Бастауыш сынып о?ушыларыны? іс-?рекетін ?алыптастыру жолдары
Бастауыш сынып о?ушыларыны? іс-?рекетін ?алыптастыру жолдары
Мектепті? тірегі де, ж?регі де, білімні? т?т?асы да – м??алім. Бала та?дыры ?олына сеніп тапсырылып отыр?ан басты т?л?а да ?стаз екені де барша?а белгілі.
К.Д. Ушинский пікірін П.Ф. Каптерев одан ?рі дамыта отырып, педагогикалы? ?рдіс о?ушы мен м??алімні? бірлескен ?рекеті: бір жа?ынан, б?л — м??алімні? ба?ыттаушы, ал екінші жа?ынан — о?ушыны? ?зіндік ішкі ?рекеті. Ол о?ушыны? белсенді білім игеруі мен ?ызы?ушылы?ына, талпынысына ерекше м?н берді. Каптерев о?ушыны? білімді игерудегі ішкі процестерін зерттеуді бірінші орын?а ?ойды. Е? ма?ыздысы, б?л процестерге жа?ымды жа?дайлар жасау дейді.
?аза? мектептерінде дидактикалы? міндеттерді шешуде Ы.Алтынсарин ?лкен ?лес ?осты. Алтынсаринні? м??алім міндеттері туралы, ?алай о?ыту керек, ?алай о?у керек деген талаптары бізді? зерттеулерімізде ма?ызы болды. Ы.Алтынсарин бойынша о?ытуды? жеке ?діс — т?сілдеріне:
а) о?ыту ?дісі — б?л баланы? білімге ??штарлы?ын оятатын, кейіннен ?з бетінше білім к?теруіне бастайтын жол;
Т?уелсіз елді? тірегі – білімді ?рпа?, ?ркениет біткенні? ?зегі – білім, ?ылым, т?рбие дейтін болса?, осыны? барлы?ыны? бастауы – бастауыш мектеп. Ал бастауыш буынны? негізгі міндеті баланы? жеке басын бастап?ы ?алыптастыруды ?амтамасыз ету, оны? ?абілеттерін дамыту, адамзатты? асыл ?асиеттерін о?ушы бойына сі?іру.
Кейбір зерттеулерде о?ушыны? танымды? белсенділігі – б?л интеллектуалды ж?не к?сіптік дайынды??а ба?ыттал?ан ?здіксіз о?у ?рдісі, о?у тиімділігі мен о?ытуды? ?ылымилы?ы де?гейін оптималдандыру ретінде т?сіндіреді.
Баланы? шы?армашылы? іс-?рекеттерін, ?лтты? м?дениет пен рухани ??ндылы?тарын т?рбиелеу ана тілі ар?ылы ж?зеге асады. Осы п?нні? ма?ызы туралы Ж.Аймауытов былай дейді: «О?ытатын п?ндерді? б?ріне бірдей керекті, б?рін ?аусырып, орап алатын п?н - ана тілі екені даусыз. Ана тілін жа?сы ме?геріп алмай, ?зге п?ндерді т?сіну м?мкін емес. Ана тілін ?йрену – с?здерді жаттау, оларды? ж?йесін, ?згеру за?дарын білу ?ана емес, тіл ?йренумен ?атар, бала тілді? сансыз к?п ??ымдарын, ойларын, сезімдерін, с?лу ?лгілерін ойлау ж?йесін, ой п?лсафасын да ме?гереді». Ал ана тілін о?ыту ар?ылы шы?армашылы? іс — ?рекетті ?алыптастыру дегеніміз- ?мір шынды?ында ?зін-?зі тану?а ?мтылу, іздену. Осы?ан орай В.В.Давыдов: «Бастауыш мектепте шы?армашылы? ?абілеттіліктерді о?у ?рекетіндек?рінеді, даму ?німі- о?у?а ??штарлы?, ынталылы?» — дейді. Ал шы?армашылы? ?абілет ?р баланы? таби?атында болуы м?мкін. Бізді? міндетіміз о?ушы?а оны? бойында к?рінбей т?р?ан м?мкіншіліктерін ашып к?рсету. Осы міндеттерді орындау?а м??алімге бірден-бір керегі – д?рыс, тиімді ?діс-т?сілдерді та?дап пайдалану. Мен ?з т?жірибемде жа?а технологияларды ?олдану ар?ылы біраз н?тижеге жеттім. Б?л ж?мысты д?рыс ?йымдастыр?ан жа?дайда о?ушыны? ?з даму де?гейіне с?йкес ойы шы?далып, белгілі бір жетістіктерге жетері с?зсіз. М??алім о?ушыны? ?зін ізденуге жетелейді, ойлау?а ?йретеді, т?рлі іс-?рекетке ба?ыттайды.
