? жа?арулар т?сында шы?армашылы? ?абілеттер басты нысана болып, керісінше о?ушыда шы?армашылы? ?абілетті? болмауы ?лкен проблема саналып, ойландыруы тиіс деп ойлаймыз. Себебі ?мірдегі сан алуан ?иыншылы?тарды шешу тек шы?армашыл адамдарды? ?олынан келеді. Тек шы?армашылы? ?ана ?андай т?рде, ?андай де?гейде болмасын адам?а ?мірді? м?нін т?сінуге, ба?ытын сезінуге м?мкіндік береді.
О?ушыны? ?абілеттері екі т?рлі ?рекетте дамиды. Біріншіден, кез - келген бала о?у ?рекетінде адамзат баласыны? осы кезге дейінгі жина?тал?ан т?жірибесін ме?герсе, екіншіден, кез - келген о?ушы шы?армашылы? ?рекеттер орындау ар?ылы ?зіні? ішкі м?мкіндіктерін дамытады. О?у ?рекетінен шы?армашылы? ?рекетті? айырмашылы?ы - ол баланы? ?зін - ?зі ?алыптастыруына, ?з идеясын ж?зеге асыруына ба?ыттал?ан жа?а ?діс - т?сілдерді іздейді. Проблеманы ?зінше, жа?аша шешуге талпыныс жасайды.

Екі ?рекетте о?ушылар екі т?рлі м?дделер к?зделген ?рт?рлі ма?саттар шешеді. Мысалы, о?у ?рекетінде белгілі бір ережені ме?гертетін, да?дыны ?алыптастыратын жатты?улар орындалса, шы?армашылы? ?рекетте баланы? іздену ж?мысы басты нысанада болады. Сонды?тан о?у ?рекеті баланы? жалпы ?абілетін дамытса, шы?арма - шылы? ?рекет на?ты жа?дай шешу барысында н?тижеге жеткізетін ?абілеттерін дамытады.
Балаларды? бойында?ы шы?армашылы? ?абілеттерін ашуды? ж?не дамытуды? к?п т?сілі бар:
??гіме бойынша сурет салу
О?ушыларды? жа?а ?ана айтыл?ан ертегі немесе на?ыл?а орай ?андай да болмасын сурет салуды с?ра?ыз. Бала ?зін бейнелеу ?неріні? шебері ретінде сезінеді, сонымен бірге ??гімені? мазм?нын есінде жа?сы са?тап ?алады. ?йткені ол ??гімені? мазм?нын ішкі сезімімен жеткізуді к?здейді.
Белгілі бір суретке ?арап, соны? суретін сал?ызу?а болады. Ол ?шін:
1. Суретті м??ият ?арау?а уа?ыт беру.
2. О?ушылар?а берілетін тірек - схемалар:
- Сені? ойы?ша мына сурет ?ашан салын?ан?
- Суретші ?андай к??іл к?йде бол?ан?
Осы сия?ты та?ы бас?а да суреттер бойынша ??гіме ??растыру?а болады.
Жалпы адамзатты? ??ндылы?ты бейнелеу.
Саба?ты? та?ырыбы бойынша балалардан адамны? ?лдебір сапасы туралы айта - тын бір н?рсені бейнелеуді с?ра?ыз. М?мкін б?л олар?а ал?аш?ыда ?иын тапсырма болып к?рінер. Алайда, балалар уа?ыты келгенде кез - келген шы?армашылы? ойды ?а?аз бетінде т?сіруге болатынын т?сінеді ж?не оны ?зіндік пікірмен ?оса, ?серлі жеткізуді ма?сат етеді.
Проза ж?не ?ле? шы?ару.
Балаларды? ішінде ?лдекімге ?зіні? сезімдерін суреттер ар?ылы емес, с?збен жеткізу же?іл болады. Б?л ?абілет егер о?ушылар ?н айту немесе музыка ты?дау кезінде ?здеріні? ?серленушілігі туралы жазу?а талаптану кезінде бай?алады. Кейбір балалар сезімдерін ?зі шы?ар?ан ?ле?дерінде ай?ын к?рсетуге ?абілетті келеді. Соны - мен ?атар ?зіні? ішкі ойын толы?тыру ма?сатында а?ындарды? ?ле?дерін пайдаланады.
