БАСТАУЫШ СЫНЫПТА О?ЫТУДЫ? ЖА?А ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ?ОЛДАНУ ТИІМДІЛІГІ
Та?баева Шарбану Бейсенбай?ызы
№ 2 ша?ын орталы?ты орта мектеп
Жамбыл облысы, Т.Рыс??лов ауданы, ??лан ауылы, Жібек жолы №
«Бала дамуыны? е? шары?тау шегі – б?л тіл мен ойды? шы?армашылы?ы»
(Л. С. Выготский)
«Адам ?рпа?ымен мы? жасайды» - дейді хал?ымыз. ?рпа? жал?асты?ымен адамзат баласы мы? емес миллионда?ан жылдар жасап келеді. Жа?сылы??а бастайтын жары? ж?лдыз - о?у. «Надан ж?ртты? к?ні – ?ара?, келешегі т?ман»,- деп М. Дулатов айт?андай, егеменді елімізді? тірегі - білімді ?рпа?. ?азіргі мектеп м??алімдеріні? алдында т?р?ан басты міндет - о?ушыларды? шы?армашылы? білім да?дыларын ?алыптастыру. Ш?к?рім ??дайберді?лы «Адамны? жа?сы ?мір с?руіне ?ш сапа негіз бола алады, олар барлы?ынан басым болатын адал е?бек, мінсіз а?ыл, таза ж?рек. Б?л сапалар адамды д?ниеге келген к?ннен бастап т?рбиелейді» деп есептейді. ?рпа? т?рбиесі - б?л болаша? тірегі, мемлекеттік ма?ызды іс.
?аза?стан Республикасыны? Білім туралы За?ында[1] «Білім беру ж?йесіні? басты міндеті –?лтты? ж?не жалпы адамзатты? ??ндылы?тар, ?ылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды ?алыптастыру?а ж?не к?сіби шы?дау?а ба?ыттал?ан білім алу ?шін ?ажетті жа?дайлар жасау; о?ытуды? жа?а технологияларын енгізу ,білім беруді а?параттандыру халы?аралы? ?аламды? коммуникациялы? желілерге шы?у»-деп білім беру ж?йесін одан ары дамыту к?зделген. Б?л міндеттерді шешуде, ?рбір орта мектепті? бастауыш сатысында білім беруде о?у-т?рбие ?рдісін жа?а технологиялар?а сай ?йымдастыру ?рбір м??алімні? к?нделікті ізденісі ар?ылы, барлы? жа?алы?тар мен ?айта ??ру ?згерістерге батыл жол ашарлы? жа?а практика?а, жа?а ?арым-?атынас?а ?ту ?ажеттігі туындайды.
Жеке т?л?аны дамыту ше?берінде білім беруді? ма?саты мен м?ніні? ?згеруі «білім беру технологиясы» деп аталатын жа?а ??ымны? пайда болуына ы?пал етеді.Б?л ??ымны? м?нін білім беру ?дерісін ?згеше дамытатын ж?йе деп т?сінуге болады, сонда білім алушыларды? іс-?рекеті жетекші фактор болып табылып, о?ыту м??алім мен білім алушыны? субьектаралы? ?зара ?рекетін ?арастыратын ж?не оларды? м?мкіндіктерін ?амтамссыз ететін рефлексиялы? бас?ару ретінде к?рінеді.
Бастауыш мектепте ?азіргі жа?а педагогикалы? технологияларды пайдалануды? тиімділігі о?ушыларды? білімін арттыруда, іс-?рекетін д?рыс ?йымдастыра алуымен байланысты.
Келер ?рпа??а ?о?ам талабына сай т?рбие мен білім беруде м??алімдерді? иновациялы? іс-?рекетіні? ?ылыми-педагогикалы? негіздерін ме?геруі ма?ызды м?селелерді? бірі. Мемлекеттік білім стандарты де?гейінде о?у ?дерісін ?йымдастыру жа?а педагогикалы? технологияларды ендіруді міндеттейді.
Ал жа?а технологияны пайдалану міндетті де?гейдегі білімді ?алыптастыра отырып, м?мкіндік де?гейге жеткізеді. Сонды?тан бастауыш сынып м??алімдеріні? біліктілігін к?теру мен шы?армашылы?, педагогикалы? ?рекетін ?йымдастыруда ?азіргі педагогикалы? технологияларды ме?геруді? ма?ызы зор. О?ытуды? жа?а технологиясы дегенде, е? алдымен, педагогикалы? технология деген ??ымды т?сіну керек.