М?ндай т?рдегі саба?тарда?ы т?рлі о?у ж?мыстары о?ушыны? шынды? белсенділігін арттырып, о?у мен ойлау ?рекетіні? тиімді амал-т?сілдерін, я?ни материалыны? негізгі ??ымдары мен т?жырымдарын айыру, жа?а материалды ?ткен материалмен салыстыру оларды белгілі ж?йеге топтастырады ж?не ?ортындылау жасау сия?ты амалдарды дайындау?а ?йренеді.
Шы?армашылы? сипатта?ы саба?тарды? жоспарын жасау ?шін
та?ырыбы, ма?саты, ?рекет т?рі ж?не н?тижелері бір-біріне жуы?
байланысты саба?тарды топтастырып, та?дап алу?а болады. Жалпы ба?дарламада к?рсетілген п?ндік саба?тарды? ?р тарауында жететін жетістіктері негізінде о?ушылар білім алуда н?тижеге жетеді.
Саба? та?ырыбы бойынша м??алім о?улы?тар, кітаптар, ?дістемелік кітаптар, бас?а да материалдармен танысады. М??алім ?зіне, о?ушылар?а мы?ты болатын м?селелерді іздестіреді. Осы м?селелер ж?нінде к?птеген материалдарды ?арастырып, мамандарды? пікірлерін ескере отырып, табу ?ажет.
Балалар?а белгілі та?ырыпта ??гіме о?ып, о?ушылар?а бас?аша ая?тау?а кілт боларлы? сюжет ?сыну;
??гімені?, ертегіні? сюжетін бастап беру, ая?тауды о?ушылар?а тапсыру;
Ертегіні ?жым болып ты?дау;
?нат?ан кейіпкерлеріне мінездеме беру;
?иялдау ар?ылы сурет сал?азу, ролмен ойнату;
Арнайы та?ырыпта пікірталас тудыру.
Сыныбымда?ы ?р о?ушыны? п?н бойынша ізденімпазды? де?гейлері аны?таймын. Сонымен ?атар п?нге ?абілеттілігі, ?ызы?ушылы?ы аны?талады. Шы?армашылы? ?р о?ушыны? жеке ?абілеттері мен м?мкіндіктерін, танымды? іс-?рекеттері мен да?дыларыны? д?режесін к?рсетіп береді.
Шы?армашылы? ж?мыстарды т?жірибемде мынадай т?ртіппен орындаймын: ма?саты ж?мыс барысы, алын?ан н?тижелері бойынша ?зіндік ?стауы, сондай-а? о?ушыларды? пікірлері енгізіледі, та?даулы ж?мыстарды? авторларына ?ор?ау ?орытындысы бойынша марапаттау р?сімі ж?ргіземін, ж?мыс мектеп к?рмесіне ?ойылады немесе шы?армашылы? ж?мыс жина?та жарияланады т.б.
О?ушылар ?здері та?да?ан шы?армашылы? ж?мыстарды ы?ыласпен тындайды. Кейбір о?ушылар жыл бойына ?р т?рлі п?ннен 10-15 ш?армашылы? ж?мыс орында?анын т?жірибемде кездесті.
Шы?армашылы? ж?мысты мына жоспар бойынша к?ркемдеймін:
Та?ырып, о?ушыны? ж?не жетекшіні? аты — ж?ні, сыныбы, мектебі, жылы.
Шы?армашылы? ай ?орытындысы бойынша ?ылыми ж?мыс?а ?абілетті о?ушылар іріктеліп, белгілі бір та?ырып бойынша ?ылыми ж?мыстар беріледі.
Баланы? шы?армашылы? ?рекетін ?йымдастыру барысында бала ?зіні? б??ан дейінгі білетін амал-т?сілдеріні? жа?а м?селені шешуге жеткіліксіз екенін сезетіндей жа?дай?а т?суі керек. Содан барып оны? білім алу?а деген ынта-ы?ыласы артады, білім алу?а ?рекеттенеді.