Ішкі д?ниені? бейнелері.
Б??ан дейін айтыл?андай, тынышты?та отыру шы?армашылы??а ке?істік береді. Егер балалардан ?з бойына шолу кезінде оларды? нені к?ргенін ?а?аз бетіне т?сіруді с?раса, баланы? ішкі д?ниесіні? ?аншалы?ты бай екеніне к?з жеткізуге болар еді. Балалар ойы ?ажайып бейнелерді ?амту?а ?абілеті жететінін т?жірибе к?рсетті. Соларды? бірі жары??а малын?ан б?кіл ?л?мді бейнелейді, бас?алары ?з ж?регіндегі ?демі г?л т?рінде ?зіні? сезімдерін жеткізуге тырысады.
Бізді? ойымызша б?гінгі бастауыш сынып о?ушыларыны? кез келгені шы?армашылы? тапсырмалар шешуді табыспен ме?гере алады.
Ол ?шін мына т?мендегі шарттар орындалуы тиіс:
Біріншіден, баланы? шы?армашылы? ?абілеттерін дамыту ісін ерте бастан ?ол?а алу. Мысалы, біз тіл ?йрету ?шін баланы? ту?ан с?тінен бастап с?йлесе бастаймыз ?ой. Немесе музыканттар жан ?ясында ?немі музыка естіп ?скен баланы? сол ?нерге ?абілеті ерте ашылады. Осыны бас?а ?абілеттер дамыту?а неге пайдаланбас?а!
Екіншіден, баланы? ж?йелі, т?ра?ты ?йымдастырыл?ан шы?армашылы? ?рекеттер жа?дайында болуы. Ерекше ойды талап ететін ?леуметтік ?арым - ?атынастар шы?армашылы? ?абілеттер дамыту?а тиімді ?сер етеді деп ойлаймыз.
?шіншіден, шы?армашылы? ж?мыстар баланы? ойлау м?мкіндігіні? е? жо?ар?ы де?гейіне жетуі керек. К?н ас?сн сайын ол де?гей биіктей беретіндей болуы ?ажет. Осындай тынымсыз ой ?ызметі ?ана бала дамуына ?лкен н?тиже береді.
Т?ртіншіден, е? негізгі шарт - бала ?рекетті? ?р т?рімен айналысу?а, ты?дауына деген еркіндігіні? болуы. Баланы? ж?мыспен айналысу?а деген ?ызы?ушылы?ы, ?анша уа?ыт айналысамын десе де ?з еркі болуы керек. М?ндай ?ызы?ушылы?, ?ажеттілік, табыс?а жетуді? бірден - бір кепілі болып табылады. Біра? бала?а берілетін еркіндік ?лкенні? ?ам?орлы?ын, к?мегін талап етеді. Міне, б?дан шы?армашылы? ?абілеттер дамытуды? бесінші шарты шы?ады. Еркіндік - ой?а не келсе соны істеуге, ал ?ам?орлы?, к?мек бала ?шін ж?мыс істеуге айналмауы керек. Бала?а елеусіз болса да ?з к?шімен, ?з ойымен, ?иынды?ты же?е отырып «жа?алы?» ашу?а жа?дай жасауымыз керек.
Осы жа?дайларды ескере отырып, ?з сыныбымны? о?ушыларын 1 - сыныптан бастап ба?ылау жасай отырып, дамыта о?ыту технологиясымен ж?мыс жасап келемін.
Мысалы: ана тілінен баспа т?рінде берілген с?здерді жазба т?рімен жазу.
М?нда?ы ма?сатым: о?ушыларды? ?ріптерді? жазба т?рін есте са?тауын, ?демі, к?ркем жазуын ме?герту, бекіту, тексеру. Ж?не ?рт?рлі с?ра?тар?а тест тапсырмалары беріліп отырды.
