?азіргі уа?ытты? негізгі талаптарыны? бірі- білімді ?лемні? б?тіндей бейнесін ?абылдай алатын, шы?армашылы? ?атынас жасайтын жа?аша, т?уелсіз ойлай алатын, шы?армашылы? таныммен тікелей ?атынас жасайтын жа?аша т?уелсіз ойлай алатын шы?армашыл адам?а айналдыру. Мектептегі о?у ?рдісіні? негізгі ма?саттары- баланы? білім игеру кезінде ойлау ?абілетін ?алыптастыру, сол ар?ылы таным ?рекетін белсендіріп, шы?армашылы? ?абілеттерін т?рбиелеп дамыту болып табылады.
Шы?армашылы? ?абілетті т?рбиелеуді? ал?ы шарттарына мына н?тижелерді жат?ызу?а болады:
?ызы?ушылы? ж?не шы?армашылы? пен таным белсенділігін арттыру.
О?ушы м?мкіншілігіне(потенциалына) сай шы?армашылы? тапсырмаларды ?дістемелік т?р?ыда ж?йелі т?рде орындату.
Шы?армашылы? ?абілетті т?рбиелеу барысында кездесетін ?иынды?тар мен ?арама- ?айшылы?тарды есепке алып зерттеу.
О?ушыны? шы?армашылы? ?абілеттерін т?рбиелеуді кезе? бойынша сатылап дамыту.
М??алім ?з ісіне іздемпазды?пен ?арап, саба?ты шы?армашылы?пен
Осы м?селелер ?з шешімін тапса, жан-жа?ты дамы?ан, шы?армашыл жеке т?л?аны т?рбиелеу ісі ?з ма?сатына жетеді.Жо?арыда атал?ан м?селені? екінші тарма?ына то?талатын болса?, ?ызы?ушылы?-о?ыту, а?ыл-ойды жетілдіру жеке адам т?рбиесінде байланыстырушы буын болып есептелінеді.Жа?алы??а деген ?ызы?ушылы?-басты ішкі талпыныс болып табылады. Бастауыш сынып о?ушыларында жа?а, ?зі білмейтін іске деген ?ызы?ушылы? басым болады, ондай істер баланы? бар а?ыл- ойын, ішкі к?штерін ж?мылдырады ж?не ерекше ?уат береді.?ызы?ушылы?ты? ар?асында білім де,оны игеру ?рдісі де, интелекті дамытуда ?оз?аушы к?ш ж?не жан жа?ты дамы?ан адам т?рбиелеуде ма?ызды фактар болуы м?мкін.К.Д Ушинский: «еріксіз к?ндіру мен к?штеу мен ал?ан білім дамы?ан а?ыл тудыра ?ояр ма екен?»-деген. Ендеше о?ыту негізгі ерікті ?ызы?ушылы? жа?дайда болу керек. Сол себепті, білім алу?а ?ызы?ушылы?ты дамыту ?шін негізгі жа?дайлар бол?аны д?рыс.
-О?ушыны? ?з бетімен ізденуге, жа?а білім «ашу?а», проблемалы? тапсырмаларды шешуге тартылуы; о?у е?бегі бас?а да е?бек т?рлері сия?ты ?р салалы болуы керек;
-Бірізділік, бір текті а?парат жалы?тырады.Жа?а материалды? жас ерекшелігіне сай ж?не оны игеру м?мкіншілігіні? болуы;
- О?у материалын бергенде м??алім ана? та эмотционалды болуы о?ушы?а оны? п?нге деген ?ызы?ушылы?ына жа?сы ?сер етеді. О?ушыларды? шы?армашылы? ?абілетін арттырып, ынталандыру ?шін саба?тарды мынадай жолдармен ?ткізуге болады:
Бастауыш буында шы?армашылы?ты? ал?аш?ы сатысын іс- ?рекет ж?не ойын т?рінде баста?ан д?рыс. Себебі: ойын балан,ы? дамуында?ы е? к?шті ?сер ететін фактор. Бала ойын ойнау?а ?ызы?у ар?ылы оны? ойлау ?рісі ж?не еркін ?иялдауы мен шы?армашылы? ойлауы т?рбиеленіп, ?алыптасып, дамиды.Мысалы; бастауыш сыныпта шы?армашылы?ты т?рбиелеуді? бір т?рі о?ушыны суырып салмалы??а ?йретуде, «Жа?быр ойыны», «Музыкалы? ??гіме», т.б. іс ?рекет жасатуды? ма?ызы ерекше. «Жа?быр» ойыны кезінде м??алімні? айт?ан ??былыстарын щ?ушылар сол с?тте, ?р?айсысы ?з беттерінше найза?ай ойнады, жа?быр тамшылады, жел к?шейді, н?серлеп ??ып жауды, жел б?се?деді тб Осылайша о?ушыларды сергіт отырып ?ызы?ушылы?ын ту?ызып ал?ан со?, «Жа?быр»?ле?іне сай суырып салмалы?ты? е? ал?аш?ы сатысын орындату?а болады.Ол ?шін тірек с?здерді ?олданамыз. Жа?быр, дала, ?ала, тау, бау т.б.