4-ші сынып о?ушыларыны? танымды? ?ажетсінуін аны?тау
ма?сатында т?менгідей тест пайдаландым:
О?ушыларды? танымды? ?ажетсінуін аны?тау. Тест № 1
5- и?
4 — к?бінесе
3- кейде, сирек
2 — білмеймін
1 — жо?, с?йкес келмейді.
Мен білуге тырысамын.
Мен ?з м?мкіндігіме, ?абілетіме сенемін.
Ж?мысым к?п болмаса да, ?зімді дамыту?а к?п уа?ыт арнаймын.
?з пікірімді, к?з?арасымды жеткізуге тырысамын,.
Танымды? с?ра?тар туында?анда ке?інен отырып пікірлесемін.
Саба?та кездесетін кейбір кедергілер мені? белсенділігімді реттейді.
Танымды? ?ажетсіну ізденімпазды??а апаратын жол екендігін, о?ушы
шы?армашылы? ?рекетке ?ажетсінбейінше сапалы білім алу м?мкін еместігі
белгілі бол?анды?тан, о?ушыларды? ?зіні? интеллектуалды?, жеке дамуына
кедергі келетін факторларды аны?тау ма?сатында т?мендегідей тест
пайдаландым:
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Бастауыш сынып о?ушыларыны? іс-?рекетін ?алыптастыру жолдары »
Бастауыш сынып оқушыларының іс-әрекетін қалыптастыру жолдары
Мектептің тірегі де, жүрегі де, білімнің тұтқасы да – мұғалім. Бала тағдыры қолына сеніп тапсырылып отырған басты тұлға да ұстаз екені де баршаға белгілі.
К.Д. Ушинский пікірін П.Ф. Каптерев одан өрі дамыта отырып, педагогикалық үрдіс оқушы мен мұғалімнің бірлескен әрекеті: бір жағынан, бұл — мұғалімнің бағыттаушы, ал екінші жағынан — оқушының өзіндік ішкі әрекеті. Ол оқушының белсенді білім игеруі мен қызығушылығына, талпынысына ерекше мән берді. Каптерев оқушының білімді игерудегі ішкі процестерін зерттеуді бірінші орынға қойды. Ең маңыздысы, бұл процестерге жағымды жағдайлар жасау дейді.
Қазақ мектептерінде дидактикалық міндеттерді шешуде Ы.Алтынсарин үлкен үлес қосты. Алтынсариннің мұғалім міндеттері туралы, қалай оқыту керек, қалай оқу керек деген талаптары біздің зерттеулерімізде маңызы болды. Ы.Алтынсарин бойынша оқытудың жеке әдіс — тәсілдеріне:
а) оқыту әдісі — бұл баланың білімге құштарлығын оятатын, кейіннен өз бетінше білім көтеруіне бастайтын жол;
ә) сабақта баланың ой-әрекетін жаттықтыру. «Маңыздысы, оқушының өз бетінше ойлана білуі.».
Тәуелсіз елдің тірегі – білімді ұрпақ, өркениет біткеннің өзегі – білім, ғылым, тәрбие дейтін болсақ, осының барлығының бастауы – бастауыш мектеп. Ал бастауыш буынның негізгі міндеті баланың жеке басын бастапқы қалыптастыруды қамтамасыз ету, оның қабілеттерін дамыту, адамзаттың асыл қасиеттерін оқушы бойына сіңіру.
Кейбір зерттеулерде оқушының танымдық белсенділігі – бұл интеллектуалды және кәсіптік дайындыққа бағытталған үздіксіз оқу үрдісі, оқу тиімділігі мен оқытудың ғылымилығы деңгейін оптималдандыру ретінде түсіндіреді.