2 - сыныптан бастап шы?армашылы? тапсырмалар к?рделене т?седі. Мысалы, ?рт?рлі сызба бойынша с?здер ойлау, ж?не осы жылы о?ушыларды? ой шапша?ды?ын дамытып, шы?армашылы?ын арттыратын ж?мыстарды? бірі ?ле? ??растыру. Е? ал?аш «?й?ас» деген с?зді? ма?ынасын т?сіндіріп, о?ы?ан ?ле?дегі ?й?астарды тауып, ?алай жазылып т?р?анын талдауды? м?ні зор. Осыдан келе шы?армашылы? т?л?а негізі бастауыш сыныпта ?аланатыны аны?. Осы жаста?ы балалар бойында шы?армашылы? ?абілетті? бастаулары жатыр. «Б?ла? к?рсе?, к?зін аш» деген хал?ымыз. Жалпы шы?армашылы? буынды ?мірге келгенге дейін ?стаз ш?кіртті? ?неге т?тар а?ылшысы, пікірлес досы, бапкері болу?а тиіс. О?ушы шы?армашылы?ы ?немі ?стаз, сынып ?жымы, ата - аналар тарапынан ?олдау тауып отыруы керек. Мысалы: Бізді? сынып - кабинетте о?ушылар шы?армашылы?ына арнал?ан «Бозтор?ай» атты ?деби б?рыш ж?не осы аттас ?олжазба журнал бар. М?нда о?ушыларды? ?деби шы?армалар бойынша сал?ан суреттері, жаз?ан ?здік шы?армалары, ертегілері, ?ле?дері, жина?ан ?деби материалдары т. б. жазылып, апта сайын ауыстырылып отырады.
Мен ?з т?жірибемде бастауыш сынып о?ушыларымен шы?армашылы? ж?мысты? т?мендегідей т?рлерін ж?ргізуге болатынын бай?адым.
1. Балалар?а белгілі бір та?ырыпта (баспас?з бетіне) ??гіме о?ып, о?ушылар?а бас?аша ая?тау?а кілт боларлы? сюжет ?сыну.
2. ??гімені?, ертегіні? сюжетін бастап беру, ая?тауды о?ушы?а тапсыру.
3. ?й?ас ?сыну ар?ылы ?ле? шы?ару.
4. Белгілі ма?ал негізінде ??гіме жазу.
5. М?тін бойынша ма?ал ??растыру.
6. Таби?ат ??былысына байланысты ж?мба?тар шы?ару.
7. Берілген тірек с?здер ар?ылы ?ызы?ты м?тін ??растыру т. с. с.
Шы?армашылы? тапсырма т?рлерін сынып о?ушыларыны? жас ерекшелігіне, шы?армашылы? ?абілетті? даралы?ына ?арап ?рі ?арай жал?астыра беруге болады.
Сонымен, мені? бай?ауымша бастауыш сыныптарда шы?армашылы? ж?мыс істеуге ?йренген о?ушы жо?ары сыныптарда шы?армашылы? ж?мысты? ?ай т?ріне болсын бейім болады. Олар жа?а идея?а проблемаларды ?здігінен шешуге тырысады деп білемін.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Тема:Доклад.Бастауыш сынып о?ушыларыны? шы?армашылы? ?абілеттерін дамыту. »

Тақырыбы: Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Баланың қабілеттерін дамыту мәселесі өзінің тамырын адамзат тарихының тереңінен алады. Ежелгі грек ғалымы және философы Сократ өз оқушыларының дамуына үнемі қамқорлық жасап отырған. Адамның ақыл - ойын, қабілеттерін дамыту арқылы оны бақыт жолына жеткізу мәселесіне бірнеше күрделі еңбектерін тікелей арнаған шығыстың әйгілі ойшылы

Әл - Фараби болды.
Бүкіл бір халықтың ұстазы ұлы Абай өзінің қара сөздерінде /43 сөзі / бала өмірге келгендегі қабілеттері әрі қарай дамытуды, шыңдауды қажет ететін, сонда ғана олар пайдаға асатынын жазған. Ал назардан тыс қалған қабілеттілер бара - бара жойылып, жоқ болатынын айтқан.
М. Жұмабаев өзінің педагогика оқулығында баланың дамуының мәселелерін көтереді. Ол үшін оның танымын, ақылын, еркін, зейінін қалыптастыру керек екенін жазады.
Баланың шығармашылық қабілеттерін дамыту мәселесін таңдау ең алдымен «қабілет» ұғымының мәнін терең түсініп алуды талап етеді.
Философияда «қабілеттерді» тұлғаның белгілі бір әрекетті орындауға жағдай жасайтын жеке ерекшеліктері, дей келе олар қоғамдық тарихи іс - әрекеттердің нәтижесінде қалыптасып, әрі қарай дамып отыратынын атап көрсетеді.
«Қабілеттер» - білім алуға қажетті адамның психологиялық ерекшеліктері - дейді А. В. Петровский. «Қабілет іс - әрекеттің белгілі бір түрін ойдағыдай, нәтижелі орындауға тырысатын адамның жеке қасиеті»,- деп жазады Т. Тәжібаев.
«Қабілеттер» - адамның іс - әрекетінің белгілі бір түрін орындай алу мүмкіндіктері» - деген де анықтама бар. Мүмкіндік білім де, дағды да емес. Ол адамның белгілі бір істі орындауға даярлығы»,- деп қарастырады Ә. Алдамұратов.
Психологтар қабілеттердің 2 түрлі деңгейі болатындығын дәлелдеген.
Репродуктивті /өнімсіз/ - іс - әрекетті, не білімді берілген үлгі бойынша қабылдай, меңгере алу деңгейі.
Ал «шығармашылық» сөзінің мәні неде?
«Шығармашылық» сөзінің төркіні /этимологиясы/ «шығару», «іздену», «ойлап табу» дегенге келіп саяды. Демек бұрын тәжірибеде болмаған жаңа нәрсе ойлап, жетістікке қол жеткізу деген сөз. Ал «шығармашылық» мәселесін терең зерттеген Я. Н. Пономарев оны «даму» ұғымымен қатар қояды. Өйткені әрбір жаңалық, әсіресе интелектуалдық тұрғыдағы баланы жаңа психикалық сапаға көтереді.
Бұдан біз «шығармашылық» ұғымының негізгі белгісі «жаңалық» болғанымен, ондағы тұлғаның, адамзаттың, қоғамның дамуына әсер ететін ерекше күштің бар екенін байқаймыз.
Шығармашылық қабілет деген не? Қабілеттердің шығармашылық деңгейге көтерілуі неге байланысты деген сұрақтар әрбір ұстазды мазалайды деп ойлаймыз. Шығармашылық әрекет өте күрделі процесс және ол адамға ғана тән.
Шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында әуел баста салынған. Мұғалімнің міндеті - оқушыға оның бойында жасырынып жатқан мүмкіндікті ашып көрсету.
Шығармашылық - бүкіл тіршіліктің көзі. Адам баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі. Бұған бүкіл халық және жеке адамның шығармашылығы арқылы келдік. Әр жаңа ұрпақ өзіне дейінгі ұрпақтың қол жеткен жетістіктерін меңгеріп қана қоймай, өз іс - әрекетіне сол жетістіктерді жаңа жағдайға бейімдей, жетілдіре отырып, барлық салада таңғажайып табыстарға қол жеткізеді.
Ал бүгінгі күрделі әлеуметтік - экономикалық жаңарулар тұсында шығармашылық қабілеттер басты нысана болып, керісінше оқушыда шығармашылық қабілеттің болмауы үлкен проблема саналып, ойландыруы тиіс деп ойлаймыз. Себебі өмірдегі сан алуан қиыншылықтарды шешу тек шығармашыл адамдардың қолынан келеді. Тек шығармашылық қана қандай түрде, қандай деңгейде болмасын адамға өмірдің мәнін түсінуге, бақытын сезінуге мүмкіндік береді.
Оқушының қабілеттері екі түрлі әрекетте дамиды. Біріншіден, кез - келген бала оқу әрекетінде адамзат баласының осы кезге дейінгі жинақталған тәжірибесін меңгерсе, екіншіден, кез - келген оқушы шығармашылық әрекеттер орындау арқылы өзінің ішкі мүмкіндіктерін дамытады. Оқу әрекетінен шығармашылық әрекеттің айырмашылығы - ол баланың өзін - өзі қалыптастыруына, өз идеясын жүзеге асыруына бағытталған жаңа әдіс - тәсілдерді іздейді. Проблеманы өзінше, жаңаша шешуге талпыныс жасайды.

Екі әрекетте оқушылар екі түрлі мүдделер көзделген әртүрлі мақсаттар шешеді. Мысалы, оқу әрекетінде белгілі бір ережені меңгертетін, дағдыны қалыптастыратын жаттығулар орындалса, шығармашылық әрекетте баланың іздену жұмысы басты нысанада болады. Сондықтан оқу әрекеті баланың жалпы қабілетін дамытса, шығарма - шылық әрекет нақты жағдай шешу барысында нәтижеге жеткізетін қабілеттерін дамытады.
Балалардың бойындағы шығармашылық қабілеттерін ашудың және дамытудың көп тәсілі бар:
Әңгіме бойынша сурет салу
Оқушылардың жаңа ғана айтылған ертегі немесе нақылға орай қандай да болмасын сурет салуды сұраңыз. Бала өзін бейнелеу өнерінің шебері ретінде сезінеді, сонымен бірге әңгіменің мазмұнын есінде жақсы сақтап қалады. Өйткені ол әңгіменің мазмұнын ішкі сезімімен жеткізуді көздейді.
Белгілі бір суретке қарап, соның суретін салғызуға болады. Ол үшін:
1. Суретті мұқият қарауға уақыт беру.
2. Оқушыларға берілетін тірек - схемалар:
- Сенің ойыңша мына сурет қашан салынған?
- Суретші қандай көңіл күйде болған?
Осы сияқты тағы басқа да суреттер бойынша әңгіме құрастыруға болады.
Жалпы адамзаттық құндылықты бейнелеу.
Сабақтың тақырыбы бойынша балалардан адамның әлдебір сапасы туралы айта - тын бір нәрсені бейнелеуді сұраңыз. Мүмкін бұл оларға алғашқыда қиын тапсырма болып көрінер. Алайда, балалар уақыты келгенде кез - келген шығармашылық ойды қағаз бетінде түсіруге болатынын түсінеді және оны өзіндік пікірмен қоса, әсерлі жеткізуді мақсат етеді.
Проза және өлең шығару.
Балалардың ішінде әлдекімге өзінің сезімдерін суреттер арқылы емес, сөзбен жеткізу жеңіл болады. Бұл қабілет егер оқушылар ән айту немесе музыка тыңдау кезінде өздерінің әсерленушілігі туралы жазуға талаптану кезінде байқалады. Кейбір балалар сезімдерін өзі шығарған өлеңдерінде айқын көрсетуге қабілетті келеді. Соны - мен қатар өзінің ішкі ойын толықтыру мақсатында ақындардың өлеңдерін пайдаланады.
Ішкі дүниенің бейнелері.
Бұған дейін айтылғандай, тыныштықта отыру шығармашылыққа кеңістік береді. Егер балалардан өз бойына шолу кезінде олардың нені көргенін қағаз бетіне түсіруді сұраса, баланың ішкі дүниесінің қаншалықты бай екеніне көз жеткізуге болар еді. Балалар ойы ғажайып бейнелерді қамтуға қабілеті жететінін тәжірибе көрсетті. Солардың бірі жарыққа малынған бүкіл әләмді бейнелейді, басқалары өз жүрегіндегі әдемі гүл түрінде өзінің сезімдерін жеткізуге тырысады.
Біздің ойымызша бүгінгі бастауыш сынып оқушыларының кез келгені шығармашылық тапсырмалар шешуді табыспен меңгере алады.
Ол үшін мына төмендегі шарттар орындалуы тиіс:
Біріншіден, баланың шығармашылық қабілеттерін дамыту ісін ерте бастан қолға алу. Мысалы, біз тіл үйрету үшін баланың туған сәтінен бастап сөйлесе бастаймыз ғой. Немесе музыканттар жан ұясында үнемі музыка естіп өскен баланың сол өнерге қабілеті ерте ашылады. Осыны басқа қабілеттер дамытуға неге пайдаланбасқа!
Екіншіден, баланың жүйелі, тұрақты ұйымдастырылған шығармашылық әрекеттер жағдайында болуы. Ерекше ойды талап ететін әлеуметтік қарым - қатынастар шығармашылық қабілеттер дамытуға тиімді әсер етеді деп ойлаймыз.
Үшіншіден, шығармашылық жұмыстар баланың ойлау мүмкіндігінің ең жоғарғы деңгейіне жетуі керек. Күн асқсн сайын ол деңгей биіктей беретіндей болуы қажет. Осындай тынымсыз ой қызметі ғана бала дамуына үлкен нәтиже береді.