Білім беру саласы ?ызметкерлеріні? алдына ?ойылып отыр?ан міндеттерді? бірі-о?ытуды? ?діс-т?сілдерін ?немі жетілдіріп отыру ж?не ?азіргі заман?ы педагогикалы? технологияларды ме?геру. ?азіргі та?да о?ытушылар иновациялы? ж?не интерактивтік ?дістемелерін саба? барысында пайдалана отырып, саба?ты? сапалы ?рі ?ызы?ты ?туіне ы?палын тигізуде.Бастауыш білім – ?здіксіз білім беруді? баспалда?ы. М??алімні? негізгі ?стан?ан ма?саты - білімні? жа?а ?лгісін жасап, белгілі бір к?лемдегі білім мен білік да?дыларын ме?герту, о?у мен т?рбие ?рдісін ?йымдастыруды? сан т?рлі жа?а ?діс - т?сілдерін іздестіру, жа?а технологияларды саба??а тиімді пайдалана білуі, бір с?збен айт?анда - о?у ?рдісін дамыту. Б??ан Елбасымыз Н?рс?лтан Назарбаевты? ?аза?стан хал?ына жолдауында айтыл?ан [2] «ХХІ ?асырда білімін дамыта алма?ан елді? ты?ыры??а тірелетіні аны?» деген пікірі на?ты д?лел. Б?гінгі білім беру ісіні? ма?саты – тек білім, білік да?дыларын ме?герту ?ана емес, ?зін - ?зі дамыту?а ?мтылатын, а?ылды, ал?ыр, ой - ?рісі ке?, а?парат к?здерін ?з бетімен ?олдана алатын, ?абілетті де талантты, жастарды т?рбиелеу. ?немі дамып, ?згеріп отыратын баланы? ішкі болмысы мен таби?атын ?алыптастыруда м??алімні? ы?палы ерекше.
Жа?а технологияны ж?зеге асыру, тиімділігіне ?арай пайдалану ?шін, ?р м??алім ?зіні? алдында отыр?ан о?ушыларыны? жас ерекшеліктерін ескере отырып, педагогикалы? ма?сат - м?ддесіне байланысты, ?зіні? шеберлігіне байланысты та?дап алады. Жа?а технологияны ж?зеге асыруда м??алім белсенділігі, шы?армашылы? ізденісі, ?з маманды?ына деген с?йіспеншілігі, алдында?ы ш?кірттерін ба?алауы ерекше орын алады.
Бастауыш саты – б?л о?ушы т?л?асы мен санасыны? ?ар?ынды дамитын ??нды, ?айталанбайтын кезе?і. Сонды?тан бастауыш мектеп – о?ушыны т?л?а етіп ?алыптастыруды? ал?аш?ы баспалда?ы. Президент жолдауында: «?лтты? б?секеге ?абілеттілігі бірінші кезекте білім де?гейімен ай?ындалады» – деген байламы жеке адамны? ??ндылы?ын арттыру, оны дайындайтын ?стаз жауапкершілігіні? ?суі, тынымсыз е?бек, сапалы н?тиже деген ??ыммен егіз.[3] ?азіргі мектеп жа?дайында?ы білім беруді? ?лтты? моделіне ?ту о?ыту мен т?рбиелеуді? со??ы ?діс - т?сілдерін, жа?а инновациялы? педагогикалы? технологияны игерген, психологиялы?-педагогикалы? диагностиканы ?абылдай алатын, на?ты т?жірибелік іс-?рекет ?стінде ?зіндік да??ыл жол салу?а икемді, шы?армашыл педагог - зерттеуші, ойшыл м??алім болуын ?ажет етеді.
Білім беру мен білім алуда?ы жа?а т?сілдерді? бірі - сыни т?р?ысынан ойлау. Сыни т?р?ыдан ойлау дегеніміз – ой ?оз?ай отырып, о?ушыны? ?з ойымен ?згелерді? ойына сыни ?арап, естіген, білгенін талдап, салыстырып, реттеп, с?рыптап, ж?йелеп, білмегенін ?зі зерттеп, д?лелдеп т?жырым жасау?а ба?ыттау. ?з бетімен ж?не бірлесіп, шы?армашылы? ж?мыс жасау.Б?л ?дісті? тиімділігі саба? барысында о?ушылар топты? ж?мыс барысында тез шешім ?абылдау?а, логикалы? ойлау?а, та?ырып аясында ?з ойларын дамыту?а да?дыланыды. Мысалы мен ?зімні? т?жірибемнен айтар болсам, 2 сынып ?дебиеттік о?у п?нінен Т.Молда?алиевті? «Он алтыншы желто?сан» та?ырыбында ?ткен саба? барысында о?ушыларым топты? ж?мыс жаса?анда, атал?ан технологияны? инсерт , болжау, ми?а шабуыл ?дістерін с?тті пайдалана білді.
Білім беру ж?йесіне жа?а инновциялы? технологияларды енгізу ар?ылы о?ыту ?рдісін жетілдіру ар?ылы о?ушыны? танымды? ?абілетін дамыту, саналы де?гейге к?теру. Білімді жеке т?л?а?а ба?ыттау, о?ушыны? ?зін-?зі тануы, ?зін-?зі т?рбиелеуі, а?ыл-ойын дамытуы, я?ни жан-жа?ты дамы?ан жеке т?л?а т?рбиелеу м??алімдер алдына ты?
Мен о?ытуды? ?ш?лшемдік ?дістемелік ж?йесі педагогикалы? технологиясын ?з іс-т?жербиеме енгізуді 3-ші сыныпты? Д?ниетану п?ні бойынша «Модуль» ??рудан бастадым.Модуль дегеніміз б?л ?лкен, ау?ымды та?ырып немесе бірнеше параграфтан т?ратын тарау. Б?л жоспарлауды? ерекшелігі, ?рбір тарау ?ш ?орытынды саба?пен ая?талады.?
Компьютер о?ушыларды? ?здік ж?мысын тез ж?не ?ар?ынды т?рде ?йымдастыру?а к?мектеседі. М?селен, Microsoft Word м?тін редакторында о?ушылар?а ?р т?рлі жазбаша та?ырыптарды ?з бетінше орындау?а м?мкіндігін пайдаланып, м?тіннен е? негізгілерін тауып алу?а ?йренеді ж?не осы жина?тал?ан а?параттарды пайдалану ар?ылы, ?ыс?а жина?тал?ан д?рістік жазып шы?а алады. Біра?, б?л жазба ж?мыстарын толы? компьютерде орындату дегенді білдірмейді, тек баланы ынталандыруды? бір т?рі ретінде пайдалану дегенді ме?зейді.
А?паратты? технологиялар балаларды? шы?армашылы?ын арттыруда да е? ?уатты ынталандыру ??ралы болып табылады. Бастауыш сынып о?ушыларыны? ?деби шы?армашылы?тарын арттыру ма?сатында «Мені? ал?аш?ы ?ол жазбам», «Мені? жан?ям», «Балалы? ша?» т.б.жобалар?а ?атынасуды ?сыну?а болады, балалар мектепке дейінгі ?мірі, отбасы туралы ??гіме жазады, ?р т?рлі ж?мба?тар ??растырады.
Сонымен бірге о?ушылар?а шы?армашылы? ойын т?рлерін ??ру?а тапсырма беруге болады. О?ан біршама уа?ыт беру ?ажет, себебі о?ушы алдына ?ой?ан ж?мысты шешу ?шін жан-жа?ты ізденеді, отбасымен а?ылдасады, ?рт?рлі ?дебиеттерді ?арастырады, сыныптастарымен, м??аліммен а?ылдасады.
Бастауыш сыныптарда ?аза? тілін о?ытуды ?ызы?ты да ?серлі ?ткізуге ы?палын тигізетін жа?а ?дісті? бірі-интерактивтік та?таны ?олдану, ол саба?ты т?рлендіруге к?мегін тигізіп, о?ытуды? барлы? кезе?інде та?та саба?ты т?рлендіруге к?мегін тигізеді.
О?ушыны ойлау мен с?йлеу да?дыларына т?селдіруде интерактивті та?та, о?ыту ?дісіні? бір т?рі болып саналады.
М?тінді к?ре отыра ты?дауды ?алыптастыру м?дениетін с?з етсек, е? алдымен, жа?а техникалы? ??рал – жабды?пен, я?ни интерактивті та?тамен ж?мыс ж?ргізу технологиясы ал?а тартылады. ?аза? тілі саба?анда интерактивтік та?тамен ж?мыс ж?ргізу технологиясында?ы автономды т?рде ме?геріп негіздеуіне м?мкіншілік береді.
Интерактивтік та?та ар?ылы дидактикалы? материалдармен ?оса неше т?рлі дыбыстарды о?ушалар?а естіртуге болады мысалы: ??старды? ?нін, суды? дыбысын т.б.т?рлерін жасау?а м?мкіндіктер болады.
?стазды? – ?лы ??рмет. Себебі, ?рпа?тарды ?стаз т?рбиелейді. Болаша?ты? басшысын да, данасын да, ?алымын да, е?бек?ор егіншісін де, кеншісін де ?стаз ?сіреді… ?мірге ?рпа? берген аналарды ?андай арда?таса?, сол ?рпа?ты т?рбиелейтін ?стаздарды да сондай арда?тау?а міндеттіміз” –деп Б.Момыш?лыны? с?зімен ая?таймын
?дебиеттер
1. А. Ас?арбаев, М. Жазыбаев, С. Рахметова. “Бастауыш о?уды? тиімділігін арттыру”: Алматы-1975, 6-47 б ет
2. Бастауыш мектеп методикасы. Алматы.- 1987, 6-12 бет
3. Ж?мабаева ?.Е. Бастауыш мектептегі сауат ашу кезе?інде ?ргізілетін тіл дамыту ж?мытарыны? ?дістемесі.- Алматы.- 1994.- 3-9 бет
4. Молдатаева М. Тілді дамыта о?ыту: Бастауыш мектеп:- 2000, №3-4-9 бет
5. Рахметова С. ?аза? тілін о?ыту методикасы. Алматы: Ана тілі.- 1995.- №5.- 54-59 бет
6. ?аза?стан Республикасыны? Президенті Н?рс?лтан ?біш?лы Назарбаевты?
?аза?стан хал?ына Жолдауы. – Астана: Елорда, 2014. – 23-б.
7. ?алым Г.М.. А?паратты?-коммуникациялы? технологиялар // Педагогикалы?
альманах, 2011. – 1.
8. Т?сіпова А. Компьютер-о?ытуды? жа?а а?паратты? технологиясы. – ?аза?стан
мектебі, 2004. – №7.