Баланың шығармашылық іс-әрекеттерін, ұлттық мәдениет пен рухани құндылықтарын тәрбиелеу ана тілі арқылы жүзеге асады. Осы пәннің маңызы туралы Ж.Аймауытов былай дейді: «Оқытатын пәндердің бәріне бірдей керекті, бәрін қаусырып, орап алатын пән - ана тілі екені даусыз. Ана тілін жақсы меңгеріп алмай, өзге пәндерді түсіну мүмкін емес. Ана тілін үйрену – сөздерді жаттау, олардың жүйесін, өзгеру заңдарын білу ғана емес, тіл үйренумен қатар, бала тілдің сансыз көп ұғымдарын, ойларын, сезімдерін, сұлу үлгілерін ойлау жүйесін, ой пәлсафасын да меңгереді». Ал ана тілін оқыту арқылы шығармашылық іс — әрекетті қалыптастыру дегеніміз- өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылу, іздену. Осыған орай В.В.Давыдов: «Бастауыш мектепте шығармашылық қабілеттіліктерді оқу әрекетіндекөрінеді, даму өнімі- оқуға құштарлық, ынталылық» — дейді. Ал шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында болуы мүмкін. Біздің міндетіміз оқушыға оның бойында көрінбей тұрған мүмкіншіліктерін ашып көрсету. Осы міндеттерді орындауға мұғалімге бірден-бір керегі – дұрыс, тиімді әдіс-тәсілдерді таңдап пайдалану. Мен өз тәжірибемде жаңа технологияларды қолдану арқылы біраз нәтижеге жеттім. Бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда оқушының өз даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз. Мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді, ойлауға үйретеді, түрлі іс-әрекетке бағыттайды.
Оқушылардың танымдық ізденімпаздығы қалыптастыруға бағытталған шақтар түрлері төртке бөлінеді: «танымдық, коммуникативтік, шығармашылық , әдіснамалық».
Оқушылардың танымдық ізденімпаздығы арттыруда шығармашылық сипаттағы сабақтар түрлерін өткізудің маңызы зор.
Мұндай түрдегі сабақтардағы түрлі оқу жұмыстары оқушының шындық белсенділігін арттырып, оқу мен ойлау әрекетінің тиімді амал-тәсілдерін, яғни материалының негізгі ұғымдары мен тұжырымдарын айыру, жаңа материалды өткен материалмен салыстыру оларды белгілі жүйеге топтастырады және қортындылау жасау сияқты амалдарды дайындауға үйренеді.
Шығармашылық сабақтардың жоспарын жасауда оқушының шығармашылық әрекетінің бағдарына сәйкестендіріп, олардың қабілетері, ескерілуі тиіс. Оқушылардың шығармашылық әрекетін тудыратын сабақтарды өткізу жоспары мен кезеңдерін қарастырамыз.
Шығармашылық сипаттағы сабақтардың жоспарын жасау үшін тақырыбы, мақсаты, әрекет түрі және нәтижелері бір-біріне жуық байланысты сабақтарды топтастырып, таңдап алуға болады. Жалпы бағдарламада көрсетілген пәндік сабақтардың әр тарауында жететін жетістіктері негізінде оқушылар білім алуда нәтижеге жетеді.
Оқушылардың шығармашылық әлеуетін көтеруді мұғалім алдына мақсат етіп қояды. Мұғалім оқушы күйіне кіріп, олардың тақырыпқа қатынас әрекетін ойлайды, өтілетін сабақтың проблемасына қажет жағдайда жоспарланған сабақ мазмұны мен оқыту әдістеріне түзетулер енгізеді.
Сабақ тақырыбы бойынша мұғалім оқулықтар, кітаптар, әдістемелік кітаптар, басқа да материалдармен танысады. Мұғалім өзіне, оқушыларға мықты болатын мәселелерді іздестіреді. Осы мәселелер жөнінде көптеген материалдарды қарастырып, мамандардың пікірлерін ескере отырып, табу қажет.
Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылықтарын арттыра түсу үшін әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады:
Балаларға белгілі тақырыпта әңгіме оқып, оқушыларға басқаша аяқтауға кілт боларлық сюжет ұсыну;
Әңгіменің, ертегінің сюжетін бастап беру, аяқтауды оқушыларға тапсыру;
Ертегіні ұжым болып тыңдау;
Ұнатқан кейіпкерлеріне мінездеме беру;
Қиялдау арқылы сурет салғазу, ролмен ойнату;
Арнайы тақырыпта пікірталас тудыру.