Төртіншіден, ең негізгі шарт - бала әрекеттің әр түрімен айналысуға, тыңдауына деген еркіндігінің болуы. Баланың жұмыспен айналысуға деген қызығушылығы, қанша уақыт айналысамын десе де өз еркі болуы керек. Мұндай қызығушылық, қажеттілік, табысқа жетудің бірден - бір кепілі болып табылады. Бірақ балаға берілетін еркіндік үлкеннің қамқорлығын, көмегін талап етеді. Міне, бұдан шығармашылық қабілеттер дамытудың бесінші шарты шығады. Еркіндік - ойға не келсе соны істеуге, ал қамқорлық, көмек бала үшін жұмыс істеуге айналмауы керек. Балаға елеусіз болса да өз күшімен, өз ойымен, қиындықты жеңе отырып «жаңалық» ашуға жағдай жасауымыз керек.
Осы жағдайларды ескере отырып, өз сыныбымның оқушыларын 1 - сыныптан бастап бақылау жасай отырып, дамыта оқыту технологиясымен жұмыс жасап келемін.
Мысалы: ана тілінен баспа түрінде берілген сөздерді жазба түрімен жазу.
Мұндағы мақсатым: оқушылардың әріптердің жазба түрін есте сақтауын, әдемі, көркем жазуын меңгерту, бекіту, тексеру. Және әртүрлі сұрақтарға тест тапсырмалары беріліп отырды.
2 - сыныптан бастап шығармашылық тапсырмалар күрделене түседі. Мысалы, әртүрлі сызба бойынша сөздер ойлау, және осы жылы оқушылардың ой шапшаңдығын дамытып, шығармашылығын арттыратын жұмыстардың бірі өлең құрастыру. Ең алғаш «ұйқас» деген сөздің мағынасын түсіндіріп, оқыған өлеңдегі ұйқастарды тауып, қалай жазылып тұрғанын талдаудың мәні зор. Осыдан келе шығармашылық тұлға негізі бастауыш сыныпта қаланатыны анық. Осы жастағы балалар бойында шығармашылық қабілеттің бастаулары жатыр. «Бұлақ көрсең, көзін аш» деген халқымыз. Жалпы шығармашылық буынды өмірге келгенге дейін ұстаз шәкірттің өнеге тұтар ақылшысы, пікірлес досы, бапкері болуға тиіс. Оқушы шығармашылығы үнемі ұстаз, сынып ұжымы, ата - аналар тарапынан қолдау тауып отыруы керек. Мысалы: Біздің сынып - кабинетте оқушылар шығармашылығына арналған «Бозторғай» атты әдеби бұрыш және осы аттас қолжазба журнал бар. Мұнда оқушылардың әдеби шығармалар бойынша салған суреттері, жазған үздік шығармалары, ертегілері, өлеңдері, жинаған әдеби материалдары т. б. жазылып, апта сайын ауыстырылып отырады.
Мен өз тәжірибемде бастауыш сынып оқушыларымен шығармашылық жұмыстың төмендегідей түрлерін жүргізуге болатынын байқадым.
1. Балаларға белгілі бір тақырыпта (баспасөз бетіне) әңгіме оқып, оқушыларға басқаша аяқтауға кілт боларлық сюжет ұсыну.
2. Әңгіменің, ертегінің сюжетін бастап беру, аяқтауды оқушыға тапсыру.
3. Ұйқас ұсыну арқылы өлең шығару.
4. Белгілі мақал негізінде әңгіме жазу.
5. Мәтін бойынша мақал құрастыру.
6. Табиғат құбылысына байланысты жұмбақтар шығару.
7. Берілген тірек сөздер арқылы қызықты мәтін құрастыру т. с. с.
Шығармашылық тапсырма түрлерін сынып оқушыларының жас ерекшелігіне, шығармашылық қабілеттің даралығына қарап әрі қарай жалғастыра беруге болады.
Сонымен, менің байқауымша бастауыш сыныптарда шығармашылық жұмыс істеуге үйренген оқушы жоғары сыныптарда шығармашылық жұмыстың қай түріне болсын бейім болады. Олар жаңа идеяға проблемаларды өздігінен шешуге тырысады деп білемін.