I н?с?а
II н?с?а
М??алім
О?ушылар
М??алім
О?ушылар
Жа?быр жауды
дала?а,
Жа?быр жауды
?ала?а,
Жа?быр жауды
?ала?а.
Жа?быр жауды
ауыл?а.
Жа?быр жауды
ауыл?а,
Жа?быр жауды
бау?а да,
Жа?быр жауды
бау?а да.
Жа?быр жауды
дала?а
?андай мезгіл тамаша ? – с?ра?- жауап ар?ылы о?ушы ?зіне ?найтын жыл мезгілін та?дайды. Сыныпта осылайша ?зіне?зі т?рт топ іріктеледі.Тірек с?здерінен пайдалана отырып, ?р мезгілді бейнелейтін ?ле? тарма?тары шы?ады. Тірек с?здер: ?демі, керемет, к?рікті,с?лу, жа?аша, тамаша т.б. Тірек с?здер: ?демі, керемет, к?рікті, с?лу, жа?аша тамаша т. б. О?ушыны? шы?армашылы? ?абілеттеріне сай, тал?амына ж?не ойыны? ?ш?ырлы?ына байланысты ?ле? ?атары ?р т?рлі болып шы?ады. Ол ?шін о?ушыны? шебер ?олдана білу ?ажет. «?андай мезгіл тамаша?»
деген с?ра?ты ?р ?ле? ш?ма?ыны? алдында пайдалану?а болады.
I н?с?а
II н?с?а
М??алім
О?ушылар
М??алім
О?ушылар
К?ктемгі кез
к?рікті,
К?ктемгі кез
тамаша,
Жаз?ы мезгіл
жа?аша.
Жаз?ы мезгіл
?демі.
К?зде б?рі
?демі
К?зде б?рі
к?рікті
?ыста б?рі
тамаша
?ыста б?рі
жа?аша
О?ушыларды? шы?армашылы?ынан туында?ан ?ле? ш?ма?ын сыныпта о?ып беру ар?ылы оны? осындай істерге деген ынтасын арттыру?а болады. Бастауш мектепте шы?армашылы? ?абілетік о?у ?рекетінде к?рінеді. Сонды?тан ?р бала бойында?ы шы?армашылы? ?абілеттерін ба?ыттап, т?рбиелеу ?азіргі та?да?ы ата-ана мен м??алімні? тарапынан ?олдау тауып отыруы ?ажет. Бастауыш сыныпта «Ана тілі» ж?не «?аза? тілі» саба?ында ?тымды уа?ыт тауып, шы?армашылы? ж?мыс т?рлерін ж?ргізуге болады. Ол ?шін м??алім м?тінні?, жатты?уды? ішінен шы?армашылы? тапсырма?а лайы?ты жа?дайлар іздеп табуы керек. Кейбір практи?алы? тапсрмаларды да шы?армашылы? арна?а б?рып ?згертуге болады. Бастауыш сынып о?ушылыарыны? ?иялы ?деттегідін тыс, ерекше. Олар естіген ?нгімелер, ертегі желісімен ?зі де оларды ??растыра алады. Сонды?тан м??алім ертегіні немесе ?нгімені бастап беріп, оны ая?тау?а о?ушы?а тапсыратын болса, балалар оны ая?тауды? т?рлі жолдарын ?арастырады. О?ушыларды шы?армашылы? ж?м?с?а баулып, оларды белсендіктерін ?ызы?ушылы?ын артыра т?су ?шін шы?армашылы? ?абілеттерін саба?та ж?не саба?тан тіс уа?ытта дамытуда мен м?нандай ?рт?рлі ?діс т?сілді ?олданамын.
Олар мыналар:
М?тін,ертегіні, ?нгімені ?з ойлармен ая?тау.
Мысалы: ?айсар атасымен ?ыдырып ж?р еді. Кенет ?ой ?ора жа?тан т?тіні? иісікелді ?араса, ?ой ?ора ?ртеніп жатыр екен.
?айсар не істеді? Б?л м?тінді о?ушылар б?лай деп айя?тапты. ?айсар ж?гіріп барып ?рт с?ндіргіш машинасын ша?ырды. Жан жа?тан к?мекке адамдарда келді. ?рт с?ндірушілермен к?ршілерді? к?мегімен ?рті шы?ынсыз ?шіріп алды. ?айсарды? елгезектігіне атасы риза болды.
?айсар ойланбастан ?ора?а ж?гіріп кірді де, ?ойларды айдап шы?ты. Сол кезде ?ораны? ?сті ??лап т?сті. ?айсар ?ойларды аман алып ?алды. Шопан ?айсар?а ризашылы?ын білдіріп ?оша?ан сыйлады.
2. А?ын, жазушыларды? м?тіндерін м?тіндерін бас?аша ая?тау. Мысалы: Шона Смыхан?лыны? ( Т?каппар мысалын былай ая?тайды: Балы?ты жа?ада ойнап ж?рген Ас?ар тауып алды. Оны? жа?дайын коріп аяп кетті. Оны ж?гіріп барып тенізге салып жіберді. Содан бері балы? ?зіні? ту?ан те?ізін еш?ашан жамандамайтын болыпты.
Просмотр содержимого документа
«Бастауышта?ы шы?армашылы? - басты ма?сат»
Бастауыш сынып мұғалімі: Джамбулова Назгуль Маратовна
II cанатты мұғалім
Қазіргі уақыттың негізгі талаптарының бірі- білімді әлемнің бүтіндей бейнесін қабылдай алатын, шығармашылық қатынас жасайтын жаңаша, тәуелсіз ойлай алатын, шығармашылық таныммен тікелей қатынас жасайтын жаңаша тәуелсіз ойлай алатын шығармашыл адамға айналдыру. Мектептегі оқу үрдісінің негізгі мақсаттары- баланың білім игеру кезінде ойлау қабілетін қалыптастыру, сол арқылы таным әрекетін белсендіріп, шығармашылық қабілеттерін тәрбиелеп дамыту болып табылады.
Шығармашылық қабілетті тәрбиелеудің алғы шарттарына мына нәтижелерді жатқызуға болады:
Шығармашылық қабілет деңгейін анықтау ( Топтау, бақылау, қалыптастыру)
Қызығушылық және шығармашылық пен таным белсенділігін арттыру.
Оқушы мүмкіншілігіне(потенциалына) сай шығармашылық тапсырмаларды әдістемелік тұрғыда жүйелі түрде орындату.
Шығармашылық қабілетті тәрбиелеу барысында кездесетін қиындықтар мен қарама- қайшылықтарды есепке алып зерттеу.
Оқушының шығармашылық қабілеттерін тәрбиелеуді кезең бойынша сатылап дамыту.
Мұғалім өз ісіне іздемпаздықпен қарап, сабақты шығармашылықпен
өткізу.
Осы мәселелер өз шешімін тапса, жан-жақты дамыған, шығармашыл жеке тұлғаны тәрбиелеу ісі өз мақсатына жетеді.Жоғарыда аталған мәселенің екінші тармағына тоқталатын болсақ, қызығушылық-оқыту, ақыл-ойды жетілдіру жеке адам тәрбиесінде байланыстырушы буын болып есептелінеді.Жаңалыққа деген қызығушылық-басты ішкі талпыныс болып табылады. Бастауыш сынып оқушыларында жаңа, өзі білмейтін іске деген қызығушылық басым болады, ондай істер баланың бар ақыл- ойын, ішкі күштерін жұмылдырады және ерекше қуат береді.Қызығушылықтың арқасында білім де ,оны игеру үрдісі де, интелекті дамытуда қозғаушы күш және жан жақты дамыған адам тәрбиелеуде маңызды фактар болуы мүмкін.К.Д Ушинский: «еріксіз көндіру мен күштеу мен алған білім дамыған ақыл тудыра қояр ма екен?»-деген . Ендеше оқыту негізгі ерікті қызығушылық жағдайда болу керек. Сол себепті, білім алуға қызығушылықты дамыту үшін негізгі жағдайлар болғаны дұрыс.
Олар:
-Оқушының өз бетімен ізденуге, жаңа білім «ашуға», проблемалық тапсырмаларды шешуге тартылуы; оқу еңбегі басқа да еңбек түрлері сияқты әр салалы болуы керек;
-Бірізділік, бір текті ақпарат жалықтырады.Жаңа материалдың жас ерекшелігіне сай және оны игеру мүмкіншілігінің болуы;
-Әрі қарай жұмыс істеуге қызықтыру үшін игерілген білімінің жиі тексеріліп отырылуы;
- Оқу материалын бергенде мұғалім анақ та эмотционалды болуы оқушыға оның пәнге деген қызығушылығына жақсы әсер етеді. Оқушылардың шығармашылық қабілетін арттырып, ынталандыру үшін сабақтарды мынадай жолдармен өткізуге болады:
Сабақта кең көлемде көрнекі құралдарды пайдалану;
Сабақты түрлендіріп өткізу;
Сабақта оқушылар өздері жасаған суреттер, схемаларды пайдалану;
Техникалық құралдарды тиімді қолдану;
Сабаққа қатысты бейнетаспаларды, фильмдерді көрсету.
Бастауыш буында шығармашылықтың алғашқы сатысын іс- әрекет және ойын түрінде бастаған дұрыс. Себебі: ойын балан,ың дамуындағы ең күшті әсер ететін фактор. Бала ойын ойнауға қызығу арқылы оның ойлау өрісі және еркін қиялдауы мен шығармашылық ойлауы тәрбиеленіп, қалыптасып, дамиды.Мысалы; бастауыш сыныпта шығармашылықты тәрбиелеудің бір түрі оқушыны суырып салмалыққа үйретуде, «Жаңбыр ойыны», «Музыкалық әңгіме», т.б. іс әрекет жасатудың маңызы ерекше. «Жаңбыр» ойыны кезінде мұғалімнің айтқан құбылыстарын щқушылар сол сәтте, әрқайсысы өз беттерінше найзағай ойнады, жаңбыр тамшылады, жел күшейді, нөсерлеп құып жауды , жел бәсеңдеді тб Осылайша оқушыларды сергіт отырып қызығушылығын туғызып алған соң, «Жаңбыр»өлеңіне сай суырып салмалықтың ең алғашқы сатысын орындатуға болады.Ол үшін тірек сөздерді қолданамыз. Жаңбыр, дала, қала, тау, бау т.б.
I нұсқа
II нұсқа
Мұғалім
Оқушылар
Мұғалім
Оқушылар
Жаңбыр жауды
далаға,
Жаңбыр жауды
қалаға,
Жаңбыр жауды
қалаға.
Жаңбыр жауды
ауылға.
Жаңбыр жауды
ауылға,
Жаңбыр жауды
бауға да,
Жаңбыр жауды
бауға да.
Жаңбыр жауды
далаға
Қандай мезгіл тамаша ? – сұрақ- жауап арқылы оқушы өзіне ұнайтын жыл мезгілін таңдайды. Сыныпта осылайша өзінеөзі төрт топ іріктеледі.Тірек сөздерінен пайдалана отырып, әр мезгілді бейнелейтін өлең тармақтары шығады. Тірек сөздер: әдемі, керемет, көрікті,сұлу, жаңаша , тамаша т.б. Тірек сөздер: әдемі, керемет, көрікті, сұлу, жаңаша тамаша т. б. Оқушының шығармашылық қабілеттеріне сай, талғамына және ойының ұшқырлығына байланысты өлең қатары әр түрлі болып шығады. Ол үшін оқушының шебер қолдана білу қажет. «Қандай мезгіл тамаша?» деген сұрақты әр өлең шұмағының алдында пайдалануға болады.
I нұсқа
II нұсқа
Мұғалім
Оқушылар
Мұғалім
Оқушылар
Көктемгі кез
көрікті,
Көктемгі кез
тамаша,
Жазғы мезгіл
жаңаша.
Жазғы мезгіл
әдемі.
Күзде бәрі
әдемі
Күзде бәрі
көрікті
Қыста бәрі
тамаша
Қыста бәрі
жаңаша
Оқушылардың шығармашылығынан туындаған өлең шұмағын сыныпта оқып беру арқылы оның осындай істерге деген ынтасын арттыруға болады. Бастауш мектепте шығармашылық қабілетік оқу әрекетінде көрінеді. Сондықтан әр бала бойындағы шығармашылық қабілеттерін бағыттап, тәрбиелеу қазіргі таңдағы ата-ана мен мұғалімнің тарапынан қолдау тауып отыруы қажет. Бастауыш сыныпта «Ана тілі» және «Қазақ тілі» сабағында ұтымды уақыт тауып, шығармашылық жұмыс түрлерін жүргізуге болады. Ол үшін мұғалім мәтіннің, жаттығудың ішінен шығармашылық тапсырмаға лайықты жағдайлар іздеп табуы керек. Кейбір практиқалық тапсрмаларды да шығармашылық арнаға бұрып өзгертуге болады. Бастауыш сынып оқушылыарының қиялы әдеттегідін тыс, ерекше. Олар естіген әнгімелер , ертегі желісімен өзі де оларды құрастыра алады. Сондықтан мұғалім ертегіні немесе әнгімені бастап беріп, оны аяқтауға оқушыға тапсыратын болса, балалар оны аяқтаудың түрлі жолдарын қарастырады. Оқушыларды шығармашылық жұмұсқа баулып, оларды белсендіктерін қызығушылығын артыра түсу үшін шығармашылық қабілеттерін сабақта және сабақтан тіс уақытта дамытуда мен мұнандай әртүрлі әдіс тәсілді қолданамын.
Олар мыналар:
Мәтін,ертегіні, әнгімені өз ойлармен аяқтау.
Мысалы: Қайсар атасымен қыдырып жүр еді. Кенет қой қора жақтан түтінің иісікелді қараса, қой қора өртеніп жатыр екен.
Қайсар не істеді? Бүл мәтінді оқушылар бүлай деп айяқтапты. Қайсар жүгіріп барып өрт сөндіргіш машинасын шақырды. Жан жақтан көмекке адамдарда келді. Өрт сөндірушілермен көршілердің көмегімен өрті шығынсыз өшіріп алды. Қайсардың елгезектігіне атасы риза болды.
Қайсар ойланбастан қораға жүгіріп кірді де, қойларды айдап шықты. Сол кезде қораның үсті қүлап түсті. Қайсар қойларды аман алып қалды. Шопан Қайсарға ризашылығын білдіріп қошақан сыйлады.
2. Ақын, жазушылардың мәтіндерін мәтіндерін басқаша аяқтау. Мысалы: Шона Смыханұлының ( Тәкаппар мысалын былай аяқтайды: Балықты жағада ойнап жүрген Асқар тауып алды. Оның жағдайын коріп аяп кетті. Оны жүгіріп барып тенізге салып жіберді. Содан бері балық өзінің туған теңізін ешқашан жамандамайтын болыпты.
3. Белгігі мақал негізінде әнгімі жазғызу.
4. Мәтін бойынша мақал құрастыру.
5. Табиғат құбыластырана,заттарға жұмбақ құрастыру.
Мысалы: Дидардың құрағаны:
Өзі жас, мұртты
Сүтті ұрлап ішті /мысық/
Әр үйде белін бұған бір пысық бар. / сыпыртқы/
6. Әнгімелерді салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қойғызу
8. Өлең құрастыру. Дайын өлең жолдарын бір, екі жолын беру арқылы. Дайын ұйқастарды ұсыну арқылу.
9. Шығармадағы әнгімеге ұқсас оқиғалар айтқызу.
10. көлемі ұзақ шығармаларды жоспар арқылы қысқатып әнгімелету.
11.Кейіпкерлерге мінездеме бергізу.
12. шығарма бойынша сурет салғызу, ауызша суреттеу, қиялдау арқылы суреттеу.
13. Рөлге боліп оқыту.
14. Логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсырмаларды шешкізу (анаграмма, сөзжұмбақ, ребус, құрастырмалы ойындар
15. Қайталау сабақтарында, оқыған мәтіндері бойынша өз беттерінше тест тапсырмаларын құрастыру.
16. Белгілі ақын, жазушы шығармасына еліктеп өлең, әнгіме, ертегілер жазғызу т.с.с.
Сабақтас тыс уақытта оқушылардың шығармашылығын дамыту үшін әртүрлі кездесулерден, саяхаттардан, журналдардан оқығандардан алған әсерлерін әңгімелету.Осындай жұмыстарды үнемі жүргізу оқушыларды шығармашылыққа баулуға, шәкірт бойындағы қабілет көзін ашып, тілін байытуға, қиялын ұштауға, өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді. Шығармашылық тапсырма түрлерін сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне, психологиялық таралым, шығармашылық қабілетінің даралығына қарап, әр сынып бойынша әрі қарай жалғастыра беруге болады.