Сыныбымдағы әр оқушының пән бойынша ізденімпаздық деңгейлері анықтаймын. Сонымен қатар пәнге қабілеттілігі, қызығушылығы анықталады. Шығармашылық әр оқушының жеке қабілеттері мен мүмкіндіктерін, танымдық іс-әрекеттері мен дағдыларының дәрежесін көрсетіп береді.
Шығармашылық жұмыстарды тәжірибемде мынадай тәртіппен орындаймын: мақсаты жұмыс барысы, алынған нәтижелері бойынша өзіндік ұстауы, сондай-ақ оқушылардың пікірлері енгізіледі, таңдаулы жұмыстардың авторларына қорғау қорытындысы бойынша марапаттау рәсімі жүргіземін, жұмыс мектеп көрмесіне қойылады немесе шығармашылық жұмыс жинақта жарияланады т.б.
Оқушылар өздері таңдаған шығармашылық жұмыстарды ықыласпен тындайды. Кейбір оқушылар жыл бойына әр түрлі пәннен 10-15 шғармашылық жұмыс орындағанын тәжірибемде кездесті.
Шығармашылық жұмысты мына жоспар бойынша көркемдеймін:
Тақырып, оқушының және жетекшінің аты — жөні, сыныбы, мектебі, жылы.
Тақырыптың өзектілігі.
Негізгі идеясы, мақсаты.
Жұмыс мазмұны, жоспары.
Жұмыс орындауда туындалған проблемалар, қиындықтар және оның шешілуі.
Жұмыс қорытындысы және оның практикалық мәні.
Жұмысқа өзіндік талдау, өзіндік баға беруі.
Шығармашылық ай қорытындысы бойынша ғылыми жұмысқа қабілетті оқушылар іріктеліп, белгілі бір тақырып бойынша ғылыми жұмыстар беріледі.
Баланың шығармашылық әрекетін ұйымдастыру барысында бала өзінің бұған дейінгі білетін амал-тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін сезетіндей жағдайға түсуі керек. Содан барып оның білім алуға деген ынта-ықыласы артады, білім алуға әрекеттенеді.
4-ші сынып оқушыларының танымдық қажетсінуін анықтау мақсатында төменгідей тест пайдаландым:
Оқушылардың танымдық қажетсінуін анықтау. Тест № 1
5- иә
4 — көбінесе
3- кейде, сирек
2 — білмеймін
1 — жоқ, сәйкес келмейді.
Мен білуге тырысамын.
Мен өз мүмкіндігіме, қабілетіме сенемін.
Жұмысым көп болмаса да, өзімді дамытуға көп уақыт арнаймын.
Өз пікірімді, көзқарасымды жеткізуге тырысамын,.
Танымдық сұрақтар туындағанда кеңінен отырып пікірлесемін.
Сабақта кездесетін кейбір кедергілер менің белсенділігімді реттейді.
10. Кері байланысты іздеймін, бұл өзімді білу мен бағалауға көмектеседі.
11. Өз білімімді, тәжірибелерді өмірде іске асырамын деп ойлаймын.
12. Өзімнің қызығушылығыма байланысты достар іздеймін.
13. Мен мамандық таңдауға өз білімімнің дәрежесін ескеремін.
14. Мен танымдық ой-өрісімді дамытып отырамын және жақсы нәтижелерге жетемін.
15. Жауапкершіліктен қорықпаймын.
Оқушылар өздерінің жалпы ұпай санын есептеп шығарады.
Егер сізде 45 ұпайдан жоғары болса, онда сіз қажеттіліктеріңізді белсенді орындайсыз; 36-44 ұпай өзіңізді дамытуға құлшынбайсыз, танымдық ізденімпаздықты қалыптастыру жолға қойылмаған; 14-35 ұпай — өзіңізді мүлдем дамытпайсыз, оқуға жауапкершілікпен, саналылықпен қараңыз. Өзіңіздің жеке тұлғаңыздың дамуына көп көңіл бөлгеніңіз дұрыс. Жоғарыда көрсетілген 15 критерий бойынша әрекет етуге тырысыңыз.
Танымдық қажетсіну ізденімпаздыққа апаратын жол екендігін, оқушы шығармашылық әрекетке қажетсінбейінше сапалы білім алу мүмкін еместігі белгілі болғандықтан, оқушылардың өзінің интеллектуалдық, жеке дамуына кедергі келетін факторларды анықтау мақсатында төмендегідей тест пайдаландым:
